1-dars 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari darsning maqsadi

V.Tashkily qism;

a)Salomlashish

b)Yo’qlama

c)Siyosiy daqiqa

VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.

5. 120 g 60% natriy ishqorining eritmasini neytrallash uchun qanday massadagi

(g) propion kislotasi kerak bo‘ladi.

6. 400 g 20% natriy ishqorining eritmasini neytrallash uchun qanday massadagi

(g) moy kislotasi kerak bo‘ladi.

7. 80 g 80% natriy ishqorining eritmasini neytrallash uchun qanday massadagi

(g) valerian kislotasi kerak bo‘ladi.

8. 90 g massadagi sirka kislotasiga, kaliy metali qo‘shilishi natijasida hosil

bo‘lgan tuzning massasini (g) hisoblang.

9. 29,6 g massadagi propion kislotasiga, natriy metali qo‘shilishi natijasida

hosil bo‘lgan tuzning massasini (g) hisoblang.

VII. Dars bayoni:

Nomenklaturasi. Sistematik (xalqaro) nomenklatura bo‘yicha oddiy efirlarning nomi katta radikalni to‘yingan uglevodorod deb qaralib, uning nomi oldiga ikkinchi radikal (R O Alkoksigruppa) nomi qo‘shiladi.

Masalan:

CH3 O CH2 CH3

metoksietan

C2H5 O C4H9

etoksibutan

Oddiy efirlar asosan ratsional nomeklaturaga muvofiq, radikallar nomiga

efir so‘zi qo‘shib aytiladi. Masalan:

CH3 O CH3 C2H5 O C2H5

dimetil efiri dietil efiri

Dimetil efir Dietil efir

Izomeriyasi. Oddiy efirlarda radikallarni turini o‘zgarishiga ko‘ra izomeriya

kuzatiladi.

Masalan: metilpropil efir, metilizopropil efir, dimetil efir

Umumiy formulasi R—O—R’ bo‘lgan organik birikmalarga oddiy efirlar

deyiladi. Oddiy efirlarga spirt gidroksil guruhlarining vodorod atomi

o‘rniga radikal almashingan yoki suv molekulasidagi ikkita vodorod atomi

o‘rniga radikallar almashingan deb qarash ham mumkin.

CH3 O CH3 + HI CH3 O H + CH3 I

Oddiy efirlar va bir atomli to‘yingan spirtlarning empirik formulasi bilan

bir xil, shuning uchun ularda sinflararo izomeriya kuzatiladi.

Masalan:

C2H5OH CH3 O CH3 C3H7OH CH3 O CH2 CH3

Olinish usullari. Dietil efir etil spirtini sulfat kislota ishirokida qizdirilishi

bilan olinadi.

2C2H5OH C2H5 O C2H5 + H2O

Sanoatda spirt bug‘larini yuqori haroratda katalizator ustidan o‘tkazib olinadi. Masalan: dimetil efir olish uchun metil spirt bug‘i ustidan temperature ta’sirida Al2O3 o‘tkaziladi.

CH3OH + CH3OH CH3 O CH3 + H2O

Fizik xossalari. Dimetil va etilmetil efirlar gaz, o‘rta vakillari suyuqlik, yuqori molekulalari qattiq moddalardir.

Kimyoviy xossalari. Efirlar oddiy sharoitda reaksiyaga kirishmaydigan barqaror moddalardir. Ular ishqor va suyultirilgan kislotalar ta’sirida o‘zgarmaydi, shuning uchun ko‘pgina kimyoviy reaksiyalarda erituvchi sifatida ishlatiladi.

1. Oddiy efirlar konsentrlangan yodid kislota ta’sirida spirt va alkilgalogenidlarga parchalanadi.