1. Fanning maqsadi va vazifalari, Rivojlanish tarixi

Yerning shakli va o‘lchami. Yerning tuzilishida ishtirok etgan jinslar uch 
holatda - - qattiq, suyuq va gazsimon bo‘ladi. Ular ma’lum tartib bilan joylashgan. 
Yerning asosiy massasi qattiq holatda, yuzasidagi bahr, dengiz va qit’a suvlari 
suyuq, nihoyat Yerni O‘rab olgan atmosfera gaz holatidadir. Yer shakli murak-kab 
bo‘lib 
bironta 
geometrik 
qiyofaga 
to‘g‘ri 
kelmaydi. 
Yerning 
shakli 
shar 
ham, 
ellipsoid h,am emas. Uning sirti 
notekis, no-tekislik amplitudasi 
20 
km (19870 m) ga yetadi. 
Himolay 
tog‘-larining 
balandligi 8848 m. Tinch bahri 
maksimal chuqurligi 11022 m. 
Shu 
jihatdan Yer faqat o‘ziga xos 
geoid shaklida. Geoid — qutblari bir oz botiq, o‘rta qismi bir oz qabariq cho‘-ziq 
sharsimon shakl. Ekvatog’radiusi 6378169 m, qutb radiusi 6366715 m, o‘rtacha 
radiusi 6370 km. 
 

---

Yerning maydoni — 5 • 10 • 108 km2. Hajmi—1,08 • 1012 km3 Ma-
teriklarning o‘rtacha balandligi 850 m, bahrlar o‘rtacha chuqur ligi — 3800 m. 
Yer yuzasining maydoni 510 mln. km2. Undan 361 mln. km2 (70,8%) bahr, 
qolgan 149 mln. km2 (29,2%) quruq-dlkdan iborat, meridian uzunligi 40008,6 
km, ekvatog’uzunligi 111109,713 km. 
Erning zichligi va undagi bosim Yerning o‘rtacha zichligi — 5,52 k/sm3. 
Bu Yer po‘stining yuqori gorizontlarida-gi tog’jinslarining zichligidan katta. Yer 
yuzasidan chuqurlash-gan sari zichlik ortib boradi. Masalan, Yer po‘stining, 
«granit-li qatlami» ning zichligi 2,7 g/sm3, «bazalt qatlaminiki» — 2,9 g/sm3, 
Mantiyaning yuqori qismidagi zichlik 3,3 g/sm3.
 
6 ilova 
YER PO‘STINING KIMEVIY TARKIBI 
Yer po‘stining O‘rtacha kimyoviy tarkibi birinchi bo‘lib ameri-kalik olim F. 
U. Qlark tomonidan tekshirilgan va matematik ravishda xisoblab (1898 y.) 
chiqarilgai. U kuzatilishi mumkin bo‘lgan 16 km. qalinlikdagi yer po‘stining yuza 
qismida ishtirok etgan turli tog’jinslaridan olingan 6000 ga yaqin namunalar-ni 
kimyoviy analizlardan o‘tkazib, ularning o‘rtaza arifmetik foiz misdorini hisoblab 
chiqargan. 
Keyinroq bunday tadqiqotlarni V. I. Vernadskiy, A. Ye, Fers.man, V. M, 
Goldshmit, A. P. Vinogradov va boshqalar ham rivojlantirib o‘z ilmiy ishlarida aks 
ettirganlar. Shuning uchun ham akademik A. Ye. Fersman Yer po‘sti tarkibiga 
kiruvchi kimyoviy elementlarning o‘rtacha foiz miqdorini «Qlark» deb atashni 
taklif etgan.Olimlarning oxirgi ma’lumotlariga karaganda, Yer po‘sti yoki litosfera 
asosan 8 elementdan iborat bo‘lib, ularning ja-mi 99,03% ni tashkil etadi. Ularning 
o‘rtacha arifmetik miq-dori (klarki) quyidagicha (foiz miqdor hisobida) 
0—47,08 A1—8,05 Sa-2,96 Q—2,50 31—29,5 G‘e-4,65
Ma—2,50 Md—1,87 Mendeleevning kimyoviy davriy sistemasidagi qolgan 
boshqa elementlar esa atigi 0,97% ni tashkil etadi. Bu elementlar-ning miqdori 
quyidagicha ta’riflanadi. 
T1 — 0,45 S1 - 0,02 2p — 0,02 

---

N - 0,15 Si — 0,01 5p — 0,OOOOX 
S — 0,02 R — 0,0011 Ai — 0,000000 X va h. k.