1. Geodezik asboblarning rivojlanish tarixi haqida qisqacha ma’lumot bering?

1.Geodezik asboblarning rivojlanish tarixi haqida qisqacha ma’lumot bering?
Javob; Vaqt o‘tgan sari elektron taxeometrlarning funksional imkoniyatlari o‘zgarishi va takomillashib borish tarixini ko‘rishimiz mumkin. Birinchi avlod taxeometrlarida (70-80 yillar) masofa o‘lchash, yo‘nalish va burchaklardan sanoq olish jarayoni avtomatlashtirildi. O‘lchash natijalari elektron tabloga chiqarildi, lekin ularni asbobning xotirasida saqlash mumkin emas edi. Taxeometrning 1-avlodiga TaZM (PO UOMZ) kiradi. TaZMo‘rnatilgan mikroprotsessor boshkarish, tekshirish vazifasiniva oddiy hisoblash operatsiyalarini amalga oshiradi: qiya masofa gorizontal qo‘yilishi, nisbiy balandlik va koordinatalarni aniqlash. Keyingi avlod taxeometrlarida (80-yillar oxiri va 90 yillarning birinchi yarmi) o‘lchash natijalarini ma’lumotlarni jamlovchi qurilmaga yozish, keyinchalik bu ma’lumotlarni interfeys qurilma (adapter) yordamida kompyuterga uzatish, hamda klaviatura yordamida taxeometrga xarfli-raqamli ma’lumotlarni yozish imkoni tug‘ildi.Ularning tarkibida yangi yuqori tezlikli mikro EXMlarni va algoritmik usullarni qo‘llash o‘lchash jarayonida asbob xatoliklar ta’siri uchun tuzatmani avtomatik ravishda hisobga olish imkonini berdi. Ikkinchi avlod taxeometrlariga 2Ta5 va TS 1600(Leica AG)taxeometrlari va Elta (Carl Zeiss) seriyasidagi asboblar kiradi. Hozirgi kunda 3Ta5 taxeometrlari ishlab chiqarilmoqda, unda oldingilaridan farqli RSMSIA xotira kartasi mavjudligi va ma’lumotlarni IBM RS tipidagi kompyuterlarga bevosita uzatish imkoniyati borligidadir. U dala - 5 - o‘lchashlarni qayta ishlash uchun dasturlar paketi bilan ta’minlangan, uni uchinchi-avlod asboblari qatoriga qo‘shish mumkin. Uchinchi-avlod taxeometrlari doimiy xotiraga ega bo‘lib, (90-yillarning 2-yarimidan hozirgi kungacha) qo‘shimcha interfeys qurilmasiz taxeometrdan ma’lumotlarni personal kompyuterga va aksincha uzatish imkoniyatiga ega.o‘lchashlarni qayta ishlash uchun dasturlar paketi bilan ta’minlangan, uni uchinchi-avlod asboblari qatoriga qo‘shish mumkin. Uchinchi-avlod taxeometrlari doimiy xotiraga ega bo‘lib, (90-yillarning 2-yarimidan hozirgi kungacha) qo‘shimcha interfeys qurilmasiz taxeometrdan ma’lumotlarni personal kompyuterga va aksincha uzatish imkoniyatiga ega. Asboblar dala jurnali funksiyasini bajaradi va dalada unumli ishlash imkonini bajaruvchi yordamchi dasturlarga ega, masalan, nuqtalarni joyga ko‘chirish dasturi; borib bo‘lmas ob’ektning balandligini aniqlash; teskari kesishtirishni bajarish; takrorlash usuli bilan burchak o‘lchash; burchak va masofa bo‘yicha siljitish bilan o‘lchashlar va x.o. Bu avlod asboblariga quyidagilar kiradi: TS600 (Leica Geosystems AG).TS600E(geodezik asboblar Yekatirinburg), PowerSet (Sokkia), Elta C (Carl Zeiss), Geodimeter 600M (Spectra precision), DTM-501/531/521 (Nikon), Trimble 3600Total Station va boshqalar

