1 Bob. YaIMga taʼsir etuvchi intensiv va ekstensiv omillar 4

1.3 Qishloq xoʻjaligining moddiy texnika resurslari va intensiv texnologiyalarning mazmun mohiyati

Xo'jalik faoliyatining zarur elementi sifatida moddiy-texnika resurslari muhim ahamiyatga ega. Moddiy-texnika resurslari tarkibiga ko‘p turdagi unsurlar kiritiladi: ishlab chiqarishning moddiy vositalari bo‘lmish binolar, inshootlar, mashinalar, urug‘liklar, o‘g ‘itlar, qurilish materiallari va yoqilg‘i kiradi. Moddiy-texnika resurslarisiz qishloq xo‘jalik mahsulotlari (tovar va xizmatlari) ishlab chiqarishni tashkil etib bo‘lmaydi. Qishloq x o ‘jaligida moddiy-texnika resurslari va boshqa turdagi resurslar o ‘rtasida juda katta bog‘lanish mavjudki, bu bog‘lanish bevosita ishlab chiqarishga ta’sir qiladi. Masalan, ishlab chiqarishda bir turdagi moddiy-texnika vositalaridan (yem-xashak, o ‘g ‘itlar, qurilish materiallari va hokazo) foydalanish moddiy biologik resurslar (mahsuldor chorva va parranda, baliq, suv, o ‘tlar, o‘simliklar va hokazo) bilan birgalikda mahsulotning moddiy asosini tashkil etadi. Boshqa turdagi moddiy-texnika resurslari (ish qurollari, mashinalar, texnologik uskunalar, yoqilg‘i moylash materiallari, veterinar preparatlar, o ‘sim1iklam i himoyalash vositalari, xo‘jalik asbob-uskunalari va hokazo) esa tayyor mahsulotni shakllantirishda faol ravishda ishtirok Xo'jalik faoliyatining zarur elementi sifatida moddiy-texnika resurslari muhim ahamiyatga ega. Moddiy-texnika resurslari tarkibiga ko‘p turdagi unsurlar kiritiladi: ishlab chiqarishning moddiy vositalari bo‘lmish binolar, inshootlar, mashinalar, urug‘liklar, o‘g ‘itlar, qurilish materiallari va yoqilg‘i kiradi. Moddiy-texnika resurslarisiz qishloq xo‘jalik mahsulotlari (tovar va xizmatlari) ishlab chiqarishni tashkil etib bo‘lmaydi. Qishloq xo‘jaligida moddiy-texnika resurslari va boshqa turdagi resurslar o ‘rtasida juda katta bog‘lanish mavjudki, bu bog‘lanish bevosita ishlab chiqarishga ta’sir qiladi. Masalan, ishlab chiqarishda bir turdagi moddiy-texnika vositalaridan (yem-xashak, o‘g‘itlar, qurilish materiallari va hokazo) foydalanish moddiy biologik resurslar (mahsuldor chorva va parranda, baliq, suv, o‘tlar, o‘simliklar va hokazo) bilan birgalikda mahsulotning moddiy asosini tashkil etadi. Boshqa turdagi moddiy-texnika resurslari (ish qurollari, mashinalar, texnologik uskunalar, yoqilg‘i moylash materiallari, veterinar preparatlar, o‘simliklam i himoyalash vositalari, xo‘jalik asbob-uskunalari va hokazo) esa tayyor mahsulotni shakllantirishda faol ravishda ishtirokto‘g ‘risida gapirsak, eng aw alo qishloq x o ‘jaligida m oddiy-texnika resurslarining o ‘ziga xos b o‘lgan xususiyatlariga to‘xtalish lozim:
Birinchidan. resurslar tarkibida kelib chiqishi, ishlatilishi, vazifalari va turlariga ko‘ra xilm a-xillikka ega bo‘lgan vositalar mavjudki, ularsiz ishlab chiqarish sodir bo'lm aydi. Xususan, qishloq xo‘jalikgining m oddiy-texnika resurslari tarkibida energetik va ishchi mashinalar, texnologik uskunalar, traktor (universal va haydaydigan), o ‘zi yurar shassi, statsionar issiq dvigatellar, yer qazuvchi m eliorativ va boshqalar, texnologik mashinalar; yuk avtomobillari va boshqalar, transport mashinalar, traktor tirkamalari, chorvachilik fermalari uchun uskunalar, yerga ishlov berish va hosil y ig ‘ish uchun maxsus ishchi mashinalari borki, ularsiz ishlab chiqarish to‘xtab qoladi. Faqatgina energetik mashinalarning o‘z i qishloq x o ‘jaligida energetik quw atning 80 foizini yaratadi. Ushbu mashinalarning alohida vazifasiga ko‘ra yoki tizim li ravishda ishlashi insonni og‘ir va charchatuvchi mehnatdan ozod qilib, qo‘l mehnati bilan bajarib bo‘lmaydigan ishlam i texnologik jarayonlar vositasida amalga oshiradi. Shuning bois alohida tarmoqlar uchun qishloq x o ‘jalik resurslari tarkibida kompleks mashinalardan foydalanish zaruriyati tug‘iladi.
Ikkinchidan. m oddiy-texnika resurslari qayta yaratilishi mumkin. Bu hodisa esa sanoat ishlab chiqarishi hisobida sodir bo‘ladi. Shu bilan birga, x o ‘jalik faoliyati jarayonida ushbu resurslarning jism onan va m a‘naviy eskirishini hisobga olib, ulam i yangi usul va texnologiyalar asosida yanada sifatliroq va miqdor jihatdan ko‘proq qilib yaratish talab etiladi.
Uchinchidan. qishloq xo‘jaligida m oddiy-texnika resurslari joriy etish cheklangan hisoblanadi. Bu cheklanish iqtisodiy shart-sharoitlardan kelib chiqib, qayta ishlanishiga zamin yaratadi. Asosiy cheklanish om illariga sanoat quw atlari, resurs ishlab chiqaruvchilar takhfi, qishloq xo'jalik mahsulotlari ishlab chiqaruvchilaming to‘lov qobiliyati, tovar ayirboshlash shart-sharoitlari kabilami kiritish mumkin.
To‘rtmchidan. qishloq xo‘jaligi uchun hududiy birlik xarakterhdir, shunga k o‘ra m oddiy-texnika resurslarning ko‘p sonli qishloq joylarda birdek xizm at ko'rsatish kontsentratsiyasi ta’minlanadi.
Beshinchidan, m oddiy-texnika vositalarining qishloq xo'jaligi maqsadlariga m o‘ljallangan hissasi boshqa alohida tarmoqlamikiga ko‘ra kattaroq bo‘ladi