1. Dinamik qatorlarda ekonometrik modellashtirish

------------------------------------------------------------------------------------------------------------
30-variant

1. 
   1. Dinamik qatorlarda ekonometrik modellashtirish.
   

2.Mamlakat tumanlari bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan:

Tumanlar	1	2	3	4	5	6	7	8
Jon boshiga iste’mol daromadlari, ming so‘m	913	1095	606	876	1314	593	754	528
Jon boshiga pul xarajatlari, ming.so‘m	596	417	354	526	934	412	525	367

Bu ma’lumotlar asosida quyidagilarni aniqlang:

1. 
   To‘g‘ri chiziqli regressiya tenglamasini tuzing, korrelyasiya koeffitsentini hisoblang.
   
2. 
   Hosil qilingan model va uning parametrlarini Fisher va Styudent mezonlari bilan baholang. Xulosalar bering.
   

1.Dinamik qatorlarda ekonometrik modellashtirish


Bir ob’ektni ketma-ket momentlar(davrlar)dagi holatini tavsiflovchi qator ma’lumotlari bo’yicha tuzilgan modellar dinamik qatorlar modellari deyiladi.


Dinamik qator –bu ma’lum bir ko’rsatkichning bir qancha ketma-ket kelgan momentlar yoki davrlardagi qiymatlari to’plamidir. Dinamik qatorlarning har bir darajasi trendli(T), tsiklik yoki masumiylik(S) va tasodifiy(E) omillarning ta’siri natijasida yuzaga keladi.


Uchchala komponentalarning yig’indisidan tuzilgan model dinamik qatorning additiv modeli deyiladi. Uchchala komponentalarning ko’paytmasidan tuzilgan model esa dinamik qatorning multiplikativ modeli deyiladi.


Additiv model quyidagi umumiy ko’rinishga ega:Y=T+E+S


Multiplikativ model esa quyidagi umumiy ko’rinishga ega: Y=T*E*S


Additiv va multiplikativ modellarni tuzish dinamik qatorning har bir darajasi uchun T, S va E komponentalarning qiymatlarini hisoblashga olib keladi.


Modelni tuzish jarayoni bir nechta bosqichdan iborat:


1) berilgan qatorni sirg’anchiq o’rtacha usul bilan tekslash;


2) S – mavsumiy komponentaning qiymatini hisoblash;


3) qator tenglamasidan mavsumiy komponentalarni chiqarib tashlash va additiv modelda (T+E) yoki multiplikativ modelda (T·E) tekislangan qiymatlarni topish;


4) (T+E) yoki (T·E) darajalarni analitik tekislash va hosil bo’lgan trend tenglamasini qo’llab T ning qiymatlarini hisoblash;


5) hosil bo’lgan modelda (T+E) yoki (T·E)ning qiymatlarini hisoblash;


6) mutloq va nisbiy hatoliklarni hisoblash.


Qator darajalari avtokorrelyatsiyasi – bu dinamik qatorlarning ketma-ket