1 Бозорнинг моҳияти ва вазифалари 2

Нарх ва талаб ҳажмининг ўзгариши ўртасидаги тескари боғлиқликни кўрсатувчи бу чизиқ талаб эгри чизиғи дейилади.

Бир килограмм картошка нархи (сўм)	Картошкага бўлган якка талаб миқдори (бир ойда килограмм)	Картошкага бўлган бозор талаби миқдори (бир ойда тонна)
700 600 500 400 300	10 20 30 50 60	10 20 30 50 60

700
600
500
400
300
200
100
0
10 20 30 40 50 60 Q, тонна
D
P, сўм
Реал иқтисодий ҳаётда баъзан бу қоидага зид бўлган, яъни айрим товар нархининг ўсиши билан унга бўлган талаб миқдорининг янада ортиши ҳолати ҳам учрайди. Бу ҳолат Гиффен самараси деб аталади.
Р
D
Р
D
Талаб қонуни
Нархга боғлиқ омиллар:
муайян товарнинг нархи
бир-бирини тўлдирувчи товарларнинг нархи
ўринбосар товарларнинг нархи
келажакда нархларнинг ўзгариши эҳтимоли
Нархга боғлиқ бўлмаган омиллар:
истеъмолчининг диди
бозордаги истеъмолчилар сони
истеъмолчининг даромадлари
келажакда даромадларнинг ўзгариши эҳтимоли.
Талабга таъсир этувчи омиллар

• Даромад, минг сўм

10
20
50
60
30
40
70
80
90
100

• 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Товар миқдори, дона

Истеъмолчилар даромади ва улар томонидан сотиб олинадиган товарлар миқдори ўртасидаги боғлиқлик немис иқтисодчиси ва статисти Эрнст Энгель (1821-1896) томонидан чуқур тадқиқ этилган. Шунга кўра, истеъмолчи даромади билан у томонидан сотиб олиниши мумкин бўлган товарлар миқдори ўртасидаги ўзаро боғлиқлик Энгель қонуни дейилади.
Маълум вақт оралиғидаги нархларнинг муайян даражасида ишлаб чиқарувчи ёки сотувчилар томонидан маълум турдаги товар ва хизматларнинг бозорга чиқарилган миқдори таклиф дейилади.

• Нарх ўзгариши билан сотишга чиқариладиган маҳсулот миқдори ҳам ўзгариши сабабли талаб каби таклифнинг ҳам бир қатор муқобил вариантлари мавжуд бўлади.