1. Etologiya fanining predmeti va uslublari haqida? Etologiya

10.Gormonlar haqida umumiy ma’lumot? GORMONLAR (yun. hormanino — qoʻzgʻataman) =ichki sekretsiya bezlari (endokrin bezlar)da ishlanib chiqib, qonga va toʻqima suyuqligiga oʻtadigan biologik faol moddalar. Ular butun organizmga tarqalib, turli aʼzo hamda toʻqimalarning faoliyatini boshqaradi. Baʼzilari muayyan aʼzolarga, mas, tireotrop gormon asosan qalqonsimon bezta, adrenokortikotrop gormon (AKTG) buyrak usti bezlarining poʻstloq qavatiga, estrogenlar bachadonga taʼsir etadi va h. k. Boshqalari (qalqonsimon bez G. i, kortikosteroidlar, oʻsish gormoni va b.) organizmning hamma toʻqimalariga (umumiy) taʼsir koʻrsatadi. Gormonlarning oʻziga xos taʼsir etishi turlicha kimyoviy tuzilganligiga bogʻliq; mas, insulin uglevodlar almashinuviga taʼsir etadi, testosteron va b. androgenlar assimilyatsiya jarayonlarini kuchaytiradi, organizmda azot toʻplanishiga sabab boʻladi, glyukokortikoidlar moddalar almashinuvini oʻzgartirib, jigarda glikogen hosil boʻlishini, ayniqsa biriktiruvchi va limfoid toʻqimada oqsillarning parchalanishini, estrogenlar bachadonda fosfolipidlar bilan oqsil sintez boʻlishini kuchaytiradi, oʻsish gormoni (somatotrop Gormonlar) yogʻ, fosfor va kalsiy almashinuviga taʼsir etadi. Gormonlar hujayraning genetik apparatini stimullash, fermentlarni faollashtirish va fermentativ reaksiyalar tezligini oʻzgartirish yoʻli bilan moddalar almashinuviga taʼsir koʻrsatadi. Ular oqsilning tuzilishini belgilab beradigan informatsion ribonuklein kislotasining hosil boʻlishini kuchaytirib, oqsillar biosinteziga taʼsir etadi. Oʻsish va jinsiy Gormonlar organizmning oʻsishini, balogʻatga yetishini boshqaradi. Zarur paytda organizm imkoniyatlari Gormonlar ishtirokida safarbar qilinadi. Mas, xavf-xatar taxdid qilganda va shu munosabat bilan muskullarga zoʻr kelganda adrenalin koʻproq chiqib, qondagi glyukozani koʻpaytiradi, yurak va miyaga qon borishini kuchaytiradi; organizmga zararli taʼsir ortganda AKTG koʻproq chiqadi. Organizm normal yashab, ishlab turishi uchun Gormonlar ehtiyojga yarasha ishlanib chiqishi kerak. Nerv, gumoral va gormonal omillar oʻzaro taʼsir etib, shunga yordam beradi. Baʼzan nerv sistemasi ichki sekreksiya bezlari bilan bevosita bogʻlanadi. Korin nervi taʼsirlanganda buyrak usti bezlarining magʻiz qavatidan adrenalinning koʻplab chiqishi shundan dalolat beradi. Baʼzan qoʻzgʻalish nerv tolalari orqali gipotalamusa boradi, bu yerda rilizing gormonlar (gipofiz G. ni ajratuvchi omillar) degan moddalar hosil boʻladi, shu moddalar gipofizga kirib, gipofizar (trop) G. ning qoʻshimcha chiqishiga sabab boʻladi, bular esa periferiyadagi ichki sekreksiya bezidan Gormonlar chiqishini kuchaytiradi. Organizmda kandaydir biror sabab bilan Gormonlar koʻpayib ketsa, gipotalamusdan rilizing gormon chiqishi toʻxtaydi, natijada gipofiz tegishli trop Gormonlarni kamroq chiqaradi, shundan keyin periferiyadagi ichki sekretsiya bezidan Gormonlar chiqishi ham kamayadi. Qonda biror Gormonlar kamayib ketsa (mas, toʻqimalarda Gormonlar tez parchalanganda) rilizing Gormonlar chiqishi kuchayadi, gipofiz trop Gormonlarni koʻproq ishlaydi, shundan keyin periferik bez G. ni ortiqroq ishlab chiqaradi. Gipotalamusda gipofizning baʼzi Gormonlar ini ingibirlovchi neyrogormonlar (prolaktostatin, melanostatin, samotostatin) ham ishlab chikariladi. Ular taʼsirida tegishli gipofiz Gormonlar ining hosil boʻlishi kamayadi. Qondagi Gormonlar miqsori oʻz-oʻzidan ham boshqariladi. Mas, glyukoza koʻpayib ketganda u glikogenning parchalanishini tezlatib, glyukoza miqdorini orttiruvchi adrenalin konsentratsiyasini kamaytiradi. Organizmda natriy tuzlari yetishmasa, buyrak usti bezlarining poʻstloq qavatidan aldosteron chiqishi kuchayadi, natijada buyrak kanalchalarida natriy tuzlari koʻproq qayta soʻrilib, organizmda ushlanib qoladi. Demak, Gormonlar maʼlum miqdorda ishlanib chiqib, moddalar almashinuvini va organizmning boshqa funksiyalarini taʼminlaydi.Gormon - bu endokrin tizimda kimyoviy xabarchi vazifasini bajaruvchi maxsus molekuladir. Gormonlar maxsus organlar va bezlar tomonidan ishlab chiqariladi va qon yoki boshqa tana suyuqliklariga yuboriladi. Aksariyat gormonlar organizmning turli joylariga qon aylanish tizimi orqali ko'chiriladi, ular ma'lum hujayralarga va organlarga ta'sir ko'rsatadi. Gormonlar o'sishni o'z ichiga olgan turli xil biologik jarayonlarni tartibga soladi; rivojlanish; ko'paytirish; energiyadan foydalanish va saqlash; va suv va elektrolitlar muvozanati.Gormonlarning signalizatsiyasi
Qonda tarqalgan gormonlar bir qator hujayralar bilan aloqada bo'ladi. Biroq, ular faqat muayyan maqsad hujayralarga ta'sir qiladi. Nishon hujayralar ma'lum bir gormon uchun o'ziga xos retseptorlari mavjud. Nishon hujayra retseptorlari hujayra membranasi yuzasida yoki hujayraning ichki qismida joylashgan bo'lishi mumkin. Agar gormon bir retseptorga bog'langan bo'lsa, u uyali funksiyani ta'sir qiladigan hujayradagi o'zgarishlarga olib keladi. Gormonlarning bunday turi gormonlarning masofadan turib maqsad hujayralarga ta'sir qilganligi uchun endokrin signalizatsiya sifatida tasvirlanadi. Gormonlar nafaqat uzoq hujayralarga ta'sir qilishi mumkin, balki ular qo'shni xujayralarni ham ta'sir qilishi mumkin. Gormonlar hujayralarni o'rab turgan interstitsial suyuqlikga hujayra xujayralari ustida ishlaydi. Keyinchalik bu gormonlar yaqin maqsadli hujayralarga tarqaladi. Bunday signallash parokrin signalizatsiya deb ataladi. Avtokrin signalizatsiya paytida gormonlar boshqa hujayralarga bormaydi, lekin ularni chiqaradigan hujayradagi o'zgarishlarga olib keladi.