Getero- va polifunksional Birikmalar

Getero- va polifunksional Birikmalar

Tirik hujayralarda boradigan, organizmni modda hamda energiya bilan ta‘minlaydigan kimyoviy reaksiyalar majmui m e t a b o l i z m deyiladi.

K a t a b o l i t i k l a r

• 
  K a t a b o l i t i k jarayonlar (katabolizm) natijasida yukori molekulyar moddalar oksidlanib kuyi molekulyar moddalarga aylanadi va natijada katta mikdorda energiya ajralib chikadi.
  

A n a b o l i t i k L a r

• 
  A n a b o l i t i k jarayonlar (anabolizm) natijasida kuyi molekulali moddalardan yukori molekulyar moddalar sintezlanadi.
  

Polifunksional birikmalar

• 
  P o l i f u n k s i o n a l birikmalar deb tarkibida ikki va undan ortik bir xil funksional gruppalar saqlagan birikmalarga aytiladi.
  

Bularga:

• 
  Kóp atomli spirtlar: Prapantriol 1,2,3, etandiol 1,2;
  
• 
  Ikki atomli fenollar: Pirikatexin, rizorsin, gidroxinon;
  
• 
  Diaminlar: Etandiamin 1,2, butandiamin 1,4;
  
• 
  Dikarbon kislotalar: Oksalar k-ta, malon k-ta, qahrabo k-ta.
  

Geterofunksional birikmalar

• 
  G e t e r o f u n k s i o n a l birikmalar deb tarkibida bir vaqtni ózida bir biridan tabiati bilan farklanadigan bir nechta funksional guruhlar saqlaydidigan birikmalarga aytiladi.
  

Bularga:

• 
  Aminospirtlar: 2-aminometanol;
  
• 
  Aminokislotalar: a-aminomoykislota;
  
• 
  Gidroksilkislota: a-gidroksomoykislota;
  

Aminospirtlarni eng oddiy vakili 2-aminoetanol (kolamin)dir.

• 
  Kolamin- HO – CH2 – CH2 – NH2.
  
• 
  Kolamin molekulasida ham aminoguruh, ham gidroksil guruh bólgani uchun u ham spirtlarga, ham aminlarga xos reaksiyalarga kiradi.
  
• 
  Kolamin fragmenti tibbiyotda allergiyaga qarshi va uyqu keltiruvchi dorivor modda dimedrol molekulasi tarkibiga kiradi.
  

Xolin

• 
  Tirik organizmda xolin metabolitik jarayonlarda ishtirok etuvchi betain ioniga aylanadi, asetilkoferment A yordamida asetillanib nerv tóqimalarda nerv impulslarini ótkazishda ishtirok etadigan (neyromediator) asetilxolinga aylanadi.
  
• 
  Xolinning bir qator hosilalari tibbiyotda keng kullaniladi:
  
• 
  Asetilxolin-kichik konsentrasiyalarda faol ta‘sir etuvchi, asab tukimalarida asab kuzgolishini uzatuvchi keng tarkalgan mediator (vositachi)dir.
  

TibbiYotda tarkibida xolin saklovchi quyidagi dorivor moddalar Qóllanadi.

• 
  Asetilxolinxlorid [CH3-COO-CH2-CH2N+(CH3)3]CL - tibbiyotda qon tomirlarni kengaytiruvchi vosita sifatida keng qóllanadi;
  
• 
  Karbamoilxolin xlorid (karbaxolin) [H2N-COO-CH2-CH2-N+(CH3)3]CL-xolinning karbamin kislota bilan hosil kilgan murakkab efiri. Xolin-esteraza fermenti tomonidan gidrolizlanmaydi, shuning uchun xolindan kuchli bólib, tomir kengaytiruvchi vosita sifatida kullaniladi.
  

Sukstinilxolinyodid (ditinil– xolinning kahrabo kislota bilan hosil qilgan murakkab efiri – mushaklar taranligini kamaytiruvchi xossasiga ega;

• 
  Sukstinilxolinyodid (ditinil– xolinning kahrabo kislota bilan hosil qilgan murakkab efiri – mushaklar taranligini kamaytiruvchi xossasiga ega;
  
• 
  Xolinning molekula ichida degidratlanish mahsuloti neyrin (trimetilvinilammoniy) oqsillarni chirishi natijasida hosil bóladi. U óta zaxarli birikmadir. Neyrin – asab tukimalarida bóladi, kuchli zaxar, murda zaxarlariga kiradi.