1 boʼlim Ekologik menejmentning kontseptual asoslari 1- bob. Ekologik muammolar va ekologik menejmentni shakllantirish bo'yicha qarashlarning evolyutsiyasi

1.2. Antropogen faoliyatning ekologik omili paydo bo'lishidan oldin inson va tabiiy muhit o'rtasidagi munosabatlar
Turli xil tovarlar va imtiyozlarni ishlab chiqarish jarayonida inson tabiiy muhitni o'zgartiradi. Bundan tashqari, uning o'zgarishi tarixi ishlab chiqarish usullari evolyutsiyasi bilan chambarchas bog'liqdir.
Inson - ovchi va yig'uvchi - ozmi-ko'pmi organik ravishda tabiatga mos keladi; aholining soni va resurslarni tortib olish hajmi kichik edi, vositalar ibtidoiy edi. Shunga qaramay, o'sha uzoq vaqtlarda ma'lum bir hududdagi yaylov resurslarining kamayishi, ov hayvonlarining ayrim turlarini yo'q qilish bilan bog'liq bo'lgan birinchi mahalliy ekologik inqirozlar yuzaga keldi. O'sha davrda odamga atrof-muhitning ta'siri, avvalambor, yashash maydonlarining cheklanishida aks etgan (faqat iliq iqlimga ega bo'lgan hududlar, serhosil erlar, o'tin va suv resurslarining mavjudligi dastlabki odam yashashi uchun mos bo'lgan). Ko'pincha g'orlarda yashovchi odamga ta'sir ko'rsatgan ikkinchi muhim ekologik omil bu olovdan tutunning zaharliligi edi.
10-15 ming yil oldin qishloq xo'jaligining paydo bo'lishi bilan insonning atrof-muhitni o'zgartirish intensivligi sezilarli darajada oshdi. Bir necha asrlar ichida sho'rlanish, ob-havoning o'zgarishi, chorva mollarining haddan tashqari o'tlab ketishi tufayli ko'plab zich joylashgan mintaqalarning tuproqlari unumdorligining sezilarli qismini yo'qotdi (yorqin misollar O'rta er dengizi, Markaziy Osiyo).
Taxminan 9-7 ming yil oldin boshlangan metall qazib olish jarayonida yashash joyiga sezilarli ta'sir ko'rsatildi (G'arbiy Osiyo, Shimoliy Afrika va Hindiston tabiati ayniqsa ta'sir ko'rsatdi). Hunarmandchilik ishlab chiqarilishi rivojlangan shaharlarning o'sishi va harbiy harakatlar yashash muhitini o'zgartirishning muhim salbiy omillariga aylandi. Shunday qilib, iqtisodiy usullarning rivojlanishi bilan insonning atrof-muhitga ta'siri yanada faollashdi.Inson yangi qishloq xo'jaligi erlari uchun erlarni bo'shatish uchun, shuningdek, o'tinni yoqilg'i uchun ishlatish uchun o'rmonlarni kesdi, o'nlab qimmatbaho hayvonlar va o'simlik turlari yo'q qilindi. Aholi jon boshiga iqtisodiy foyda ishlab chiqarishni ko'payishi chiqindilar miqdorining ko'payishi bilan birga bo'ldi. Biroq, teskari ta'sir ham o'sdi. Hunarmandchilik faoliyatida ishlatiladigan ko'plab moddalar (bo'yoqlar tarkibida, terini tanitish uchun eritmalar, tolalarni sayqallash va hk.) toksikligini bilmagan odam ekologik sabab bo'lgan kasalliklar, surunkali va o'tkir zaharlanish tufayli vafot etdi.
XVIII asrda bug'dvigatellaridan foydalanish sanoatlashtirish va ulkan urbanizatsiyani keltirib chiqardi. Yoqilg'i manbai sifatida ko'mirdan foydalanish natijasida o'rmonlarga yuk birmuncha kamaydi, aksincha, aksariyat yirik shaharlarda, ayniqsa Evropada, havoning ifloslanishi muammosi paydo bo'ldi, bu barglar kasalliklarida, avifunadagi o'zgarishlarda kuzatildi.
XIX-XX asrlarning boshlarida chiqindilarni yo'q qilish muammosi paydo bo'ldi. XX asr sayyoramiz aholisi va insoniyatning texnik vositalarining ko'payishi bilan o'sib boradigan shu paytgacha misli ko'rilmagan ko'plab muammolarni olib keldi, atrof-muhit ifloslanishidan tortib, biologik xilma-xillikning pasayishi va odamlar sog'lig'ining yomonlashuvigacha.
Inson iqtisodiyoti evolyutsiyasi shuni ko'rsatadiki, uzoq vaqt davomida ishlab chiqarish faqat iqtisodiy manfaatlarga yo'naltirilgan va asosan texnik imkoniyatlar bilan cheklangan. Ishlab chiqarishning maqsadlari va usullari yangi ijtimoiy-siyosiy muammolar paydo bo'lishi bilangina o'zgardi. Shunday qilib, ishlab chiqarish jarohatlariga qarshi kurashda asosiy e'tibor mehnat sharoitlarini yaxshilashga qaratildi. Poligonlarni tashkillashtirish uchun joy etishmasligi muammosi chiqindilarni qayta ishlash masalasiga katta qiziqish uyg'otdi. Avtarkkiya (iqtisodiy yakkalanish, mamlakatning, mintaqaning mustaqilligi) istagi milliy resurslar iqtisodiga olib keldi. Biroq, o'sha davrda ishlab chiqarish uchun atrof-muhitning dastlabki shartlari deyarli mavjud emas edi (istisnolarni o'rmon va qishloq xo'jaligi sohalarida topish mumkin).