2. Zamonaviy geodezik asboblarga qo’yiladigan talablar qanday omillar bilan elgilanadi?

Javob; Asboblarga qo`yiladigan talablar faqat quyidagi shartlar bajarilgandagini qoniqarli hisoblanadi. -o'lchamlari va og'irligi kichik, -konstruktsiyasi qattiq, -sozlashlarni ishonchli ushlab turadigan, -korroziyaga va boshqa atrof-muhit ta'siriga chidamli, -minimal qulay joylashgan boshqaruv panellariga ega,- avtomatlashtirish elementlarini o'z ichiga olgan va uzoq vaqt tashqi ko'rinishga mos keladigan qurilmalar. Geodeziya asboblari uchun umumiy texnik talablar GOST tomonidan belgilanadi. GOSTga muvofiq, qurilmalarning ishlash shartlarining asosiy xarakteristikalari sifatida quyidagilar qabul qilinadi: atrof-muhit harorati 20 ± 5 ° S; havoning nisbiy namligi 60±20%; atmosfera bosimi 101,325 ± '- ± 3,333 kPa (760 ± 25 mm sim.ustun balandligi). Geodeziya asboblari konstruktsiyasi texnologik, ta`mirtalab bo'lishi, asosiy parametrlar va texnik xususiyatlarni nazorat qilish imkoniyatini ta'minlashi kerak.
Ta`mirtalab - bu geodezik qurilmani noto'g'ri ishlashi yoki texnik shikastlanganda ta'mirlash mumkinligini anglatadi va u o'zining zarur parametrlariga ega bo'ladi.

3. Geodeziya asboblari (aniqligi bo’yicha) qanday turlarga bo’linadi

Javob; Aniqligi bo'yicha qurilmalar faqat yuqori aniq, aniq va texnik turlarga bo'linadi. Teodolitlar: ° Texnik - T30, 2T30 (burchakni bir qabulda o'lchashda 30" dan ko'p bo'lmagan xatolikni ta'minlaydigan qurilmalar) ° Aniq - T5, T10, ba'zan 2 tipidagi teodolitlar (xato, mos ravishda 5 ", 10" yoki 2" dan ko'p emas)° Yuqori niqlik - T05 va T1 (0,5 "va 1") Qurilmani o'zgartirganda yangilanganda), ularning ba'zi texnik parametrlari deyarli har doim o'zgaradi. Ularning o'zgarishi tegishli harflar/raqamlarni qo'shish orqali aks ettiriladi. P - to'g'ridan-to'g'ri tasvir (4T30P)
K - vertikal doirada kompensator mavjud (3T5KP) A - astronomik kuzatishlar uchun (3T2AK) Nivelirlar: ° Texnik - H10 (1 km ikkilangan yo`l uchun o'lchash xatosi 10 mm dan oshmaydi.) ° Aniq - H3 ° Yuqori aniq - H05Teodolitlar singari, nivelirlar ham modifikatsiyaga va qo'shimcha texnik xususiyatlarga ega.
K - kompensator (H3K) ; L - gorizontal limb (H10KL)

4. Qurilma nomlaridagi harf va raqamlar nimani anglatadi

Javob;
Qurilmani o'zgartirganda (yangilanganda), ularning ba'zi texnik parametrlari deyarli har doim o'zgaradi. Ularning o'zgarishi tegishli harflar/raqamlarni qo'shish orqali aks ettiriladi.
P - to'g'ridan-to'g'ri tasvir (4T30P)
K - vertikal doirada kompensator mavjud (3T5KP)
A - astronomik kuzatishlar uchun (3T2AK)
K - kompensator (H3K)
L - gorizontal limb (H10KL)
5. Asboblarga qo’yiladigan talablar qanday shartlar bajarilgandagina qoniqarli hisoblanadi
Javob; Asboblarga qo`yiladigan talablar faqat quyidagi shartlar bajarilgandagini qoniqarli hisoblanadi. -o'lchamlari va og'irligi kichik, -konstruktsiyasi qattiq, -sozlashlarni ishonchli ushlab turadigan, -korroziyaga va boshqa atrof-muhit ta'siriga chidamli, -minimal qulay joylashgan boshqaruv panellariga ega,- avtomatlashtirish elementlarini o'z ichiga olgan va uzoq vaqt tashqi ko'rinishga mos keladigan qurilmalar.

6. Geodezik asboblar uchun davlat standartlari haqida ma’lumot bering

Javob; Geodeziya asboblari uchun umumiy texnik talablar GOST tomonidan belgilanadi. GOSTga muvofiq, qurilmalarning ishlash shartlarining asosiy
4 xarakteristikalari sifatida quyidagilar qabul qilinadi: atrof-muhit harorati 20 ± 5 ° S; havoning nisbiy namligi 60±20%; atmosfera bosimi 101,325 ± '- ± 3,333 kPa
(760 ± 25 mm sim.ustun balandligi). Geodeziya asboblari konstruktsiyasi texnologik, ta`mirtalab bo'lishi, asosiy parametrlar va texnik xususiyatlarni nazorat qilish imkoniyatini ta'minlashi kerak.
Ta`mirtalab - bu geodezik qurilmani noto'g'ri ishlashi yoki texnik shikastlanganda ta'mirlash mumkinligini anglatadi va u o'zining zarur parametrlariga ega bo'ladi.

