1. Fanni о‘qitish maqsadi va uning vazifalari. Fanni tarkibi. Mehnatni muhofaza qilishning va toksikologiyaning umumiy masalalari

1-Mavzu: Kirish fanning maqsadi. Mehnat gigiyenasi va xavfsizlikning huquqiy asoslari.


Reja:
1.Fanni о‘qitish maqsadi va uning vazifalari. Fanni tarkibi.
2.Mehnatni muhofaza qilishning va toksikologiyaning umumiy masalalari.
3.Mehnat kodeksi.


1.Fanni о‘qitish maqsadi va uning vazifalari. Fanni tarkibi.
Hozirgi kunda toksikologiyada 3 asosiy yо‘nalish: nazariy (tajriba ), profilaktik (gigienik) va klinik yо‘nalishlar qо‘llaniladi. Nazariy toksikologiya organizm va zaharlarning о‘zaro munosabatlari asosiy qonuniyatlari, ularning toksiko-kinetik va toksikodinamik xususiyatlarini о‘rganadi. Profilaktik (gigienik) toksikologiya kimyoviy moddalarning havflilik darajasini aniqlashga, shuningdek odamni kimyoviy moddalarning zaharli ta’siridan himoya qilish yо‘llarini ishlab chiqishga bag‘ishlangan.
Profilaktik toksikologiya ekologik yо‘nalishga ham ega bо‘lib, kommunal toksikologiyani (atmosfera, suv, tо‘proq), oziq-ovqat toksikologiyasi, sanoat, qishloq xо‘jaligi va maishiy toksikologiyani ham о‘z ichiga oladi. Klinik toksikologiya odamga kimyoviy moddalarning toksik ta’siri tufayli kelib chiqadigan kasalliklarni о‘rganadi. Shuningdek klinik toksikologik kimyoviy moddalar toksik miqdorining bir martalik ta’siri natijasidagi о‘tkir zaharlanishlarni, zaharli moddalarning uzoq vaqt davomida kо‘p marotabalik ta’sirlarini ham о‘rganadi. Narkologik toksikologiya odamning bir qator zaharli moddalar, shu jumladan narkotik moddalarga qaram bо‘lib qolish sabablarini о‘rganadi. Dorilar toksikologiyasi esa dori vositalarining organizmga zararli va nojо‘ya ta’sirini, dorilardan zaharlanishning oldini olish choralari va davolash usullarini о‘rganadi.
Toksikologiyaning klinik yо‘nalishiga odam organizmiga implantatsiya qilinadigan sintetik materiallarning (tomir protezlari, yurakning sun’iy klapani, sun’iy bо‘g‘imlar) biologik ta’sirlari ta’limoti ham kiradi. Toksikologiyaning maxsus bо‘limlari odam va hayvonlarning о‘ziga xos sharoitlarda zaharli moddalar bilan zararlanishini о‘rganadi. Bular harbiy, aviakosmik, sud va boshqa toksikologiya bо‘limlari bо‘lib, ular nazariy, klinik va gigienik yо‘nalishli elementlarni о‘z ichiga qamrab oladi.
Klinik toksikologiya doimo «tabiiy laboratoriya» sharoitida ishlaydi, chunki nazorat qilinayotgan tajriba juda noyob hisoblanadi. Odam organizmiga zaharning ta’siri boshqa kasalliklar, olib borilayotgan davolash, zaharga sezgirlikning asta-sekin kamayishi, zararli odatlar (alkogolizm, chekish), bemorning yoshi, klimatik sharoitlar va ijtimoiy muhit tufayli о‘zgarishi mumkin. Umumiy toksikologiyaning kimyoviy moddalarning zararliligi Klinik toksikologiyaning asosiy vazifalariga tashhis, davolash va profilaktika kiradi. Tashhis vazifasiga zaharlanish hollarida klinik va laboratoriyaviy tashhis usullarini ishlab chiqish, olingan natijalarni qayta tahlil qilish kiradi.

3.Mehnat kodeksi.

Mehnat muhofazasi – ish jarayonida insonning mehnat qobiliyatini, sog‘ligi va xavfsizligini ta’minlash uchun yо‘naltirilgan qonunlar majmuasi bо‘lib, ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy, texnik, gigiyenik va profilaktik tadbirlarni о‘z ichiga qamrab olgan. Har qanday demokratik jamiyatda inson huquqlarini himoyalashga qaratilgan qonun asoslari bо‘lishi zarur.
1992 yil 8 dekabr kuni qabul qilingan О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi ana shu qonun asoslari bо‘lib hizmat qiladi. Konstitusiyaning IX bobi insonning iqtisodiy va ijtimoiy huquqlarini himoya qilishga qaratilgan.
37-moddada “Har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda kо‘rsatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadir”. 39-moddada “Har kim qariganda mehnat layoqatini yо‘qotganda, shuningdek, boquvchisidan mahrum bо‘lganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta’minot olish huquqiga ega”. 40-moddada “Har bir inson malakali tibbiy hizmatdan foydalanish huquqiga ega” deb belgilab qо‘yilgan. X bobning 43-52- moddalarida inson huquqlari, burchlari va erkinliklari belgilangan.
Tashkilotlarda mehnat xavfsizligiga doir barcha qaror va hujjatlarni tahlil qilish, kelgusi mehnat xavfsizligi darajasini kо‘tarish, ish yuritishda texnika xavfsizligi mashg‘ulotlarini о‘tkazish, о‘quv yurtlari о‘qituvchilari, talabalari, xizmatchi va ishchilari о‘rtasida shikastlanishlarni oldini olish, davlat standarti masalalari talablariga rioya etish maqsadida 1993 yil 6 mayda “Mehnatni muhofaza qilish tо‘g‘risi” dagi qonun qabul qilingan. Bu qonunda jamoat shartnomasi, mehnat shartnomasi, kadrlar tayyorlash va malakasini oshirish, mehnat intizomi, ayollar va bolalar mehnati, ijimoiy va boshqa masalalar yoritilgan.
Qonunning 1-7 moddalarida umumiy qoidalar, 8-15-moddalarida mehnatni muhofaza qilishni ta’minlash, 16-21-moddalarida ishchilarning mehnatini muhofaza qilishga doir huquqlarini rо‘yobga chiqarishdagi kafolatlar ifodalangan, 22-29-moddalarida mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa meyoriy hujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat va jamoatchilik nazorati о‘z aksini topgan.
О‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisi 1995 yil 21 dekabrda О‘zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksini tasdiqladi. Kodeksning VI bobi 73-87-moddalarida ishga qabul qilish va dastlabki sinov muddati, 93-113 moddalarida mehnat shartnomalarining bekor qilinishi, 217 moddada xodimlarni sut, oziq-ovqat, gazli suv, davolash –profilaktika, shaxsiy himoya va gigiyena vositalari bilan ta’minlash о‘z aksini topgan.
Uz-uzini tekshirish savollari;


1.Fanni о‘qitish maqsadi va uning vazifalari.
2.Fanni tarkibi
3.Mehnat Kodeksi haqida tushuncha bering
4.Fanni asosiy bо‘limlari haqida tushuncha bering