1^Мэдоуэ Х.Д. Пределы роста: доклад по проекту Римского клуба «Сложное положение человечества» / Х.Д. Медоуа. (идр.) Изд. 2. М.: МГУ. 1991. 208 С.

2^ Nort-Soutb: A programme for survival. The report of thelodepennt Comission on International Developodent Issues noder the Chairidanship of Willy Brandt. I. Sydney : pan Books, 1980.

3^ JUCN,UNEP and WWF. World Conservation Strategy. Living Resource Conservation for Sustainable Development/ Gland : IUCN. 1980.

4^ Всемирная партия природы принята 28 октября1982 г. Резолюцией 37/7 на 48 – м пленарном заседании
37 – й сессии Генеральной Ассамблеи ООН.

5^ Масленникова И.С., Кузнецов Л.М. Экологический менеджмент и аудит: учебник и практикум для академического бакалавриата. М.: Юрайт, 2016. С.24.

6^ Наше общее будущее : доклад Международной комиссии по окружающей среде и развитию (МКОСР) : пре. с англ. / под.ред. и послесл. С.А.Евтеева и Р.А.Перелета.

7^ Повестка дня на ХХI век / Конференция ООН по окружающей среде развитию Рио-де-Жанейро, 3-14 июня1992 г.

8^ Масленникова И.С., Кузнецов Л.М., Пшенин В.Н. Экологический менеджмент: учеб. пособие. СПБ,2005; Коробко В.И. Экологический менеджмент: учеб. пособие для бакалавриятов и магистров ВУЗов / Коробко В.И.М.: НОУ ВПО «Институт непрырывного образования», 2015. С. 88.

9^ Кошкин Л.И., Хачатуров А.Е., Булатов И.С. Менеджмент на промышленном предприятии: учеб. Пособие М.: РХТУ им. Д.И.Менделеева, 2000. 204 с.

10^ Герасимчук И.В. Экологическая практика транснациональных корпораций. М.: Всемирный фонд дикой природы. (WWF). 2007.С. 14.

11^ Соловянов А.А. Стратегия экологической безопасности Российской Федерации как инструмент перехода к Зеленой экономике.// Экологический вестник России. 2016. № 11. С. 54-57.