1. Global muammolar

4. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi ko‗p jihatan global muammolar tushunchasi bilan bog‗liqdir. XX asrning ikkinchi yarmida insoniyat oldida juda ko‗p murakkab muammolar vujudga keldi. Ularning asosiy qismi ta‘sir doirasining miqyosi va ahamiyatiga ko‗ra global muammolar nomini oldi. XX asrning 60 yillariga kelib global muammolar tor doiradan keng doirada ishlatilishiga o‗tib qoldi. Ushbu davrdan boshlab jamiyatning ushbu bobga qiziqishi intensiv ravishda oshib bordi va uning muhokamasi keng doiradagi majlislarda ko‗rila boshladi.
Global muammolarni o‗rganish va insoniyatni kelajagini tahminlash jarayoni bo‗yicha ilmiy ishlarni olib borishda italiyalik menedjer Aurelio Pechchei tomonidan tashkil etilgan xalqaro nohukumat tashkiloti bo‗lmish – Rim klubi alohida o‗rin egallaydi.
Rim klubi a‘zolari o‗z oldilariga ikkita maqsadni qo‗yadi: birinchisi, insoniyat oldida turgan asosiy global muammolarni aniqlash, ikkinchisi, jamiyatga ushbu global muammolarni taqdim etib, ularning bartarafetish borasidagi eng dolzarb ishlarini belgilab olib amalga oshirish. Rim klubidagi ma‘ruzalar ushbu izlanishlar natijasi bo‗ldi va ularda mashhurolimlar global muammolarni hal etishning turli yo‗llarini yoritgan edilar. Rim klubini birinchi ishlaridan biri bo‗lib, umumjahon rivojlanishini matematik modelga qo‗yish bo‗ldi. Ushbu model rivojlanishning asosiy parametrlari bo‗lgan aholi, kapital qo‗yilma, qayta tiklanmaydigan resurslarning ishlatilishi, atrof muhitning ifloslanishi, iste‘mol mollarini ishlab chiqarilishi kabilarni e‘tiborga olgan edi.
Rim klubi a‘zolari orasidan keyinchalik bir qancha ma‘ruzalar tayyorlandi. Bu ma‘ruzalarda sivilizatsiyani qayta tiklash va atrof muhitni ifloslovchi insonlar ongini yangilash zarurligi alohida ta‘kidlangan.
Darhaqiqat, global muammolarni bu qadar chuqurlashib ketishiga asosiy sabablardan biri bo‗lib, odamlar hayotining har jihatiga o‗z ta‘sirini o‗tkazib bo‗lgan ilmiy - texnik taraqqiyoti desa bo‗ladi.
Texnologik hayotning hayot aylanishi taxminan bir asrni qamrab oladi,

iqtisodiyotni rivojlantirishda uning hukmronligi davri 40 yildan 60 yilgacha (ilmiy va

texnologik taraqqiyotning tezlashishi, ilmiy va ishlab chiqarish davrlarining

davomiyligini qisqartirish asta-sekin kamayadi) bo‘lgan davni qamrab oladi. Iqtisodiy

hodisalar yuzasida bu davr iqtisodiy kon‘yukturaning uzoq to‗lqinlari shaklida

namoyon bo‗ladi, uning chastotasi birinchi marta N.D. Kondratiev tomonidan

belgilandi va keyinchalik ko‗plab tadqiqotlar natijasi o‘laroq tasdiqlandi.

Bugungi kunga kelib, jahon texnik-iqtisodiy rivojlanishida (Angliyada sanoat

inqilobidan boshlab) ketma-ket o‗zgarib turadigan beshta texnologik qatlamning

hayot aylanish davrlarini ajratib ko‗rsatish mumkin.

Texnologik jihatdan bog‗langan ishlab chiqarishlarning asosiy to‗plamlari

kompleksi texnologik tuzilishning yadrosini hosil qiladi. Uning yaratilishida ishtirok

etadigan texnologik yangiliklar "asosiy omil" deb nomlangan. Yangi texnologik

tartibni tarqatishda yetakchi rol o‗ynaydigan tarmoqlar uning tashuvchisi hisoblanadi.

Texnologik hayotning hayot aylanishi rivojlanishning uch bosqichiga ega va

taxminan yuz yil muddatga belgilanadi. Birinchi bosqich uning kelib chiqishiga va

avvalgi texnologik tuzumning iqtisodiyotida paydo bo‗lishiga bog‗liq. Yangi

texnologik yo‗l, avvalgi iqtisodiy tuzilishda hukmronlik qilganda paydo bo‗ladi.

Ushbu bosqichda uning rivojlanishi salbiy texnologik va ijtimoiy-iqtisodiy muhit

bilan cheklanadi. Faqat o‗sish chegaralari dominant texnologik yo‗l erishish va uning

tarkibiy ishlab chiqarish rentabelligini pasayishi bilan yangi texnologik yo‗l

texnologik zanjirlarida resurslarni ommaviy qayta taqsimlash boshlanadi. Ikkinchi

bosqich yangi ishlab chiqarish texnologiyasi asosida iqtisodiyotni tarkibiy qayta

qurish bilan bog‗liq va ellik yil davomida yangi texnologik turar-joy hukmronligiga

mos keladi. Uchinchi bosqich eskirgan texnologik tuzumning yo‗q bo‗lib ketishiga

olib keladi. Shu bilan birga, texnologik tartibga hukmronlik davri uning

rivojlanishidagi eng katta o‗sish bilan tavsiflanadi.