1. Eng qadimgi Sharq adabiyotida Vatanparvarlik g’oyalari

2.Gomerning qahramonlar xarakterini yaratish mahorati


An'anaga ko'ra qadimgi yunon eposining homiysi Gomer ko'r-ko'rona yurgan Aed, kambag'al qo'shiqchi deb hisoblanadi. Qadimgi Yunonistonda allaqachon uning nomi afsonalar bilan o'ralgan edi. Keyinchalik ko'plar bu ismni uy nomi deb hisoblashdi. Yunon dialektlaridan birida "gomer" "ko'r" degan ma'noni anglatadi. Ko'pgina olimlar, qanday qilib bir kishi og'zaki ravishda yaratishi va Iliad va Odisseyning minglab oyatlarini yodda saqlay olishini tushunmagan holda, Gomerning o'zi borligini shubha ostiga oldilar (qarang Gomer savoliga).Biz uchun asosiy narsa Gomerning shaxsiyati emas, balki uning nomi bilan bog'liq bo'lgan eng buyuk she'rlardir. Ushbu she'rlar 9-7-asrlarda shakllangan. Miloddan avvalgi e. Ular qayd etilganidek, VI asrda qayd etilgan. Miloddan avvalgi e. Ushbu she'rlar asosida yaratilgan afsonalar qadimgi qadimgi davrlarga borib taqaladi va shubhasiz xalq yaratgan narsadir. Biroq, she'rlarning tugallanishi va badiiy bezaklari ularning yakuniy shaklini qul shakllanishining paydo bo'lishi arafasida, kommunal klan tizimi yo'q bo'lib ketgan paytda olganligini anglatadi.Gomer (Homeros) — yunon shoiri. Uning hayoti haqida aniq maʼlumotlar yoʻq. Turli davrlarda yaratilgan tadqiqotlarda uning yashab oʻtgan davrini mil. av. 12-asr bilan 7-asr oraligʻida deb koʻrsatiladi. Gomerning soʻqir boʻlgani, oʻz asarlarini baxshilar kabi ogʻzaki aytgani maʼlum. Ularni kim, qachon yozib olgani aniq emas. Gomerga nisbat berilgan asarlar koʻp, ammo gomershunoslar kup tortishuvlardan keyin fakat 2 asarni — „Iliada“ va „Odisseya“ Gomerniki deb tan olishgan. Ularning ikkovi ham qahramonlik eposi boʻlib, yunon mifologiyasi asosida yaratilgan. Shu bilan birga, ularda faqat sheʼrlar, afsonalar va rivoyatlargina emas, real tarixiy vokealar ham aks etgan. Jumladan, „Iliada“ dostonida tasvirlangan Troya koʻp zamonlar afsonaviy shahar hisoblanib kelingan, ammo buyuk arxeolog Shpilman koʻp yillik izlanishlardan soʻng uni topdi va bu shahar tarixda mavjud boʻlganini isbot qildi. gomer asarlaridan namunalar oʻzbek tiliga tarjima qilingan (Mirtemir, Qodir Mirmuhamedov va boshqalar).Uning vatani deb nomlanishga yetti shahar kurashgan bular Smirna, Hios, Kolofon, Salamin, Rodos, Argos, AfinaIliad va Odisseya troyan mifologik tsikliga kirishadi, yunonlarning Kichik Osiyodagi Ilion shahrini yoki Troyni egallab olish uchun olib borgan kurashlari haqida gapirib berdi. "Iliad" - qamalning 10-yilining bir nechta epizodlari, Odisseya - Axon qahramoni Odisseyning o'z vataniga qaytishi. Ma'lumotlar voqealar haqiqatan ham miloddan avvalgi 12-asr atrofida ro'y bergan 19-asrning 70-yillarida arxeolog Shliemann go'yo jang bo'lgan joyni - Kichik Osiyodagi Gisarlik tepaligini topdi, ammo zamonaviy tadqiqotchilar buni rad etishdi. Ammo, bu Dorianlar tomonidan (ular o'zlarini Gerkulesning avlodlari deb hisoblaganlar) zabt etilib, keyin o'zlarini Sesus avlodlari deb hisoblagan afinaliklar tomonidan bosib olingan Axeyan qabilasining so'nggi katta yurish va harbiy muvaffaqiyati edi. Ushbu doston g'oyani yana bir bor tasdiqlaydi qadimgi yunon xalqlari va Krit orolining aholisining umumiy o'tmishi,miloddan avvalgi 13-12 asrlarda shakllana boshlagan.Iliadning fitnasi orqa hikoyasi bor. Qarama-qarshi xudo Eris, boshqa xudolarning ziyofatiga taklif qilinmagan va qasos olishga qaror qilib, Gera, Afina va Afrodita "Eng chiroyli" yozuvi bilan olma tashlagan. Ma'budalar "eng go'zal" epitetiga egalik haqidagi tortishuvni Parij yigiti, Troya qiroli Priamning o'g'li hal qiladi. Har biri Parijga o'zining ustunligi uchun mukofot va'da qildi. U pul va donolikdan voz kechdi va olma sevgi va go'zallik ma'budasi Afroditaga berdi, u unga eng go'zal ayollarning sevgisini va'da qildi. Katta akasi Agamemnon sulhni buzish va Troy bilan urushni boshlash uchun bahona sifatida foydalanib, Yunon qiroli Menelausning xotini (Spartani boshqargan) go'zal Yelenni Troy Parijdan shahzoda tomonidan o'g'irlab ketishni afrodita qilgan.

3.Ezop masallarida didaktika

Eramizdan avvalgi VI asrda yashab ijod etgan qadimgi grek masalchisi Ezop Lidiya shohi Krez saroyida xizmat qilgan. Ezop masallarining voqealari ixcham bayon etilishi, gʼoyaviy jihatdan puxtaligi, mulohazalarga boyligi bilan alohida ajralib turadi. Ezop masallari Yevropa masalchiligini shakllantirishda asosiy rol oʼynagan. II asrda yashagan Yunon masalchisi Bobriydan Krilovgacha Ezop masallaridan ilhomlanganlar va oʼz davrlariga moslab ijodiy rivojlantirganlar.
Ezop yarim afsonaviy shaxs boʼlib, " masalning otasi” nisbati uning nomiga nisbatan ishlatiladi. Masallarida qadim ajdodlarning hayotiy tajribalaridan, xalq ogʼzaki ijodidan foydalanib, maishiy, axloqiy, siyosiy va boshqa holatlarga oid hukm-xulosalarning umumlashmasini yoritib bergan. Xususan, Ezopda shunday masal bor: "Zevs hoʼkizni yaratdi, Prometey – odamni, Аfina – uyni. Uchalovi kimning ijodi mukammalroq ekanligi masalasida bahslashib qolishdi-da, hakamlikka Momni taklif qilishdi. Ularning ijodini koʼrib, Momning gʼayirligi keldi va dedi: "Zevsning xatosi shuki, hoʼkizning koʼzlari shohida emas – nimani va qaerga suzayotganini bilmaydi; Prometeyning xatosi shuki, odamning yuragi tashida emas, ichida ekan – uning yaxshi va yoki yomonligini birdan bilib boʼlmaydi; Аfina uyni gʼildirakli qilmapti – yomon qoʼshni toʼgʼri kelib qolsa, qochib ketib boʼlmaydi”.
Momning gʼayirlik qilayotganini sezgan Zevsning qahri keldi va uni Olimpdan haydab soldi”. Ezop masalida ikkita beshak haqiqatni soʼzlaydi: birinchisi – bu yorugʼ olamda mukammal narsaning oʼzi yoʼq; ikkinchisi – gʼayirlik insonga tabiatdan xos narsadir. Bulardan kelib chiquvchi yana bir haqiqat shuki, Ezopga nisbat beriluvchi bu masal qariyb uch ming yillar naridan yashab kelayotganligini eʼtiborga olsak, bashariyat mazkur hikmatlarni ham, gʼayirlikning nomaqulligiyu bundayin feʼl Olimpdan quvilishiga loyiqligini ham Mom azaldan biladi. Lekin, "xom sut emgan banda” deyishadi-ku, bandalik-da...
Ezopning yana bir masali "Burgut, zogʼcha va choʼpon”ida burgutning olgʼirligiga koʼrolmaslik bilan koʼz olaytirgan zogʼchaning fojia bilan intixo topgan hayoti bayon qilingan boʼlib, masal soʼngida qissadan hissa tarzida shunday deyilgan: "Аlqissa, oʼzingdan zoʼrroqlar bilan belashaman deb chiranganing bilan hech ish chiqaraolmaysan, kulgi boʼlganing qoladi, xolos”.
Ezop masallarining tarbiyaviy keng boʼlib, kichik bir voqea asnosida juda koʼp maʼnoli fikrlarni anglash mumkin. Xususan, qattiq janjaldan soʼng, oraga yumshoq muloyim muomilaning kirishi qiyin boʼlishini masalchi quyidagi masalda keltirgan: "Ilon dehqonning oʼgʼlini chaqib nobud qildi. Gʼam-anduhdan oʼzini yoʼqotgan ota ilon bosh chiqargandayoq qasdini olish niyatida qoʼlida oʼtkir bolta bilan uyasi oldida jilmay oʼtirdi. Nihoyat, ilon bosh chirashi hamono dehqon boltani shunday zarb bilan urdiki, ilonga tekizaolmagani holda uya ogʼzidagi toshni qoq ikkiga boʼlib qoʼydi. Keyin, bir oz shashtidan tushgach, dehqon dilini qoʼrquv egalladi, ilonga yarashishni taklif qildi. "Yoʼq, – deb javob qildi, ilon – qoq ikkiga boʼlingan toshga qarab, men senga yaxshilik sogʼinmaganimdek, sen ham oʼgʼlingning qabrini koʼrib, turib menga yaxshilik tilashda ojizsan!”. Аlqissa, oraga tushgan kuchli adovatdan soʼng yarashish oson boʼlmaydi”. Xalqimizning ajoyib bir maqoli bor: "Tigʼ yarosi bitsa ham, dil yarosi bitmaydi”. Oʼylamay qilingan xato, oʼylamay aytilgan soʼzning oxiri hargiz hayrli boʼlmaydi. Bu tarbiya hayotimizda "dastur-ul amal” boʼlib xizmat qilmogʼi darkor.
Ezopning "Quyonlar va baqalar” nomli masalida baxtsizman deb, oʼziga oʼlim tilovchi kimsalarga shukr qilib, oʼzidan ham ojiz kimsalar hayotda yashayotganini eslatib oʼtadi. Yaʼni masalda quyonlar qoʼrqoq boʼlishganidan pushaymon boʼlishib, oʼz jonlariga qasd qilishga jazm etishadi. Biroq baqalarning qoʼrqoqligini koʼrishib, bu ahmoqona fikrdan voz kechishadi. Masalga xulosa qilib, Ezop shunday deydi: "Аlqissa, baxtsizman deb oʼkinib yurgan kishilar oʼzilaridan-da, baxtsizlar holiga nazar solsinlar”.
Ezop badfeʼl kimsalarni gʼech bir jazo tuzatib boʼlmasligini "Chumoli” masalida asoslab beradi. Unga koʼra, chumoli dastlab odam boʼlib, dehqonchilik bilan shugʼullangan ekan. Аmmo u topganiga qoniqmay, qoʼshnilariga hasad qilib, ularning dalasiga va hirmoniga tunlari oʼgʼirlikga tushar edi. Bundan gʼazablangan Zevs uni chumoliday ojiz jonivorga aylantiribqoʼysa hamki, u eski hunarini qoʼymay, tun-u kun uyasiga don toʼplash bilan ovora. Xulosa qilib, badfeʼl odamning hech qanday jazo tuzata olmaydi – deya Ezop oʼz masalini tamomlaydi.
Аdibning hikmatli masallaridan yana birida xasis insonlarning qilmishlarini kechira olmay, achchiq soʼzlarini aytishga, zahrini sochishga, ular ustidan kulishga va bunday ziqna kishilar toifasidan boʼlish, inson boshiga koʼp gʼavgʼolarni olib kelishini quyidagi masalida shunday bayon qiladi: "Bir xasis mol-mulkini sotib, puliga yombi oltin sotib oldi-yu uni devor tagiga koʼmib qoʼydi: har kuni kelib xabar olib ketadigan boʼldi. Shunga yaqin joyda mardikorlar ishlashardi: ulardan biri xasisning kelib-ketishlariga razm solib, gap nimadaligini fahmladida, xasis ketgach, tillani olib qoʼydi. Ertasi kuni xasis kelib koʼrsaki, tilla yoʼq: oʼzini urib, sochini yulib dod-voy qila boshladi. Kimdir uning bu holini koʼrib, nima gapligini soʼrab bilgach, dedi: "Koʼp kuyinma, kattaroq toshni olginu tillaning oʼrniga qoʼy – oʼshani, tilla deb faraz qilsang bas! Baribir emasmi, axir, bu yerda tilla turganida ham sarflamasding-ku?” Аdib masalida xulosa oʼrnida shunday deydi: "Аlqissa, davlating boʼlsa-yu, koringga yaratmasang – uning bori nimayu yoʼgʼi...” . Baxl odamning doimo yiqqan boyligi oʼzgalarga nasib etadi.
Dunyoda baʼzi bir insonlar faqat yaxshilik qilsalarda, yomonlik koʼrib yashaydilar. Ezop taqdirning bu shavqatsizligimi yoki sinovimi boʼlgan hodisani "Yongʼoq” masali misolida tahlil qiladi. Masalda keltirilishicha bir bechora yongʼoq har yili oʼziga azob beruvchi mevalar yetishtirib, evaziga yoʼlovchilardan kaltak yerdi. Yaxshi insonlar ham baʼzida xuddi yongʼoq kabi oʼzgalarga yaxshilik qilishib, evaziga nuqul yomonlik koʼrishib, azob chekadilar. Shu sabab adib yaxshilikning qadriga yetmaydigan kishilarga yaxshilik qilib, undan muruvvat kutish befoydadir.