1-Bob Xojalik yurituvchi subektlarda auditning xalqaro standartlariga muvofiq auditorlik tashkilotlarining audit otgazish turlari va masalalari

Moliyaviy hisobotlar auditi - korxonaning balans, moliyaviy
natijalar, xususiy kapital va pul oqirnlari to'g'risidagi hisobotlar ma'lu-
motlarini, uIarning buxgalteriya hisobining milliy standartlari asosida
tuzilganligiga ishollCh hosil qilish yoki BHMSdan chetga chiqilgan
hollami aniqIash nuqtayi nazaridan o'tkaziladigan tekshimvdir. Moliyaviy
hisobotIar auditi, odatda, malaka sertifikatga ega bo'lgan mustaqil audi-
torIar tomonidan o'tkaziladi.
Muvofiqlik. auditi - korxona faoliyati, shu faoliyatga doir ma'lumotlar
mavjud qonun hujjatlarga qanehalik mos keIayotganini yoki shu qonun
hujjatlar buzilgan hollarni aniqlashga qaratilgan tekshiruv. Ushbu turdagi
audit tekshlmvini o'tkazishning asosiy shal1lari (1) tekshirilishi mumkin
bo'lgan ma'lumot; (2) yuqori organlar tomonidan ehiqarilgan qonun-
qoidalarning mavjudligi.
Muvofiqlik (Iuditiga misol tariqasida daromad solig'ini to'lash
jarayonini keltirish mumkin. Ushbujarayollda, daromad solig'ini 10'lash
vaqtida Soliq Kodeksidan chetga chiqilgan hoUar bo'lgan yoki
bo'lmaganligi tekshiriladi. Bu misolda moslik auditini o'tkazish uchun
yuqorida keltirilgan asosiy ikki shart bajarilganini ko'rishimiz mumkin.
(1) tekshirilishi mumkin bO'lgan ma'lumot (korxona daromadiga doir
ma'lumotning mavjudligi); (2) yuqori organlar tomonidan chiqarilgan
qonun-qoidalarning mavjudligi (Soliq Kodeksi).
Muvofiqlik auditiga yarra bir misol sit'l.tida tijorat bankL'lri faoliyatining
Markaziy Bank tomonidan tekshirilishni kelt irish mumkin. Bunda MB
tomonidan yuborilgan auditorIar bank faoliyatiga oid ma'lumotlarni
Markaziy bank, Moliya vazirligi, Soliq qo'mitasi va boshqa bir qator yuqori turuvchi muassasaL-1r tomonidan chiqarilgan qonunlar, qarorlar,
s1andartlar, yo'riqnomalar bilan taqqoslaydilar. Buning natijasida,
1ekshirilayotgan bank qanchalik mavjud qonun hujjatiarga asosan ish
yuritayotgani ma'lum bo'ladi. Moslik auditining natijasi audi10mi yollagan
tashkilotga taqdim etiladi
Amerika Qasamyod Qilgan Jamoat Buxgalterlar Instituti (AI CPA)
keltirgan ta'rifiga ko'ra, «Operatsion audit - korxona faoliyatini baholash,
kamchiliklarni aniqlash va bartaraf etish chora-tadbirlarini izlash
maqsadida, shu korxona yoki uning bo'limi taoliyatini biror belgilangan
mezonga asosan tizimli o'rganishdir». Ushbu ta'rifda keltirilgan mezon:
(1) korxona yoki uning bo'limi o'z oldiga qoyilgan reja ko'rsa1kich-
lariga qanchalik erishayotganini o· rganishdan;
(2) samaradorlik, ya'ni mavjud resurslardan qanchalik 1ejamli foyda-
lanilayo1ganini baholashdan iborat.
Operatsion auditga misol tariqasida, korxona yoki uning bo'limi faoliyati
belgilangan biznes-reja, yillik yoki choraklik budjetda keltirilgan
ko'rsatkichlarga to'g'ri kelayotganini tekshirish, agar amaldagi natija
bilan reja ko'rsatkichlari o'rtasida ahamiyatli farq bo'lsa, uning sababini
o'rganish va mavjud kamchiliklarni bartaraf etish uchun amalga oshi-
rilishi lozim [gan 1avsiyalarni ishlab chiqislmi kelt irish mumkin.
Korxona buxgaiteriya bo'limi kompyuter 1iziminini samarali va ishonchli
ishlayotganini o'rganish maqsadida o'tkaziladigan tekshimv ham
operatsion auditga misol bo'lishi mumkin.
Operatsioll audit keng va turli sohalarda faoliyat yurituvchi bo'limlarni
o.'rganishi sabab, audit jamoasi ko'p hollarda muhandis, huquqshunos,
dasturchi kabi mustaqil ekspertlar xizmatidan foydaL-1nadi.
Operatsion audit moliyaviy hisobdagi kabi yagolla buxgalteriya
hisobining milliy yoki xalqaro standartiarga ega emasligi sababli, moliyaviy
hisob yoki muvofiqlik auditiga nisbatan chuqurroq subyektiv mulohazani
talab etadi. Operatsion auditning yakuniy natijasi sifatida korxona
rahbariyati uchun, korxona i'loliyatini yanada takomillashtirish maqsadida
amaIga oshirilishi lozim bo'lgan zaruriy chora-tadbirlaml o'zida aks ettirgan
hisobot taqdim etiladi.
Auditning funksional tasnifi
Zamollaviy auditorlik faoliyati o'z funktsional vazifalariga ko'ra
quyidagi ikki guruhga bo'linadi;
1.Tashqi audit.
2. Ichki audit.