1. Jahon iqtisodiyoti globallashuvining mohiyati va o’ziga xos xususiyatlari

jadval

O’zbekiston Respublikasining yirik hamkor davlatlar bilan tashqi savdo aylanmasi dinamikasi (mln. AQSH dollari)⁶

Davlat nomi	2018- yil	2019- yil	2020- yil
Xitoy Xalq Respublikasi	5 049,80	6 265,80	5 129,60
Eksport	2 223,30	2 132,40	1 578,80
Import	2 826,50	4 133,40	3 550,90
Saldo	-603,2	-2 001,00	-1 972,10
Rossiya Federatsiyasi	4 622,60	5 274,50	4 541,80
Eksport	1 695,20	2 020,40	1 182,60
Import	2 927,30	3 254,10	3 359,20
Saldo	-1 232,10	-1 233,70	-2 176,60
Qozog’iston	2 367,80	2 789,70	2 313,60
Eksport	1 146,30	1 144,80	729,4
Import	1 221,50	1 645,00	1 584,20
Saldo	-75,2	-500,2	-854,9
Koreya Respublikasi	1 537,70	2 246,70	1 773,50
Eksport	78,7	84,3	38,4
Import	1 459,00	2 162,40	1 735,10
Saldo	-1 380,40	-2 078,10	-1 696,70
Turkiya	1 746,60	2 052,00	1 654,80
Eksport	714,2	979,7	785,8
Import	1 032,40	1 072,30	869
Saldo	-318,2	-92,7	-83,2
Qirg’iz Respublikasi	325,7	701,7	736,3
Eksport	215	582,6	622,4
Import	110,7	119,1	113,9
Saldo	104,3	463,5	508,4
Eksport	35,3	42	59,6
Germaniya	577,7	824,3	643,6
Import	542,5	782,3	584
Saldo	-507,2	-740,3	-524,4
Afg’oniston	514,3	492,9	611,4
Eksport	512,7	490,9	609,5
Import	1,6	2	1,9
Saldo	511,1	488,9	607,7
CHexiya Respublikasi	57,1	132	499,1
Eksport	4,2	9,1	30,8
Import	53	122,9	468,2
Saldo	-48,8	-113,8	-437,4
Tojikiston	315,9	398,3	394,3
Eksport	183,5	254,7	318,3
Import	132,4	143,6	76
Saldo	51,1	111,2	242,3
Litva	228,9	392,4	365,1
Eksport	8,4	18,6	23,6
Import	220,5	373,8	341,6
Saldo	-212	-355,2	-318
Turkmaniston	200,1	470,6	361,8
Eksport	36,8	119	109,7
Import	163,2	351,6	252,1
Saldo	-126,4	-232,6	-142,3
Ukraina	363,5	314,7	345,1
Eksport	83,5	103,5	95,5
Import	280,1	211,2	249,7
Saldo	-196,6	-107,8	-154,2
Hindiston	229,8	303,8	326
Eksport	19,3	19,1	12,7
Import	210,5	284,7	313,3
Saldo	-191,2	-265,6	-300,5
Italiya	234,4	344,6	289,6
Eksport	19,5	22,8	12,9
Import	214,9	321,8	276,7
Saldo	-195,4	-299	-263,9
Latviya	368,4	316,4	286,6
Eksport	33,4	40,6	28
Import	335	275,9	258,5
Saldo	-301,5	-235,3	-230,5
AQSH	345,7	552,7	233,3
Eksport	24,9	23,5	20,7
Import	320,8	529,2	212,6
Saldo	-296	-505,8	-191,9
Belarus Respublikasi	330,2	282,7	214,3
Eksport	31,7	38,3	33,7
Import	298,6	244,5	180,6
Saldo	-266,9	-206,2	-146,8
Eron	254,3	337,9	199,2
Eksport	146,5	171,7	120
Import	107,7	166,2	79,1
Saldo	38,8	5,5	40,9
Fransiya	247,1	284,5	194,2
Eksport	151,1	162,9	85
Import	96	121,6	109,2
Saldo	55.1	41,3	-24,2

