1. Хўжалик юритувчи субъектнинг меҳнат ресурслари билан таъминланишини таҳлили

Sotish hajmining tahlili

Ko‘rsatkichlar	Bazaviy bahoda qiymati			Mutlaq o‘zgarishi (+,-)
	2017 y.	2018 y.	2019 y.	2018 y. 2017 yilga nisbatan	2019 y. 2018 yilga nisbatan	2019 y. 2017 yilga nisbatan
Tovar mahsulotining davr boshiga qoldigi,mln so‘m	25640	20600	84500	+4960	+63900	+58860
Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi, mln so‘m	282792	442606	532036	+159814	+89430	+249244
Tovar mahsulotning davr oxiriga qoldigi, mln so‘m	20600	84500	124702	+63900	+40202	+104102
Sotilgan mahsulot hajmi	308432	378706	491834	+70274	+113128	183402

Operatsion faoliyat samaradorlikning umumiy ko‘rsatkichi sotishdan tushumni sotilgan mahsulotlar ishlab chiqarish tannarxiga bo‘lish asosida topiladi:

Ko=St/Mt

• St–sotishdan sof tushum;
• Mt –sotilgan mahsulot ishlab chiqarish tannarxi.

Operatsion faoliyat samaradorligini baholashda:

• - moddiy resurslar sarfi (samarasi)ga
• - mehnat sarfi (unumdorligi)ga;
• - mehnat vositalari, ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishi (sa-
• marasi)ga;
• - innovatsion mahsulotga (raqobatdoshligi);
• - eksport qilingan mahsulot hajmiga alohida ahamiyat qaratiladi (eksport salohiyatiga).

Moddiy resurslar va ulardan samarali foydalanishni tahlili

Ko‘rsatkichlar	Yillar			Mutlaq o‘zgarishi (+,-)
	2017	2018	2019	2018 y. 2017 yilga nisbatan	2019 y. 2018 yilga nisbatan	2019 y. 2017 yilga nisbatan
Mahsulot hajmi, mln so‘m	241950	358353	718470	116403	360117	476520
Mahsulot sotishdan sof tushum, mln so‘m
Yalpi foyda, mln so‘m	26145	21333	31632	-4812	10299	5487
Moddiy resurslar qiymati, mln so‘m	35529	46101	56454	10572	10353	20925
Moddiy resurslar qaytimi, mln so‘m	6,81	7,77	12,73	0,96	4,95	5,92
Moddiy resurslar sig‘imi	0,15	0,13	0,08	-0,02	-0,05	-0,07
Moddiy resurslar aylanish davri, kun	52.86	46.33	28.27	-6.53	-18.6	-24.29
Moddiy resurslar rentabelligi, %	73,59	46,27	56,03	-27,31	9,76	-17,56

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, xarajat va foyda aloqadorligini tahlili (CVP tahlil)

• Strategik tahlilning samarali usullaridan biri bu CVP tahlilidir.
• Cost- xarajat;
• Volume-hajm;
• Profit-foyda.

Tushum = doimiy xarajatlar + o‘zgaruvchan xarajatlar + foyda
Tushum = doimiy xarajatlar + bir birlikka o‘zgaruvchan xarajatlar * mahsulot miqdori + foyda.
CVP tahlil- xarajat, tushum va foyda aloqadorligini tahlilidir.

CVP tahlilning asosiy vazifalari:

• - xarajatlarni to‘liq qoplash imkonini beruvchi sotish hajmini –zararsizlik nuqtasini aniqlash;
• - mahsulot ishlab chiqarish hajmining zararsizlik hajmini aniqlash;
• - zarur bo‘lgan foyda miqdoriga ega bo‘lish yuzasidan sotish hajmini aniqlash;
• - korxonaning raqobatdoshligini ta’minlovchi sotish hajmini baholash;
• - rejalashtirilgan darajadagi talab va daromadni ta’minlashga imkon beradigan mahsulotlar narxini belgilash;
• - eng samarali ishlab chiqarish texnologiyalarini tanlash;
• - optimal ishlab chiqarish rejasini qabul qilishni amalga oshirish.

CVP tahlilning asosiy elementlari:

• - kritik hajm;
• - qoplash koeffitsiyenti;
• - xavfsizlik normasi;
• - sotish tarkibi;
• - xarajatlar tarkibi;
• - operatsion richag;
• - moliyaviy richag samarasi.

CVP tahlilning axborot manbalari:

• - buxgalteriya hisobi va hisoboti;
• - boshqaruv hisobi va hisoboti;
• - statistika hisobi va hisoboti ma’lumotlari;
• - hisobdan tashqari ma’lumotlar.

Mahsulot (ish, xizmat)larning kritik hajm darajasi va uning omilli tahlili

Mahsulot ishlab chiqarishning kritik hajm darajasini aniqlash yuzasidan 3 xil yondashuv mavjud:
Grafik usul (mahsulot ishlab chiqarish hajmini aniqlashning xarajat-tushum-foyda aloqadorligidagi kompleks grafigi tuziladi);
Tenglik usuli (Tushum-xarajat=foyda formulasidan iborat tenglikdan foydalaniladi);
Marjinal daromad usuli (sotishdan sof tushum-o‘zgaruvchan xarajatlar=marjinal foyda-doimiy xarajatlar=yalpi foyda).

ZARARSIZLIK NUQTASI

• “Zararsizlik nuqtasiˮ deganda foyda va zarur zonalarini bir-biridan ajratib turadigan chegaraviy nuqta tushuniladi. Bu nuqta xarajatlarni qoplash uchun zarur bo‘lgan, minimal oborot hajmini yoki minimal tushum hajmini ko‘rsatadi. Bu nuqtaga erishish tufayli ishlab chiqarilgan (sotilgan) qandaydir minimal mahsulot hajmi bilan korxona xarajatlarini butunlay qoplashga erishish mumkin.

Bu g‘oya “marjinal foyda konsepsiyasiˮga asoslanadi. Uning formulasi quyidagicha:

Bu g‘oya “marjinal foyda konsepsiyasiˮga asoslanadi. Uning formulasi quyidagicha: