1-dars 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari darsning maqsadi

2-dars 2-§. ORGANIK MODDALARNING TUZILISH NAZARIYASI

1. 
   Darsning maqsadi:Ta’limiy maqsad: FK1,FK2
   

a)Rivojlantiruvchi maqsad; TK2, TK3, TK6

b)Tarbiyaviy maqsad; TK4 ,TK5

2. 
   Dars turi:Aralash dars
   
3. 
   Dars usuli:Aralash Fikrlar hujum.
   
4. 
   Dars jihozi:
   

a)Darslik

b)Tarqatmalar.

5. 
   Tashkily qism;
   

a)Salomlashish

b)Yo’qlama

c)Siyosiy daqiqa

6. 
   O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.
   

1. Quyidagi keltirilgan fikrni davom ettiring: Organik birikmalarning

suyuqlanish va parchalanish harorati anorganik birikmalarga

nisbatan ….

A) yuqori B) past

C) farq qilmaydi D) ayrimlari past, ayrimlari yuqoridir

2. Quyidagi keltirilgan fikrni davom ettiring: Organik reaksiyalar anorganik

moddalar orasidagi reaksiyalarga nisbatan sekin boradi. Chunki organik

birikma …. bo‘g‘lar orqali bog‘langan.

A) ion B) vodorod

C) kovalent D) metall

3. Qaysi olimlar sirka kislotani sintez qilishgan?

A) M.Bertole va A.M.Butlerov B) Franklend va A.V.Kolbe

C) F.Vyoler va N.N.Zinin D) Kekule va Kuper

4. n-butanning izomerlar sonini aniqlang.

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

5. 1854-yili fransuz kimyogari M. Bertlo qaysi moddani olgan?

A) karbon kislotani B) yog‘ni C) murakkab efirni D) spirtni

7. 
   Darsning bayoni.
   

Rus olimi A.M.Butlerov organik birikmalarning kimyoviy tuzilish nazariyasini

taklif etdi. Ushbu nazariya quyidagicha ta’riflanadi:

Murakkab zarrachaning kimyoviy tabiati uning tarkibini tashkil

etuvchi moddiy zarrachalarning tabiati, ularning miqdori va

kimyoviy tuzilishi bilan belgilanadi.

Ushbu nazariyadan kelib chiqadigan xulosalar quyidagilardan iborat:

1. Organik moddalarning molekulasini hosil qilgan hamma atomlar

o`z valentliklariga mos ravishda ma’lum izchillikda birikkan. Molekulada

atomlarning bunday izchillikda birikishi kimyoviy tuzilish deyiladi.

Organik birikmalarda uglerod atomi IV, vodorod atomi I, kislorod atomi II

valentliklarni namoyon qiladi.

2. Moddalarning xossalari uning molekulasi tarkibida qanday atomlar

va qancha miqdorda bo‘lishigagina emas, balki ularning qanday tartibda

birikkanligiga ham bog‘liq bo`ladi. Tuzilish nazariyasining bu qoidasi, or8

ganik kimyoda ko‘p uchraydigan izomeriya hodisasining mohiyatini tushuntirib

beradi.

CH3 CH2 OH etanol (spirt)

CH3 O CH3 oddiy efiri dimetil efir

3. Berilgan moddaning xossalarini o‘rganish natijasida uning molekulyar

tuzilishini aniqlash, molekulasining tuzilishini bilish orqali esa uning

xossalarini oldindan aytib berish mumkin.

A. M. Butlerovga qadar molekulaning tuzilishini aniqlab bo‘lmaydi, deb

hisoblanar edi. Ko‘pchilik olimlar hatto molekulada atomlar real mavjudligini

inkor etar edilar. A. M. Butlerov bu fikrlarni noto‘g‘ri ekanligini isbotlab berdi.

U moddalarning xossalarini o‘rganish orqali molekulaning tuzilishini, aksincha

molekulaning tuzilishi orqali ba’zi kimyoviy xossalarini avvaldan aytib

berish mumkinligini amalda ko‘rsatib berdi.

4. Modda molekulasidagi atomlar va atomlar guruhi o‘zaro bir-biriga

ta’sir etadi.

Bizga molekulasi tarkibida bir xil guruh bo‘lgan, lekin turli xossalarga ega

bo‘lgan moddalar ma’lum. Misol uchun, C2H5OH, NaOH, CH3COOH larda

gidroksil guruhlar mavjud.

Uglerod atomlari o‘zaro bog‘ hosil qilganda bog‘lovchi elektron juftlar biror-

bir atom tomon siljimaydi. Sababi uglerod atomlarini elektromanfiyliklari

qiymati bir xilligidir (2,5 ga teng). C2,5 C2,5

Shu sababli, uglerod atomlarining oksidlanish darajasi 0 ga teng bo‘ladi.

Tushunish oson bo‘lishi uchun kimyoviy bog‘lanishlarda elektronni siljishini

strelka bilan ko‘rsatamiz. Strelka yo‘nalishi elektromanfiyligi katta

bo‘lgan elementga qaragan bo‘ladi. Shartli ravishda har bir chiziq yoki strelka

bitta begona elektronni atomga yaqinlashgani yoki uzoqlashganini ko‘rsatadi.

Shularni arifmetik hisoblash asosida atomlarni oksidlanish darajasi aniqlanadi.

8. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash: Klaster, aqliy hujum usulidan foydalanish.
   

Mavzuga oid masala va mashqlar.

1. Organik birikmalarda C; O; H atomlari qanday valentliklarni namoyon

qiladi?

2. C2H5OH ning suvli eritmasiga lakmus qog`oz tushurilganda uning rangi

qanday o`zgaradi? NaOH eritmasiga tushirilgandachi?

3. Probirkaga 10ml sirka kislotasi solinib, unga metil zarg`aldog`i indikatoridan

tomizilganda suyuqlik rangi qanday o`zgaradi?

4. 2 mol natriy etilat tarkibidagi atomlar sonini toping.

5. Etan (C2H6) tarkibidagi uglerod atomlarining oksidlanish darajasi

yig`indisini toping.

9. 
   Uyga vazifa: Mavzuga doir topshiriqlarga javob toppish.