1-chi bilet. 1-savol Ochiq iqtisodiyot

26-bilet
1. Iqtisodiy o`sishning umumiy tavsifi va neokeynscha modellari
Iqtisodiy o’sish deganda ma’lum bir davr mobaynida tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish va iste’mol qilishning o’sishi tushuniladi. Odatda u YaIMning o’sish sur’ati bilan o’lchanadi – ma’lum bir yilda mamlakat chegaralarida ishlab chiqarilgan barcha yakuniy mahsulot va xizmatlarning pul qiymati.Neokeynscha modellar, shuningdek, yangi Keyns iqtisodi sifatida ham tanilgan, Jon Meynard Keynsning asl Keyns iqtisodining tamoyillariga asoslangan iqtisodiy nazariyalar va modellar to’plamidir. Ushbu modellar iqtisodiy tebranishlarni tushuntirish va siyosat bo’yicha tavsiyalar berish uchun talab va taklif tomoni omillarini o’z ichiga oladi.Neokeyns modellarida yalpi talab iqtisodiy o’sish va tebranishlarni rag’batlantirishda hal qiluvchi rol o’ynaydi. Ular yalpi talabni boshqarish va iqtisodiyotni barqarorlashtirishda fiskal siyosat (davlat xarajatlari va soliqqa tortish) va pul-kredit siyosatining (foiz stavkalari va pul massasi) ahamiyatini ta’kidlaydilar.
Neokeyns modellarining asosiy elementlari quyidagilardan iborat:
1.Yopishqoq narxlar va ish haqi: Neokeynscha modellar narxlar va ish haqi talab va taklif o’zgarishiga darhol javob bermaydi, deb taxmin qiladi. Ularning ta’kidlashicha, narxlar va ish haqining bunday “yopishqoqligi” iqtisodiyotdagi samarasizlikka olib kelishi va yalpi talabning o’zgarishiga qarshi kurashish uchun davlat aralashuvini oqlashi mumkin.
2.Istiqbolli xulq-atvor: Neokeyns modellari iqtisodiy agentlar (iste’molchilar va bizneslar)ning oqilona kutishlari va kelajakka qarashli xatti-harakatlari bilan shug’ullanishi haqidagi tushunchani ham o’z ichiga oladi. Bu shuni anglatadiki, ular kelajakdagi kutilgan natijalarni ko’rib chiqadilar va qarorlarini shunga mos ravishda o’zgartiradilar. Kelajakdagi pul-kredit va soliq siyosati, inflyatsiya va iqtisodiy sharoitlar haqidagi taxminlar joriy iqtisodiy qarorlarni shakllantirishda muhim rol o’ynaydi.
3.Nomukammal raqobat: Neo-Keynscha modellar mukammal raqobat haqidagi taxminni bo’shatadi va nomukammal raqobat elementlarini o’z ichiga oladi. Ular mahsulot va mehnat bozorlaridagi nomukammal raqobat bozordagi muvaffaqiyatsizliklarni kuchaytirishi mumkin, bu esa narxlarning qattiqligi, ish haqining qattiqligi va makroiqtisodiy beqarorlikka olib kelishi mumkinligini taxmin qiladi.
4.Pul-kredit va fiskal siyosatning samaradorligi: Neokeyns modellari pul-kredit va fiskal siyosat yalpi talabga ta’sir qilishi va iqtisodiyotni barqarorlashtirishi mumkinligini ta’kidlaydi. Ular investitsiyalar va iste’molga ta’sir qilish uchun foiz stavkalari va pul taklifini boshqarishda markaziy banklarning rolini ta’kidlaydilar. Bundan tashqari, ular davlat xarajatlari va soliqqa tortish biznes aylanishiga qarama-qarshi bo’lgan, masalan, talabni rag’batlantirish uchun turg’unlik davridagi xarajatlarni ko’paytirish kabi kontrtsiklik fiskal siyosatni qo’llab-quvvatlaydi.
Umuman olganda, neokeyns modellari hukumat siyosati aralashuvi iqtisodiy tebranishlarni yumshatish va iqtisodiy o’sishga yordam berishini tushunish uchun nazariy asos yaratishga qaratilgan. Ular yalpi talabni pul-kredit va fiskal siyosat orqali boshqarish, nomukammal raqobat va yopishqoq narxlarning haqiqiy murakkabliklarini tan olish muhimligini ta’kidlaydilar.
2. Ijtimoiy himoya va daromadlar xamda. resurslarni hududlar va tarmoqlar o`rtasida qayta taqsimlash
Ijtimoiy ta’minot – bu jismoniy shaxslar va oilalarga, xususan, nafaqaga chiqqan, nogiron yoki yaqinini yo’qotganlarga daromad va imtiyozlar beradigan davlat dasturi. U ushbu shaxslar uchun minimal turmush darajasini ta’minlash uchun xavfsizlik tarmog’ini ta’minlashga qaratilgan.
Ijtimoiy ta’minotning bir jihati resurslarni hududlar o’rtasida qayta taqsimlashdir. Dastur butun mamlakat bo’ylab ishchilardan soliq yig’adi va bu mablag’larni geografik joylashuvidan qat’i nazar, benefitsiarlarga qayta taqsimlaydi. Bu iqtisodiy jihatdan nochor mintaqalar aholisining o’ziga xos mintaqaning iqtisodiy sharoitlaridan qat’i nazar, asosiy daromad yordamiga ega bo’lishini ta’minlashga yordam beradi.
Bundan tashqari, Ijtimoiy xavfsizlik resurslarni tarmoqlar o’rtasida qayta taqsimlashga ham hissa qo’shadi. Dastur turli sohalardagi ishchilardan soliq yig’adi va bu mablag’larni muhtoj shaxslarga imtiyozlar sifatida qayta taqsimlaydi. Bu shuni anglatadiki, yuqori maoshli sektorlarda ishlaydigan shaxslar soliqlar orqali ijtimoiy sug’urta tizimiga ko’proq hissa qo’shishlari mumkin, kam maoshli sektorlarda esa imtiyozlarning katta qismini olishlari mumkin. Bu turli sektorlar o’rtasidagi daromadlar tengsizligini bartaraf etishga yordam beradi va past maoshli sohalardagi shaxslar uchun iqtisodiy xavfsizlik darajasini ta’minlaydi.
Umuman olganda, ijtimoiy ta’minot mamlakat ichidagi hududlar va tarmoqlar o’rtasida daromad va resurslarni qayta taqsimlashda hal qiluvchi rol o’ynaydi. U tengsizliklarni kamaytirish va aholining zaif qatlamlarini qo’llab-quvvatlash, resurslarning yanada adolatli taqsimlanishini ta’minlashga qaratilgan.
3.Pul-kredit va fiskal siyosatning o`zaro bog`liqligi va o`zaro muvofiqlashtirish muammolari
Pul-kredit siyosati, kredit siyosati va fiskal siyosat iqtisodiyotni boshqarish va iqtisodiy muammolarni hal qilish uchun hukumatlar va markaziy banklar tomonidan qo’llaniladigan uchta asosiy vositadir. Ushbu siyosatlar o’z-o’zidan samarali bo’lishi mumkin bo’lsa-da, ular bir vaqtning o’zida amalga oshirilganda ko’pincha o’zaro bog’liqlik va muvofiqlashtirish muammolariga duch keladi.O’zaro bog’liqlik deganda bir siyosatdagi o’zgarishlar kutilmagan oqibatlarga olib kelishi yoki boshqa siyosatning samaradorligiga ta’sir qilishi mumkinligi tushuniladi. Masalan, pul-kredit siyosati foiz stavkalarini pasaytirish orqali iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish maqsadida qo‘llanilsa, bu qarz olish va kredit ekspansiyasining oshishiga olib kelishi mumkin. Biroq, agar fiskal siyosat bir vaqtning o’zida qisqartiruvchi bo’lsa (masalan, davlat xarajatlarini qisqartirish yoki soliqlarni ko’paytirish), u umumiy iqtisodiy talabni kamaytirish va o’sishga ta’sirini kamaytirish orqali pul-kredit siyosatining qo’llab-quvvatlovchi ta’sirini qoplashi mumkin.Muvofiqlashtirish muammolari ushbu siyosatlar o’rtasida sinxronizatsiya yoki yaxlit rejalashtirishning etishmasligi bo’lsa paydo bo’ladi. Agar pul-kredit siyosati va fiskal siyosat bir xil maqsadlarga mos kelmasa yoki ishlamasa, ikkala siyosatning samaradorligiga putur etkazadigan nizolar paydo bo’lishi mumkin. Masalan, agar fiskal siyosat ekspansion bo’lsa (masalan, davlat xarajatlarini oshirish yoki soliqlarni kamaytirish), lekin pul-kredit siyosati qattiqligicha qolsa (masalan, yuqori foiz stavkalari), bu fiskal siyosatning iqtisodiy faollikni rag’batlantirishga kerakli ta’siriga to’sqinlik qilishi mumkin.Ushbu o’zaro bog’liqlik va muvofiqlashtirish muammolari maqsadlar, vaqt va siyosiy fikrlardagi farqlar tufayli yuzaga kelishi mumkin. Pul-kredit siyosati odatda inflyatsiyani nazorat qilish va narxlar barqarorligini saqlashga qaratilgan bo’lsa, fiskal siyosat bandlik va iqtisodiy o’sish kabi kengroq iqtisodiy maqsadlarga qaratilgan. Ushbu maqsadlarni muvozanatlash va siyosat harakatlarini muvofiqlashtirish murakkab va qiyin bo’lishi mumkin.Markaziy banklar va moliya vazirliklari kabi siyosatchilar o’rtasida samarali muvofiqlashtirish va aloqa o’zaro bog’liqlik va muvofiqlashtirish muammolarini yumshatish uchun muhim ahamiyatga ega. Muntazam muloqot va hamkorlik siyosiy harakatlar va maqsadlarni muvofiqlashtirishga, mojarolarni minimallashtirishga va iqtisodiy muammolarni hal qilishda ushbu siyosatning samaradorligini oshirishga yordam beradi.