1. iqtisodiyotga kirish

Milliy bozor narxi bir mamlakat doirasida amal qiluvchi va ularning xususiyatini aks ettiruvchi narxlardir. Milliy narx mamlakat doirasidagi ijtimoiy sarf-xarajatlarni, milliy bozordagi talab va taklifni, tovar nafliligini, uning qanchalik qadrlanishini hisobga oladi.

Jahon bozori narxi muayyan tovarga ketgan baynalminal xarajatlarni, tovarning jahon standarti talabiga mos kelish darajasini va xalqaro bozordagi talab va taklif nisbatini hisobga oladi.
Narx xilma-xil turlardan iborat bo‘lsada, ular bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan, chunki ularda jamiyatdagi iqtisodiy resurslarning ishlatilish samarasi o‘z ifodasini topadi. Iqtisodiyot nazariyasida narx nisbati degan tushuncha bor, u narx pariteti deb ham yuritiladi. Iqtisodiyot va undagi jarayonlar bir-biriga bog‘liq bo‘lganidan narxlar bir-birini yuzaga chiqaradi.


Raqobat - bozor iqtisodiyoti subektlari o‘rtasida o‘z manfaatlaridan kelib chiqib yuqori foyda va naf olish maqsadida tovar ishlab chiqarish, sotish va xarid qilish uchun qulay mavqeni egallash uchun kurashdir. Raqobat bozor iqtisodiyotining belgisi bozor mexanizmining muhim va zarur elementi hisoblanadi, iqtisodiy taraqqiyotning omilidir. Biroq, uning xaraktyeri va shakllari turli bozorlarda har xil bo‘ladi. Bu esa bozor subyektlarini mahsulot narxi ishlab chiqarish hajmi va boshqa masalalar xususida qaror qabul qilishiga ta’sir ko‘rsatadi.

Raqobat bozor ishtrokchilari o‘rtasida yuz beradi. Iqtisodiyot ishtirokchilarining mulkdor bo‘lishi ularni alohidalashtiradi va manfaatlarini farqlantiradi. Mulk egasining o‘z manfaati mavjud, o‘z navbatida ushbu manfaat aniq iqtisodiy maqsadga aylanadi, ular shu manfaatga yerishish uchun intiladi. Mulk egasining tovar ishlab chiqarish va barcha boshqa sohalardagi faoliyati shu maqsadga bo‘ysundirilgan bo‘ladi. Raqobat aynan manfaatlar to‘qnash kelgan holatda yuz beradi. Tabiiyki, bozor ishtirokchilari manfaatlari uyg‘unlashgan joyda ular o‘rtasida shyerikchilik munosabatlari vujudga keladi. Demak ishlab chiqaruvchilar, resurs egalari va iste’molchilarning tadbirkor, mulk va daromad egasi sifatida yerkin hamda mustaqil bo‘lishi raqobatning iqtisodiy asosini tashkil etadi.
Raqobat ko‘p qirrali iqtisodiy hodisa bo‘lib, u bozorning barcha subektlari o‘rtasidagi murakkab munosabatlarni ifodalaydi. Tovar ishlab chiqaruvchilar, resurs egalari, xaridorlar raqobat ishtirokchilaridir. Raqobatlashish maydoni – bozordir. Unda mustaqil tovar ishlab chiqaruvchilar (korxonalar), resurslarni yetkazib byeruvchilar, iste’molchilar manfaatlari to‘qnashadi.