1. Iqtisodiy tahlilning bozor munosabatlari sharoitidagi mazmuni. Fanning prеdmеti haqida tushuncha. Iqtisodiy tahlil fanining vazifalari

Mavzu№ 12. Ishlab chiqarilgan mahsulotning mehnat sig’imi tahlili


Rеja:
1. Korxonani mexnat resurslari bilan yetarli darajada ta’minlanganligini aniqlash.
2. Mehnat ko’rsatgichlari, ularni tahlil etish uslubi.


Ishlab chiqarish hajmi, mahsulot strukturasi va assortimentini o‘zgarishiga ham bog'liq. Kam mehnat talab etadigan mahsulot turlarini ko’proq ishlab chiqarish tufayli mahsulot struktura va assortimentini o’zgarishi mehnat unumdorligini o‘sishiga olib keladi.
Struktura va assortimentni unumdorlik darajasiga ta’sirini mehnat sig’imi orqali aniqlash mumkin.
Mehnat sig‘imi- mahsulot, yarimfabrikat malisulotni ayrim qismlarini ishlab chiqarish uchun sarflangan ish vaqti bilan o’lchanadi
Sanoatda mehnat unumdorligini o’sishi ilmiy-texnika taraqqivoti, ishlab chiqarishni texnik jihatdan takomillashtirish natijasida mehnat sig’imini pasaytirishh hisobiga erishiladi.
Mehnat sig’imibilanmehnatunumdorligibilvositabog‘liqlikkaega. Mehnat sig’imipasayishitufaylimehnatunumdorligiortadivabuning aksicha mehnat sig'imiortsa-mehnatunumdorligipasayadi.
Mehnat sig’imini pasaytirish mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan ish vaqtini qisqartirish orqali erishiladi.
Mehnat sig’imini pasaytirish hisobiga mehnat unumdorligini o‘sishi (foiz hisobiga) quyidagicha aniqlanadi.
100 x A
Mu =----------
100-A
Bunda: A- ishlab chiqarilgan mahsulot mehnat sigimini pasay­tirish (foiz hisobida).
Mu - mehnat unumdorligini o‘sish darajasi (foiz hisobida).
Masalan, mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan mehnat 8550 kishi-soatni tashkil etib. norma bo'yicha 9000 kishi-soatga nisbatan 450 kishi-soat iqtisod qilingan. Demak. mehnat sigimini 5 % (450:9000x100) gapasayishi mehnat unumdorligini 5.26% (9000:8550x100) ga ortishiga olib keldi.
Erishilgan natijani yuqoridagi formula orqali ham aniqlash mumkin.
100x5
Mu = ( ----- ) = 5,26 %
100 - 5
Mehnat unumdorligini mehnat sig'imiga ta’siri quyidagicha aniqlanadi.
Mu x 100
A = --------
100 + Mu
Bizning misolimizda mehnat unumdorligini 5,26% ga o'sishi. mehnat sigimini 5 % ga pasayishiga olib keldi.
5.26 x 100
A = ---- = 5 %
100 + 5,26
Ma’lum vaqt ichida ishlab chiqarilgan mahsulot yoki mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun sarflangan vaqt mehnat unumini tavsiflaydi. Mehnat unumdorligi ishlab chiqarilgan mahsulot, ish va xizmatlar hajmini mehnat sarfiga bo’lish asosida aniqlanadi, mehnat sarfi sifatida sarflangan ish soatlari yoki ish kunlari olinadi.
Mehnat unumdorligining o‘sish darajalari va dinamikasiga baho berishda uning o'zgarishiga ta'sir etuvchi quyidagi omillarga alohida ahamiyat beriladi:

• 
  intensiv omil;
  
• 
  ekstensiv omil;
  
• 
  ishlab chiqarishning texnik-texnologik holati.
  

Mehnat sig‘imining o‘sishmi mehnat unumdorligiga boigan ta’siri quyidagi jadval ma’lumotlari asosida o'rganib chiqiladi.