Narx - bu bozor tili, uning signal tizimi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida narxlar tizimi asosiy tashkilotchi kuch rolini o‘ynaydi. Narx sotuvchi (ishlab chiqaruvchi) va xaridor (iste’molchi) uchun asosiy mezondir. Narxning oshishi - bu ishlab chiqarishni kengaytirish uchun signal, narxning pasayishi narx esa - bu ishlab chiqarishni kamaytirish uchun signaldir. Tadbirkorlarning paydo bo‘lgan stixiyali harakati ozmi-ko‘pmi maqbul iqtisodiy mutanosibliklarning o‘rnatilishiga olib keladi. Bozorni tartibga solish funksiyasi eng muhim hisoblanadi. Bu bozorning iqtisodiyotning barcha sohalariga ta’siri bilan bog‘liq.
Raqobat - bu tovarlarni ishlab chiqarish, sotib olish va sotish uchun, eng yaxshi sharoitlar uchun bozor iqtisodiyoti ishtirokchilari o‘rtasidagi raqobat. U talab va taklifning o‘zaro ta’sirini ta’minlaydigan, bozor narxlarini muvozanatlashtiradigan kuch sifatida maydonga chiqadi. U o‘z mahsulotini yuqori narxda sotmoqchi bo‘lgan sotuvchilar orasida yuz beradi. Bozor mexanizmining o‘ziga xos xususiyati shundaki, uning har bir elementi narx bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, talab va taklifga ta’sir qiluvchi asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi. Xususan, talab narx bilan teskari, taklif bilan to‘g‘ri bog‘liq. Mahsulot narxining oshishi bilan unga talab kamayadi va aksincha. Narxning oshishi esa mahsulot taklifini oshiradi va aksincha.
Narxlar orqali talab va taklif bir-biriga va to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiladi, ya’ni talab taklif uchun, taklif esa talab uchundir. Masalan, bozorga yangi yuqori sifatli tovarlarni yetkazib byerish har doim ularga bo‘lgan talabni rag‘batlantiradi va ayrim tovarlarga bo‘lgan talabning o‘sishi pirovardida ushbu tovarlarga taklifning oshishini talab qiladi.
Shunday qilib, bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar o‘zlarining iqtisodiy faoliyatida bozor parametrlarini boshqaradilar, ulardan eng muhimi talab, taklif, muvozanat narxidir. Bu bozor munosabatlarining yadrosi, bozorning asosiy qismidir.
Ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar, sotuvchilar va xaridorlarning iqtisodiy mavqei ko‘plab omillar ta’sirida o‘zgarib turadigan bozor sharoitlariga bog‘liq. Bunday holda, talab va taklif o‘rtasidagi ma’lum nisbat juda muhim rol o‘ynaydi. Chunki bu ko‘pincha sotuvchilar va xaridorlarning taqdirini oldindan belgilab beradi.
Endi biz narx va raqobat tushunchalarni kengroq ko‘rib chiqamiz. Narx - bu evaziga sotuvchi tovar birligini o‘tkazishga (sotishga) tayyor bo‘lgan pul miqdori. Aslida narx - bu ma’lum bir tovarni pulga almashtirish koeffitsiyenti. Narx - bu asosiy iqtisodiy kategoriya. Ixtiyoriy ravishda tovar ayirboshlashda nisbatlar (nisbat) qiymati deb ataladi. SHuning uchun narx - bu tovar birligining pul bilan ifodalangan qiymatidir. Narxning mohiyati uning vazifalarida namoyon bo‘ladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida narx bir qator vazifalarni bajaradi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
