1. Dunyoqarash olamni diniy, falsafiy, ilmiy bilish shakli «Falsafa» va «filosofiya» atamalari haqida tushuncha. «Falsafa»

Mifologik dunyoqarashga xos bo’lgan xususiyatlar:
1) mifning odamni tabiatning bir bo’lagi deb bilgan holda uni tabiatdan ajrata olmaganligi, ya’ni uni tabiiy va ijtimoiy tomonlar uyg’unligining mahsuli sifatida tasavvur qila olmaganligi;
2) mifdagi afsonaviy shaxslarning mavjud fenomen olamda yashaganlarliklarini aks ettirganligi ( Zevsning Olimp, Alpomishning Boysun tog’ida yashaganligi);
3) mifda odam ruhining o’ziga qon-qarindosh bo’lgan boshqa narsalar ruhi bilan aloqadorligi bosh ma’naviy jarayon sifatida qaralganligi bilan ifodalanadi.
Vaqt o’tishi bilan mifologik dunyoqarash tarkibidan quyidagi ma’naviy faoliyat sohalari birinchilar qatorida ajralib chiqqan:




1-sxema
Mifologik dunyoqarashdan ajralib chiqqan ma’naviy faoliyat sohalari





2. Diniy dunyoqarash va unga xos bo’lgan xususiyatlar. Din¹⁰ ilk, rivojlanmagan shakllarda amalda mifologiya bilan qo’shilib ketadi, chunki u borliqni ustun darajada his-sezgilar bilan idrok qilish bilan bog’liq bo’lgan mifologik g’oyaviy platforma¹¹ga asoslanadi. Keyingi, rivojlangan shakllarda esa aniq falsafiy, ratsional-tushuncha asosiga tayanadi.
«Din» atamasi ikkita asosiy ahamiyatga ega. Birinchisi, kengroq ma’noda (religare – birikish, bog’lanish, ittifoq) so’zlarining kelib chiqishi bilan bog’liq inson jonining oliy borliqda (xudo, ruh, Atman, Adi-Budda, Kosmik aql, Koinot ongi va boshqalar) qo’shilish amaliyotini nazarda tutadi. Ikkinchisi esa, tor ma’noda, ong turlaridan birining konkret ijtimoiy ifodasini aniqlaydi, ya’ni ijtimoiy hodisa sifatida konkret dinni ko’rsatadi.
An’anaviy diniy dunyoqarashga xos bo’lgan muhim xususiyatlar:
1) «ishonch»ni bilim va aqlga tayangan holda tamoyil darajasiga ko’tarish;
2) tabiat qonunlari va insonning bilish imkoniyatlari doirasidan chiqadigan g’ayritabiiy, sababdan tashqari, tushuntirib bo’lmaydigan hodisalar inkoniyatiga ishontirish;
3) diniy ibodatlarning mavjudligi (marosimlar) va boshqalar;
4) mutlaq haqiqat, xudoning «vahiy» yuboruvchi sifatida qabul qilinuvchi, diniy aqidalar, muqaddas yozuvlarning mavjudligi;
5) konkret din manfaatlari bilan bog’liq ijtimoiy institut (tashkilotlar) sifatida amal qilishi.
Xudo, inson uchun vafotidan keyingi borliq, savob, axloqiy me’yorlar, dunyo va insonning paydo bo’lishi to’g’risidagi ma’lum qarashlar, diniy amaliyot va boshqalar diniy e’tiqodning predmeti hisoblanadi. Odatda Xudo dunyoning Yaratuvchisi, uning qonunlarini nazorat qiluvchi oliy shaxs (Mutlaq Shaxs) sifatida tushuniladi.
Diniy dunyoqarash insoniyatning rivojining tarixiy bosqichlarida zamonning talablariga mos ravishda ijobiy yoki salbiy rol o’ynagan.
Hozirgi dunyoda ijtimoiy-iqtisodiy ma’noda qoloq va yuqori darajada rivojlangan millatlar o’rtasida turli diniy dunyoqarashlar tarqalgan.
Shunday qilib, diniy dunyoqarash – bu borliqni yaratuvchi va boshqaruvchi,adolatning yuksak namunasi,moddiy olamga xos bo’lmagan va ayni vaqtda barkamollikning oliy ko’rinishi sifatida tushuniluvchi oliy mavjudodga, yani Xudoga nisbatan bo’lgan munosabat, tasavvur, urf-odat va marosimlar tizimidir.