7. Optik tizimlardagi buzilish turlari qanday va ular haqida ma’lumot bering

Javob; Xromatik aberatsiya, Sferik aberatsiya, Distorsiya.
Xromatik aberatsiya Bir optik shaffof muhitdan boshqa sindirish ko'rsatkichiga ega bo'lgan boshqasiga o'tishda yorug'lik nurlari nafaqat sinadi, balki spektrni ham hosil qiladi. Misol uchun, oddiy linzalar ko'k nurlar uchun qizil rangga qaraganda ko'proq optik quvvatga ega, ya'ni murakkab oq yorug'lik qirralari aralashma va rangli tasvirni beradi. Bu hodisa xromatik aberatsiya deb ataladi. Xromatik aberatsiyaning mavjudligi nafaqat tasvirning ranglanishi, balki uning kontrastining pasayishi bilan ham birga keladi. Xromatik aberratsiyaning ta'sirini bartaraf etish uchun optik tizimlar turli xil oynalardan (toj, chaqmoq toshlari, ..) murakkab bo`lgan holda ishlab chiqariladi.Sferik aberatsiya — оптик ти зимлар геометрик аберрацияси турларидан бири; бош оптик ўкда ҳосил бўлган тасвирнинг ноаниқликка ёки бузилишига олиб келувчи линзаларга хос камчилик. Сферик аберрация ҳодисаси оптик ўққа параллел ва ундан ҳар хил масофада ўтувчи нурлар оптик тизимдан ўтиб ўқни турли нуқталарда кесиб o`тишидан келиб чиқади (шаклга қ.). Шаклдаги нурлар оптик ўқни кесиб ўтган 1 ва 2 нуқталар орасидаги масофага бўйлама Сферик аберрация, нурлар йўлида қўйилган экранда нуқта ўрнига ҳосил бўлган кичик доира кўринишидаги ёруғликка кўндаланг Сферик аберрация дейилади. Эгрилик радиуси 1:6 нисбатда олинган икки ёкли қабариқ линзаларнинг қабариқроқ томонини буюмга қаратиб ўрнатилса, энг кичик Сферик аберрация ҳосил бўлади.
Танлаб олинган 2 линзали тизимда Сферик аберрация амалда ҳосил бўлмайди. Бундай хусусиятга эга тизим апланатик тизим дейилади. Ijobiy va salbiy linzalarning kombinatsiyasi qo'llaniladi. Shunday qilib, kichik sferik aberatsiyalar beradigan tizimlarga erishiladi.
Asosan ikki xil buzilish mavjud - bochka shaklidagi (qavariq, barrel distortion) va yostiqsimon shaklidagi (botiq, Pincushion distortion). Odatda, buzilish oddiygina "barrel" va "yostiq" deb ataladi. Ammo murakkab yoki kompleks buzilish (kompleks buzilish) ham mavjud bo'lib, unda tasvirning turli sohalarida buzilishlar turli xil va intensivlikka ega. Murakkab buzilishlarni grafik muharrirlar yordamida tuzatish juda qiyin, chunki buzilish u erda "to'lqinlar" bo'lishi mumkin. Professional fotograflar murakkab buzilishni mehr bilan "tuya", ba'zan esa "ikki o`rkachli tuya" deb atashadi, chunki bunday buzilish 12 ko'pincha tasvirda o'ziga xos ko'rinadigan do`nglar va chuqurliklar hosil qiladi. Chet el adabiyotida siz buzilish uchun boshqa qiziqarli nomlarni topishingiz mumkin.
Buzilishning paydo bo'lishining sababi, nurlarning burchaklariga bog'liq bo'lgan ko'rish maydonidagi ko'ndalang kattalashtirishning mos kelmasligi.
Buzilishni yo'q qilish, sinishi indeksiga ega bo'lgan turli egrilik radiusi bo'lgan shisha navlarini qo'llash orqali erishiladi.

8. Ko’rish trubasing asosiy qisimlari nimalardan iborat va ularning vazifasi ?

Javob; Ob'ektiv fokus tekisligida tasvirni shakllantirish uchun mo'ljallangan. Bu ko`rish trubasining eng muhim qismidir. Ob'ektning tasvir sifati uning sifatiga 90% bog'liq. Ko`rish trubasining maqsadiga qarab, ob'ektiv diametri 25 mm (2T30) dan 3 m gacha (teleskoplar).