Respublikamizda tashqi savdoni qo’llab-quvvatlash hamda MDH davlatlari bilan ushbu sohadagi hamkorlikni yanada mustahkamlash bo’yicha olib borilayotgan chora-tadbirlarga qaramay, 2020- yilning yanvar-oktabr oylarida, tashqi savdo aylanmasida MDH davlatlarining ulushi 31,2 % ni tashkil etib, tashqi savdo aylanmasidagi 2019- yilga nisbatan ulushi 3,3 % ga kamaygan.
1-rasm. O’zbekiston Respublikasining tashqi savdo aylanmasida MDH mamlakatlari va boSHqa xorijiy davlatlarning hajmlari dinamikasi⁷
Boshqa xorijiy davlatlarning TSAsi 2020- yilning yanvar-oktabr oylarida 2019- yilning shu davriga nisbatan 3,3 % ga ko’paydi va jami TSAdagi ulushi 68,8 % ni tashkil etdi.
Joriy yilning yanvar-oktabr oylarida mamlakatning eksportyorlari soni 5 608 tani tashkil etib, ular tomonidan 7 524,6 mln. AQSH dollari (qimmatbaho metallar eksportidan tashqari) qiymatidagi (2019- yilning mos davriga nisbatan 27,3 % ga kamaydi) tovar va xizmatlar eksport qilinishi ta’minlandi.
Eksport tarkibida tovarlar ulushi 87,8 % ni tashkil etib, ular sanoat tovarlari (17,6 %), oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar (8,0 %), kimyoviy vositalar va boshqa toifalarga kiritilmagan shunga o’xshash mahsulotlar (5,0 %), mineral yoqilg’i, yog’lash moylari va shunga o’xshash materiallar (4,2 %) hissasiga to’g’ri kelmoqda
MDH mamlakatlari va boshqa mamlakatlarga eksportning yo’nalishi bo’yicha farqlanishlar mavjudligi kuzatilmoqda. Xususan, MDH mamlakatlariga eksportning asosiy qismi sanoat tovarlari hissasiga to’g’ri kelmoqda, eksport hajmi bo’yicha keyingi o’rinlar oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar, xizmatlar hamda turli xil tayyor buyumlarga to’g’ri kelmoqda.
2020- yilning yanvar-oktabr oylarida eksport qilingan tovarlar va xizmatlar tarkibining tahlili shuni ko’rsatmoqdaki, tovarlar va xizmatlar tarkibida sezilarli o’zgarishlar qayd etilmadi, biroq shuni ta’kidlash joizki, 2019- yilning yanvar- oktabriga nisbatan, oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar, nooziq-ovqat xomashyo (yoqilg’idan tashqari) hamda mineral yoqilg’i, yog’lash moylari va shunga o’xshash materiallardan tashqari barcha tovar guruhlarida o’sish kuzatildi.

2. 
   jadval
   

Eksport tarkibi dinamikasi⁸

XSST tarkibi	2018- yil	2019- yil	2020- yil
Jami	100	100	100
Oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar	8,5	8,5	8
Ichimliklar va tamaki	0,1	0,1	0,2
Nooziq-ovqat xomashyo, yoqilg’idan tashqari	3,3	3,5	2,9
Mineral yoqilg’i, yog’lash moylari va shunga o’xshash materiallar	20,5	14	4,2
Hayvon va o’simliklar moylari (yog’lari), yog’lar va mumlar	0,001	0,1	0,2
Kimyoviy vositalar va boshqa toifalarga kiritilmagan shunga o’xshash mahsulotlar	7	4,8	5
Sanoat tovarlari	16,7	15,7	17,6
Mashinalar va transport asbob- uskunalari	1,5	2,2	2,3
Turli xil tayyor buyumlar	2,7	2,5	3,8
Boshqa tovarlar	15,2	28,4	43,6
shu jumladan: oltin	15,1	28,1	43,5
Xizmatlar	24,4	20,1	12,2

So’nggi uch yilda MDH mamlakatlariga eksport hajmi kamaydi va ularning jami eksportdagi ulushi 2019- yilning yanvar-oktabridagi 35,6 % dan 2020- yilning yanvar-oktabrida 25,0 % ga kamaydi. Mos ravishda boshqa mamlakatlarning jami eksportdagi ulushi 75,0 % ni tashkil etdi.