1. Elektr yuklamalarni hisoblash. Talab koeffitsienti metodi

6.1-jadval

Iste’molchi- ning	Pasport parametrlari				λ		In		IISH
	nominal quvvati	FIK	cos/tg	KI
1,2	4 4	0,80 0,80	0,8/0,75 0,8/0,75	0,15		2,5		10		25
3,4	10 10	0,86 0,86	0,83/0,68 0,83/0,68	0,2		5		45,5		109
5,6	5 5	0,82 0,82	0,93/0,68 0,93/0,68	0,2		5		11		55A

Echim:
1. Guruh iste’molchilarining samarador sonini aniqlash

2. Aktiv va reaktiv yuklamalar:


3. Guruhiy ishlatilish koeffitsientini topamiz:

4. Taqsimlash punkti ulangan yuritgichlarning hisobiy toki





va bo‘lganda, maksimum koeffitsienti
5. Elektr yuritgichlarning ishga tushirish toklari



maksimal tok uchinchi va to‘rtinchi yuritgichlarda
6. YUritgichlarning maksimal toki

Misol: Mexaniqa sexining hisobiy yuklamasini tartiblangan diagramma usuli bilan aniqlang. Ma’lumotlar jadvalda keltirilgan.
Yechim:
1. Mexaniqa sexining barcha elektr iste’molchilarini ish rejimiga asosan ikki guruhga bo‘lamiz. YUklama grafigi o‘zgaruvchan elektr iste’molchilar guruhi va yuklama grafigi kam o‘zgaruvchan elektr iste’molchilar guruhi.
2. Elektr iste’molchilarining hujjatidagi ma’lumotlar asosida 15 bandlarni to‘ldiramiz.
3. I guruh iste’molchilari uchun

4. Ma’lumotnoma materiallari asosida 7- va 8- bandlarni to‘ldiramiz.

5. O‘rtacha aktiv va reaktiv yuklamalarni maksimal yuklangan smena uchun hisoblaymiz (4- va 10- bandlar)

6. bo‘lgan iste’molchilar guruhi uchun qabul qilamiz (11- band).
7. I guruh uchun ishlatish koeffitsientini hisoblaymiz.

8. K_I va n_ef ga bog‘liq holda jadvaldan K_Mni aniqlaymiz (12- band)
9. Aktiv hisobiy yuklamani aniqlaymiz

10. n_EF>10 bo‘lgani uchun, qabul qilish mumkin:

11. I – guruh uchun hisobiy to‘la yuklama quyidagicha aniqlanadi:

12. 2-guruh iste’molchilari uchun 9- va 10- bandlarni 1-guruh iste’molchilarning aniqlash tartibiga o‘xshab aniqlanadi.
13. YUklama grafigi kam o‘zgaradigan iste’molchilar uchun maksimum koeffitsienti 1 ga teng deb olinishi mumkin, ya’ni.


va
14. 1 – va 2-guruh elektr iste’molchilarning R_X va Q_X natijalarini qo‘shib, mexaniqa sexining umumiy R_X va Q_X larini aniqlanadi, keyin olingan natijalar asosida mexaniqa sexining to‘la yuklamasini hisoblanadi:

№	Iste’molchilar guruhi nomi	Ist. soni	UD=100%kelt. o‘rn.quvvat					Ishl. koeff		cos/ tg		Maks.sm.uchun o‘rtacha quvvat			Ist. ef.soni		Mak. koef		Hisobiyyuklama
			bittasi RN	umum RN	RUkVT							QUkVar	RXkVT						QXkVAR	SXkVA
1	2	3	4	5	6		7		8		9		10	11		12		13		14	15
1	1-guruh grafi gi o‘zgaruvchi iste’molchi. Metall qirquvchi stanoklar	18	8-10	164	1,25		0,25		0,7/1		41		41
2	YUk ko‘taruvchi mexanizmlar	5	10-20	80	2		0,18		0,6/1,33		14,4		19,2
3	Payvandlovchi tr-lar	3	20	60	-		0,35		0,5/1,73		21		36,3
1 guruh yakuniysi		26	8-20	304	2,5		0,25		0,62/1,26		76,5		26	1:3		99,3		96,5		138,5
1	2 – guruh grafigi kam o‘zgaruvchi iste’molchi transf-lar	15	7,1-3,0	198	-		0,6		0,75/0,882		118,8		104,8	-		-
2	Ventilyator va nasoslar	10	5,6-15	133,8	-		0,7		0,85/0,62		93,7		58,1	-		-
3	Qarshilik pechlari	2	35	70	-		0,7		0,85/0,62		49		30,4	-		-
2 guruh yakuniysi		27	5,635	401,8	-		-		-		261,5		193,3	-		-		261,5		193,3	325,2
Sex bo‘yicha jami		53	5,635	705,8							337,9		289,8					360,8		289,8	462,8

Har bir mahsulot uchun solishtirma energiya iste’moli qiymatimetodi.
Bu metodda har bir mahsulot uchun iste’mol kilingan solishtirma energiya chiqimi orkali bajariladi.Har bir ishlab chikarish korxonasi uchun Qisqacha ma’lumotlarda elektr energiyani solishtirma chiqimi keltirilgan bo‘ladi.Yillik korxona iste’mol qiladigan energiya quyidagicha aniqlanadi.

w-bir mahsulot uchun solishtirma energiya energiya chiqimi kVt*s
M-yillik ishlab chikariluvchi mahsulot.
maksimal hisobiy quvvat
P_m =W_y/T_m
maksimumini bir yilda foydalanish vaqti.
Bu vakt har bir sanoat uchun har xil bo‘ladi:
metallurgiya sanoati uchun- 6500 s
ximiya sanoati uchun- 6000 s
tog‘-konchilik sanoati uchun- 5000 s
mashinasozlik sanoati uchun- 4000 s gacha bo‘ladi.
Elektr yuklamalarni aniqlash uchun maxsus jadvallar tuziladi va ularda o‘rnatilgan hisobiy va yig‘indi quvvatlar qurilmalar yoki korxona uchun yoziladi. Kuch yuklamalari maksimumlik koeffitsienti yordamida tartibga solingan diagramma metodi bo‘yicha aniqlanadi.Yoritish yuklamalari yoritilish maydoniga karab hisoblanadi.(Vt/m)transfarmatorni yig‘indi yuklamasi past kuchlanish tomonda reaktiv quvvatni konpensatsiya kilmasdan berilgan quvvat koeffitsienti asosida aniqlanadi. To‘la quvvat S yuklama tomonda aktiv quvvatni 2% va reaktiv quvvatni 10% isrofini hisobga olib, ni qiymatidan kelib chikkan holda aniqlanadi.
Cos 1 09 08 07 06
da K 1.02 1.06 1.08 1.085 1.09
Keyin esa elektr yuklamalar markazi aniqlanadi va kartogrammasi quriladi. So‘ngra kuch transformatorlari soni va quvvati tanlanadi. Oxirida korxonaning ichki elektr taminoti hisoblanadi.
U yoki boshqa usulni tanlash hisoblash usulining joiz xatoligiga qarab belgilanadi. YAxlitlashtirilgan hisoblashlarda sex, korpus bo‘limlardagi guruh iste’molchilarning umumiy o‘rnatilgan quvvatlaridan foydalaniladigan usullar ishlatiladi. Ayrim iste’molchilarning ma’lumotlariga asoslangan usullar nisbatan aniq deb sanaladi. Ko‘rsatilgan hisoblash usullari bilan to‘laroq tanishib o‘tamiz.


Mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan elektr energiyasining
solishtirma sarfiga asoslangan usul

YUklamalar grafiklari davomli o‘zgarmas yoki juda kam o‘zgaradigan elektr iste’molchilar uchun smenaga taalluqli bo‘lgan o‘rtacha quvvatni hisobiy yuklagan sifatida qabul qilinadi. Bular turkumiga ventilyatorlar, nasoslar, kompressorlarning elektr yuritmalari, elektroliz vannalarining to‘g‘rilagich agregatlari, qarshilik pechlari, kimyo va qog‘oz sanoatidagi ko‘plab iste’molchilar kiradi. Bunday iste’molchilarning hisobiy yuklamalarini mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan elektr energiyasining solishtirma sarfi orqali topish maqsadga muvofiqdir.

Bu yerda: E_as - elektr energiyasining mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan solishtirma sarfi, kVt.s; N_cm - smenada tayyorlanadigan mahsulotlar soni; T_sm - eng katta yuklamali smena davomiyligi, soat. Mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan elektr energiyasining miqdori mavjud korxonalardagi elektr sarf ko‘rsatkichlarini tahlil qilish natijasida aniqlanadi. Quyidagi jadvalda korxonalarning ba’zi mahsulotlari uchun belgilangan elektr energiyasining o‘rtacha me’yorlari keltirilgan.
6.1-jadval

Mahsulot	O‘lchov birligi	Sarfning o‘rtacha solishtirma me’yori
CHo‘yan Elektrotexnik po‘lat Marten po‘lati Qora metall prokati Po‘lat trubalar	KVt.s/T	9,7 677,2 11,9 102,5 133,3
Siqiq havo	KVt.s/ming m^3	80
Temir ma’dani qazib chiqarish Marganets ma’dani qazib chiqarish	KVt.s/T	56,5 90,2
Neftni qayta ishlash Gazni qayta ishlash	KVt.s/T KVt.s/ming m^3	29,5 15,8
Arralangan yog‘och	KVt.s/ming m^3	19
Sement Temir beton konstruksiyalari Asbit	KVt.s/T KVt.s/m^3 KVt.s/T	106 28,1 600,5
Paxta ipli gazlama Junli gazlama SHoyi gazlama	kVt.s/ming m^3	1100 2390 1210

Agar ayrim texnologik agregatlar bo‘yicha elektr energiyasining solishtirma sarfi E_asi ma’lum bo‘lsa, u holda hisobiy yuklama ushbu munosabatlar orqali aniqlanishi mumkin:
Sex uchun



Zavod uchun
Bu yerda: E_asi N_{y i} - ayrim agregat uchun elektr energiyasining yillik sarfi; P_huts,-P_huz - eng ko‘p yuklangan smena uchun umumsex va umumzavod iste’molchilarining hisobiy quvvatlari; T_ms- sex aktiv yuklamasi maksimumining soatlar soni (ma’lumotnomalardan olinadi); n - sexdagi agregatlar soni; m-zavod sexlarining soni; K_mx - maksimumlarning har xillik koeffitsienti.
Elektr energiyaning solishtirma sarfi usulini sanoat korxonasining ishlab chiqaradigan yillik mahsulotining miqdori ma’lum bo‘lganda dastlabki hisoblaщda ishlatish mumkin. Bu usulning afzalligi shundan iboratki, hisobiy yuklama aniqlanayotganda elektr iste’molchilarning nominal quvvatlarini bilishning zaruriyati yo‘q.
Misol: Bir smena ichida 380 ming m³ siqiq havo ishlab chiqaruvchi kompressorlarning hisobiy yuklamasini aniqlang. Smena davomi - 8 soat. Elektr energiyasining solishtirma sarfi 80 kVtm³/soat
Echim: 3.29 ifoda asosida