1. Iqtisodiy tahlilning bozor munosabatlari sharoitidagi mazmuni. Fanning prеdmеti haqida tushuncha. Iqtisodiy tahlil fanining vazifalari

Korxonaning boshqa operatsion xarajatlariga quyidagilar kiradi: kadrlar tayyorlash va ulami qayta tayyorlash xarajatlari, loyiha va qurilish-montaj ishlarida kamchilikni bartaraf etish xarajatlari, axborot tizimlariga haq toliash, auditorlik xizmatlari uchun tolovlarisalomatlikni muhofaza qilish va xodimlami ishlab chiqarish jarayoniila bevosita qatnashuvi bilan bog’liqiq boimagan dam olishlami tashkil etish tadbirlari xarajatlari, shahar obodonchilik ishlari va qishloq xo‘jaligiga yordam berish bilan bog’liqiq xarajatlar, kompensatsiya va rag’batlantirishtusidagi to’lovlar ish haqini hisoblashda e’tiborga olinmaydigan tolov va xarajatlar, ya’ni moddiy vordam, sogliqni saqlash obyektlari, nogironlar uylari, bolalar maktabgacha tarbiya muassasalari, sog’lomlashtirish lagerlari, madaniyat va sport obyektlarini asrash harajatlari, vaqtincha to‘xtatib qo‘yilgan ishlab chiqarish quvvatlari va 0b’ektlarini saqlash xarajatlari, bank xizmati uchun toiovlar, har xil xayriya jamg‘armalari, ekologiya, sog'lomlashtirish, madaniyat, xalq talimiijtimoiy ta’minot va shu kabi tashkilotlarga badallar, budjetga niajburiy toiovlar, soliqlar vayigimlar hamda budjetdan tashqari jamg’armalarga ajratmalar, zararlar, jarimalar, penyalar va boshqa xarajatlardan iborat.
Asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan olingan boshqa daromadlarga quyidagilar kiradi:

• 
  undirilgan yoki qarzdor tomomdan e'tirof qilingan jarimalar va penyalar;
  
• 
  hisobot yilida aniqlangan o‘tgan yilga tegishli foyda;
  
• 
  vordamchi xizmat koisatuvchi tarmoqlardan olingan tushumlar;
  
• 
  asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar va boshqa mol-mulklami olishdan olingan daromadlar;
  
• 
  da’vo bildirish muddati o'tgan kreditorlik va deponent qarzlami hisobdan chiqarishdan olingan daromadlar;
  
• 
  tovar-moddiy boyliklami qayta baliolanishdan koiilgan nalijalar;
  
• 
  davlat subsidiyalaridan daromadlar;
  
• 
  xolisona moliyaviy yordam;
  
• 
  boshqa operatsion daromadlar.
  

Operatsionjarayonlardanolingandaromadlarqatorigakorxonaningishlabchiqarishfaoliyatiningmahsulotishlabchiqarishvatashqarifaoliyatidanolinadigandaromadlarkiritiladi. Ularxarajatlarvadaromadlarqatorialohidatarkiblanganholdasummadamoliyaviynatijalarto'g'risidagihisobotgatushiriladi.
Operatsion daromadlar va xarajatlar o’zinmg sof qiymati bo‘yicha ham mulivaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotga tushirilishi belgilangan. Operatsion jarayonlardan olingan daromadlar ular bo‘yicha farqlangan holda hisobotga foyda yoki zarar tushniladi.
Boshqa sotishlar bo‘yicha Respublika Soliq kodeksiga muvofiq alohida soliqlar tolovi qo‘llaniladi. shuningdek, mahsulot (ishi xizmat)larni sotishga soliqlar daromad voki tushumlaming bu qaton bo‘yicha ham amal qiladi. Boshqa sotishlardan sof tushum summasi hum mahsulot (ish va xizmat)lami sotishdan sof tushumni aniqlashdagi kabi uslubiy bog‘lanishga ega.
Operatsion jarayonlardan daromadlar qatoriga quyidagilami kiritish mumkin. Korxonada ortiqcha sanalgan yoki foydalanilmayotgan asosiy vositalami sotishdan olingan natija, ulami hisobdan chiqarishdan olingan natija, nomoddiy aktivlami hisobdan chiqarish va sotishdan olingan natija, kapital qo'yilmalar bo'yicha natija, uzoq muddatli ishlatishga olingan, lizing qo'llovidan daromadlar, qimmath qog'ozlarni sotishdan olingan daromadlar, kam baholi va tez eskiruvchi buyumlami sotishdan olingan daromadlar. material va xomashyolami sotishdan olingan daromadlar, valyuta mablaglarini sotishdan olingan daromadlar, ular bo‘yicha sarflar vayo‘qotishlarni o‘z ichiga oladi.
Jadval ma’lumotlaridan ko'rinadiki, biz tahlil qilayotgan korxonada joriy yilda jami 106824 ming so‘mlik operatsion faolivatdan foyda ko‘rilgan bo‘lsa, 189652 ming so‘mlik zarar ko‘rilgan. 0‘tgan yilga nisba- tan korxonaning operatsion faoliyatidan ko‘rgan foydasi 8187 ming so‘mga, zarari esa 11398 ming so'mga o‘sgan. Ma’lumotlardan ko‘rina- diki, operatsion faoliyatdan ko'nlgan foydaning asosini asosiy vositalarni hisobdan chiqarish va sotish, xorijiy valutalami sotish, materiallami sotishdan bo'lgan foyda tashkil etgan. Operatsion faoliyatdan ko'nlgan zararlaming asosiy qismini esa asosiy vositalarni hisobdan chiqarish va sotish hisobiga, kam baholi va tez eskiruvchi buyumlami sotish hisobiga bo'lgan. Qimmatli qog‘ozlar sotishdan olingan zarar summasi esa hisobot yilida bir qadar kamayishiga erishilgan.

