1-dars 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari darsning maqsadi

V.Tashkily qism;

a)Salomlashish

b)Yo’qlama

c)Siyosiy daqiqa

VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.

VII. Dars bayoni:

Olinish usullari:

Nitrobirikmalarni vodorod atomlari bilan katalizator ishtirokida qaytarilganda

aminlar hosil bo‘ladi:

C2H5NO2 + 3H2 C2H5NH2 + 2H2O

nitroetan etilamin

Fizik xossalari. Aminlarning dastlabki vakillari – metilamin, dimetilamin va trimetilamin gaz, qolganlari suyuqlik bo‘lib, yuqori molekulaga ega bo‘lganlari esa qattiq moddalardir.

Kimyoviy xossalari.

1. Tuz hosil qilishi: Aminlarga kislotalar ta’sir ettirib tuzlar olinadi. Bu reaksiyada vodorod ioni azot atomidagi bir juft erkin elektronlarga birikib, musbat zaryadli ammoniy ionini hosil qiladi:

2. Aminlar havoda yonadi. Aminlar havoda yonadi. Yonish mahsulotlari

sifatida CO2 va H2O dan tashqari N2 molekulasini ham hosil qiladi.

4CH3NH2 + 9O2 4CO2 + 10H2O + 2N2

4C2H5NH2 + 15O2 8CO2 + 14H2O + 2N2

Aromatik aminlar

Aromatik aminlar deb, benzol halqasidagi vodorod atomi o‘rniga aminogruppa yoki ammiakdagi vodorod atomlari o‘rniga fenil (C6H5) o‘rin almashgan moddalarga aytiladi.

Ammiak molekulasidagi vodorod atomlari fenil radikallarga o‘rin almashinishi natijasida birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi aromatik aminlar hosil bo‘ladi. fenilamin difenilamin trifenilamin

Nomenklaturasi. Aromatik aminlarning nomi radikallar nomiga amin so‘zi qo‘shib o‘qishidan kelib chiqadi. fenilamin metilfenilamin metiletilfenilamin

Olinish usullari. Nitrobirikmalarni qaytarish bilan aromatik aminlarni olish usulini birinchi bo‘lib, rus olimi N.N.Zinin amalga oshirdi: nitrobenzol anilin

Fizik xossalari.Kichik molekulali aromatik aminlar suyuq, yuqori molekulali aromatik aminlar esa qattiq moddalardir. Ularning ko‘pchiligi qo‘lansa hidga ega bo‘lib, suvda yomon eriydi.

Kimyoviy xossalari. Aromatik aminlarning kimyoviy xossalari molekuladagi aminogruppa bilan benzol halqasining xossalarini o‘z ichiga oladi. Anilin suv bilan ta’sirlashmaydi.

1. Anilinga bromli suv ta’sir ettirilganda tribromanilin cho‘kmasi hosil bo‘ladi (benzol bromli suv bilan ta’sirlashmaydi):

2. Anilinga xlorid kislota ta’sir ettirilganda fenil ammoniy xlorid tuzi hosil bo`ladi.

Ishlatilishi. Anilin asosan bo‘yoq sanoatida ishlatiladi. Anilinga oksidlovchilar ta’sir etganida, turli rangdagi moddalar hosil bo‘ladi, masalan, qora

anilin hosil bo‘ladi. Bundan tashqari, anilin ko‘pchilik dori moddalarni sintez qilish uchun dastlabki xomashyo hisoblanadi.

VIII. Mustahkamlash Mavzuga oid masala va mashqlar.

1. Ammiak va trimetilaminning struktur tuzilishini chizing va ular o‘rtasidagi

o‘xshashlik va farqlarni ko‘rsating.

2. NH guruh saqlagan moddalar… deyiladi?

1) Birlamchi amin 2) Ikkilamchi amin 3) Uchlamchi amin

3. Reaksiyani tenglamasini tugating va tenglashtiring.

C5H11NH2 + O2 .............

IX.Uyga vazifa: mustahkamlash

4. Trifenil aminning molyar massasini (g/mol) toping va uning tarkibidagi

σ va π bog‘lar sonini hisoblang.

6. 1,2 mol anilinni to‘liq bromlash natijasida qanday massadagi (g) kislota

hosil bo‘ladi?

7. 46 g anilinni to‘liq bromlash uchun qanday massadagi (g) brom sarflanadi?

8. Quyidagi organik birikmalar a) metilamin; b)dimetilamin; c)trimetilaminlarning

struktur tuzilishini aks etiring, hamda ular orasida asoslik hossasi

eng kuchli bo‘lgan moddani ko‘rsating va sababini tushuntiring.

9. Umumiy formulasi C5H13N bo‘lgan moddalarni nomini yozing va ularning

struktur formulasini chizing.

11. Kimyoviy ko‘rxonada 41g nitrobenzol yordamida 18,6 g anilin olingan