Ko‘rsatkichlar 0‘tgan yili Hisobot yili Farqi (+, -) fovda zarar fovda zarar foyda zarar 1 2 3 4 5 6 7 1. Asosiy vositalarni sotishdan olingan natija 54793 96387 51389 89328 2. Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlarni sotishdan olingan natija 35697 52131 Valuta mablagiarini sotiishdan olingan natija	36982		50836
Mulkni uzoq muddatli ijaraga berishdan olingan nalija			3645
Materiallarni sotishdan olingan natija	6862	42397	954	39821
Qimmatli qog‘ozlarni sotishdan olingan natija		3773
Nomoddiy aktivlarni sotishdan olingan natija				8372
Jami:	98637	178254	106824	189652

Xo‘jalikyurituvchi subyektning operatsion faoliyatidagi daromadlar va xarajatlar tahlili (ming so"mda)


Yuqoridagi korxona ma’himotlarini tahlil etish bilan bir qatorda mazkur korxona bilan hamkorlik qiluvchi boshqa bir xo‘jalik yurituvchi subyektning asosiy faoliyatidagi moliyaviy natijalarini tahlil qilib chiqamiz.
Foydaning shaklianishida asosiy ishlab chiqarish faoliyatining nalijasi salmoqli o‘rinni egallaydi.
AFKF = YaF - DX + BD
bunda:


AFKF - asosiy faoliyatdan ko‘rilgan foyda;
YaF - yalpi foyda;
DX - davr xarajatlariJ
BD - asosiy faoliyatning boshqa daromadlari.


Asosiy faoliyatdan koiilgan foydaga bir necha omillar ta’sir etadi, Omillar ta’sirini liisoblashdan oldin analitik jadval orqali sotishdan kelgan sof tushumda sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi, sotish xarajatlari, ma’muriy xarajatlar, operatsion xarajatlar va asosiy faoliyatning boshqa jarayonlaridan ko'rilgan daromadlarning hisobot davri va o'tgan yillardagi tutgan ulushlan aniqlanadi. So'ngra asosiy faoliyatdan koiilgan foydani sof tushumga boiish orqali rentabellik daiajasi, ya’ni tushumning har so‘miga to‘g‘ri keladigan foyda miqdori .mii|lanadi. Aniqlangan ko'rsalkich ishtirokida har bir omilnmg foydaga boigan ta’siri hisoblab topiladi.


Asosiy faoliyatdan ko’riIgan foydaga ta’sir etuvchi omillar tahlili

	Ko'rsatkichlar	0‘tgan	Hisobot	O'tgan yildan farqi	Tutgan ulushi, %		Ulusli farqi, %
№		yil	yili		o‘tgan yil	hisobot yili
1	Mahsulot (tovar, ish va xizmat)lami sotishdan kelgan sof tushum	4547,8	6548,9	+2001,1	100	100
2	Sotilgan mahsulotlar tannarxi	2865,5	4449	+1583,5	63,0	67,94	+4,94
3	Mahsulot (tovar, ish va xizmat)lami sotishning yalpi foydasi	1682,3	2099,9	+417,6	X	X	X
4	Sotish xarajatlari	54,2	66,3	+12.1	1,19	1,01	-0,18
5	Ma’muriy xarajatlar	381,7	506,2	+ 124,5	8,40	7,73	-0,67
6	Asosiy faoliyatning boshqa daromadlari va operatsion xarajatlari	-255,9	-219,7	-36,2	5,63	3,35	-2,28
7	Asosiy faoliyatning foydasi (3 satr-4-5 ±6)	990,5	1307,7	+317,2	21,78	19,97	-1,81

Asosiyfaoliyatdanko‘rilganfoydao‘tganyilganisbatanquyidagiomillarta’sirida 317,2 mlnso'rngaortgan.
1. Mahsulotsotishhajmi. Buomilningfoydagabo'lganta’sirinianiqlashdainflatsiyadarajasinihisobgaolishlozim. Masalan, inflatsiya darajasi 10 foizni tashkil etgan bo‘lsa, baho indeksi 1,10 gateng bo'ladi.
Hisobot davridagi sotishdan kelgan tushum solishtirma bahoda quyidagicha aniqlanadi:T =T_l : ib
bunda: T - sotishdan kelgan tushum solishtirma bahoda;
Ti - hisobot davridagi sotishdan kelgan tushum; ib - baho indeksi .
T=6548,9:l,10= 5953,5 mln so‘m.
Demak, hisobot: davrida mahsulot sotishdan kelgan tushum baho o’zgarishi hisobiga 595,4mln so‘mga ortgan.
6548,9-5953,5=+595.4 mln so'm.
Sotish hajmining o'zganshim (baho o'zgarishidan tashqari) foydaga bo’lgan ta’siri quyidagicha aniqlanadi: