1. jamiyat taraqqiyotida axboriy madaniyat, axborot resurslarining o’rni

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.3. Axborot sohasida globallashuv. 

---

11 
 
Bugungi kunda noana’naviy tahdidlar xalqaro moja rolarning qiyofasini 
butunlay o’zgartirmoqda va informatsion-psixologik xurujlar sezilarli xavf-xatar 
tug’dirmoqda. Ular armiyamizning negiziga putur yetkazish, avvalo uning
ma’naviy-ahloqiy asoslariga ta’sir o’tkazishga urinish va shuningdek, zamonaviy 
internet texnologiyalaridan foydalanish orqali bizning bunyodkorlik ruhidagi boy 
madaniyatimiz, ma’naviy qadriyat va an’analarimizga mutlaqo zid bo’lgan 
buzg’unchi g’oya va tushunchalarni yoshlarimiz ongu tafakkuriga singdirishga 
qaratilgani bilan ayniqsa xatarlidir.
I. A. Karimov. 
Axborot omili yadroviy poligonlardan ham dahshatli omilga aylanib 
borayotir. Agar mazkur omilga alohida e’tibor berilmas ekan, u borgan sari
kuchayib boradi. Natijada, ayrim kuchlar qo‘lida asosiy “qurol”ga aylanadi. Bu 
esa nafaqat davlatlar yoki mintaqalarda keskin vaziyat vujudga kelishiga sabab
bo‘ladi, balki xalqaro miqyosda ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Xalqaro 
munosabatlar tizimida yuz berayotgan o‘zgarishlar natijasida milliy xavfsizlik,
mintaqaviy xavfsizlik va xalqaro xavfsizlik kabi tushunchalar mohiyatini
tushinishga, ularning o‘zaro bog‘liqligini anglashga e’tibor ortib bormoqda. 
Bugungi dunyoning axborot xavfsizlik holati “Xavfsizlik”ka bo‘lgan zamonaviy
yondashuvlarni ishlab chiqishga va milliy, mintaqaviy va xalqaro xavfsizlikka 
nisbatan konseptual qarashlarni rivojlantirishga undamoqda.

---

12 
Bugungi kunda, Insoniyat qo‘lida mavjud bo‘lgan qurol-yarog‘lar Yer kurrasini 
bir necha bor yakson qilishga yetadi. Buni hammamiz yaxshi anglaymiz. Lekin 
hozirgi zamondagi eng katta xavf – insonlar ning qalbi va ongini egallash
uchun uzluksiz davom etayotgan mafkuraviy kurashdir. Endilikda yadro 
maydonlarida emas, mafkura maydonlarida bo‘layotgan kurashlar ko‘p narsani hal 
qiladi.
Kurashning bu turida eng samarali qurol – axborot. Shu bois, axborotni o‘z 
maqsadlariga xizmat qildirishga intilish keskin tus olmoqda. Axborot, uni uzatish, 
qayta ishlash va yig‘ish bosqichlari o‘ziga xos xususiyatga ega ekanligi bilan ham 
ahamiyatlidir. Ya’ni, insonning oddiy, kundalik ehtiyojlarini qondirishga
qaratilgan xatti-harakatlarining asosini ham, dunyo mamlakat larining insoniyat 
taqdiriga dahldor bo‘lgan qarorlarining manbaini ham axborot tashkil etadi. Bu esa 
o‘z navbatida g‘oyaviy ta’sir o‘tkazish imkoniyatlarini yanada kengaytiradi. 
Axborot xurujlarining tez-tez uyushtirilayotgani aslida “urush”ga munosabatni 
o‘zgarganidan, qurolning yangi turi kashf qilinganidan darak beradi. Axborot bilan 
qurollangan bunday xurujlar davlatlar tomonidan o‘z manfaatlari doirasini
kengaytirish maqsadida uyushtirilar ekan, bunday vaziyat mavjud bo‘lmaydi. 
Hozirda turli usullarda olib borilayotgan mafkuraviy targ‘ibot va tashviqotlarning 
asl maqsadi - inson qalbi va ongi uchun kurashga qaratilgan. Bu kurash
natijasiga ko‘ra uchta asosiy bosqichdan iborat.
Birinchisi –muayyan axborot inson tomonidan qabul qilinmaydi.
Ikkinchisi –axborot inson ongida ma’lumot sifatida saqlanib qolishi va u bundan 
boshqa bir masala yuzasidan qarorlar qabul qilishda solishtiruvchi manba sifatida 
foydalanish mumkin.
Uchinchisi – axborot fikr yoki g‘oya sifatida inson qalbini egallashi, ma’naviy-ruhiy
holatining uzviy qismiga aylanishi hamda bu uning amaliy faoliyati asosini 
tashkil qiluvchi omil bo‘lib qolishi mumkin.
Axborot sohasida dunyo miqyosida yuz berayotgan globallashuvning
ijobiy va salbiy jihatlari juda ko‘p. Ushbu jarayonni o‘rganar ekanmiz, avvalo, 
globallashuv nima, degan savolga javob topishga harakat qilamiz. 

---

13 
Global, fransuzcha – global, ya’ni, umumiy, lotincha – globus, ya’ni, shar 
degan ma’nolarni anglatadi. Uni keng ma’noda, birinch idan, butun yer sharini 
qamrab oluvchi, ikkinchidan, har tomonlama, to‘liq, yalpi, universal deb tushunish 
mumkin. Shundan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, globallashuv – 
kishilik jamiyatidagi mahalliy ahamiyatga molik axborot, madaniy, iqtisodiy,
geosiyosiy makonlarning bir tizimga birlashuvi jarayonidir. Yer sharining turg‘un 
transport yo‘llari bilan birlashtirilishi, axborot texnologiyalari rivojlanishi
natijasida axborotning bir zumda butun dunyoga tarqalishi globallashuvning
o‘ziga xos ko‘rinishlari, deyish mumkin.Globallashuv jarayonining ijobiy va
salbiy jihatlari anchagina. Zero, davlatlar va xalqlar o‘rtasidagi hamkorlik 
aloqalarini rivojlantirishda bu jarayon g‘oyat muhim o‘rin tutadi. Ayniqsa, 
zamonaviy kommunikatsiya va axborot texnologiyalari, ilm-fan yutuqlaridan 
hammaning birdek bahramand bo‘lishi, yangiliklar va boshqa muhim axborotlar 
tezlik bilan tarqalishi ijobiy holdir. Turli muammolarni hal etish, aytaylik, tabiiy
ofatlarni bartaraf qilish, og‘ir ahvolga tushib qolganida mamlakatlarning bir-
biriga o‘zaro yordam ko‘rsatish imkoniyatlari globallashuv
jarayonida yanada yuqori darajaga ko‘ta rilishi tabiiy holga aylangan. Insoniyatning
shunday mo’jizakor yutuqlaridan ham ba’zi buzg‘unchilar salbiy maqsadlarda 
foydalanayotganlari taassufli holdir.
“Ayni paytda hayot haqiqati shuni ko’rsatadiki, har qanday taraqqiyot 
mahsulidan ikki xil maqsadda ezgulik va yovuzlik yo‘lida foydalanish mumkin. 
Agarki bashariyat tarixini, uning tafakkur rivojini tarkibiy ravishda ko‘zdan 
kechiradigan bo‘lsak, hayotda insonni kamolotga, yuksak marralarga chorlaydigan 
ezgu g‘oya va ta’limotlar bilan yovuz va zararli g‘oyalar o‘rtasida azaldan kurash 
mavjud bo‘lib kelganini va bu kurash bugun ham davom etayotganini ko‘ramiz. 
Bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadar tig‘iz, 
shu qadar tezkorki, endi ilgarigidek, ha, bu voqea bizdan juda olisda yuz beribdi, 
uning bizga aloqasi yo‘q, deb beparvo qarab bo‘lmaydi. Ana shunday kayfiyatga 
berilgan xalq yoki millat taraqqiyotdan yuz yillar orqada qolib ketishi hech
gap emas”. 

---

14 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat
qurilishi akademiyasi professori Abdullajon Begmatov qayd etishicha, ayrim 
mutaxassislar globallashuvni turli mamlakatlar iqtisodi, madaniyati,
ma’naviyati, odamlari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir va bog‘liqlikning kuchayishi deb 
ta’riflaydilar. U fransuz tadqiqotchisi B.Bandining globallashuv jarayoni
haqidagi quyidagi fikrlarini keltiradi: 
Globallashuv – muttasil davom etadigan tarixiy jarayon; 
Globallashuv – jahonning gomogenlashuvi va universallashuvi jarayoni; 
Globallashuv – milliy chegaralarning “yuvilib ketish” jarayoni. 
Bu ta’riflarda keltirilgan globallashuv jahonda yuz berayotgan turli jarayonlar bilan 
bog‘liqdir. 
Shu o‘rinda muallif globallashuvning mamlakatlar iqtisodiy siyosati
va ma’naviyatiga o‘tkazishi mumkin bo‘lgan ijobiy va salbiy ta’siri haqida so‘z 
yuritar ekan, Hindistonning mashhur davlat arbobi Mahatma Gandining
quyidagi so‘zlarini ta’kidlaydi: “Men uyimning darvoza va eshiklarini doim
mahkam berkitib o‘tira olmayman, chunki uyimga toza havo kirib turishi kerak. Shu 
bilan birga ochilgan eshik va derazalarimdan kirayotgan havo dovul bo‘lib
uyimni ag‘dar-to‘ntar qilib tashlashi, o‘zimni esa yiqitib yuborishini ham 
istamayman”. Globallashuv tarafdorlari globalistlar, deb ataladi. Ular orasida
davlat arboblari, siyosatdonlar, sanoatchi va biznesmenlar ko‘proq uchraydi. 
Globallashuv muxoliflari esa aksilglobalistlar nomini olgan bo‘lib, ular orasida 
ko‘proq so‘l kuchlar, kasaba uyushmalari va yoshlar tashkilotining vakillari bor. 
MDH hududida aksilglobalistlar Rossiya Federatsiyasi hududida faol harakat olib 
bormoqdalar. Bu yerda ular turli anjumanlar, seminarlar o‘tkazish uchun to‘planib 
turadilar. 
XX asr o‘rtalarida globalla shuvning institutsionallashuvi, ya’ni 
tashkillashuvi kuchaygandan keyin bu jarayonning o‘zi ham keskin tezlashdi va 
kuchaydi. Institutsionallashuvning kuchayganini Butunjahon savdo tashkiloti, 
Xalqaro Valyuta jamg‘armasi, Jahon banki, Yevropa taraqqiyoti va tiklanish banki 
ulkan tashkilotlarning vujudga kelgani misolida ham ko‘rish mumkin.Tahlil shuni

---

15 
ko‘rsatadiki, globalizm tarafdorlari ham, dushmanlari ham asosiy e’tiborni 
iqtisodiyot sohasiga qaratishadi. Globallashuvning ma’naviyatga ta’siri va ma’naviy 
globallashuv masalalari sotsiologiya, falsafa kabi fanlarda o‘z aksini topishi zarur.
Binobarin, qandaydir yot g‘oyalar, oqimlar va mafkuralar ma’naviyatimizga 
vayronkor ta’sir o‘tkazishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Chetdan o‘tkaziladigan har 
qanday mafkuraviy ta’sirga qarshi himoya choralari ko‘rishdan avval qanday 
ta’sirlar ijobiy ma’no kasb etadi-yu, qaysilari ortiqcha ekanligini aniqlab olish 
zarur. 
O‘rta Osiyo xalqlari madaniyati va ma’naviyati ham Sharq va G‘arbni 
tutashtirgan karvon yo‘llarida joylashgani sababli ham Sharq, ham G‘arb
madaniyatidan bahramand bo‘lgan. Muhimi shundaki, xalqimiz G‘arb va Sharq
ma’naviyatidan bahramand bo‘lib ularning ijobiy tomonlarini o‘zlashtiribgina 
qolmay, ularga ijodiy yondashib yangi cho‘qqilarga ko‘tarildi. Bu fikrning 
tasdig‘ini ma’naviyatning tarkibiy qismlari bo‘lgan ilmiy bilimlar, diniy e’tiqod,
san’at durdonalari misolida ham ko‘rish
mumkin.
Ayrim mutaxassislar globallashuvni aniq voqeliklarga tayangan holda 
izohlaydilar. Undan kelib chiqadigan xulosalarni izohlash mumkin: 
1. 
G‘oyalar va madaniyat sohasidagi globallashuv.Yagona axborot makonida
ilg‘or va insonparvar g‘oyalar o‘zaro yaqinlashib boraveradi. Madaniyat
sohasida ham umumbashariy g‘oyalar globallashib borayotgani kuzatilmoqda.
Bu borada O‘zbekiston dunyo taraqqiyotiga xizmat qilayotgan hamda milliy
madaniyatimizga mos keladigan madaniy boyliklarga alohida e’tibor bilan
qaraydi. Ya’ni, turli rivojlangan davlatlar bilan madaniy aloqalarini muttasil 
rivojlantirib boraveradi. 
2. 
Axborot va kommunikatsiya sohasi dagi globallashuv.
Dunyo allaqachon yagona axborot makoniga aylangan. Buning qator
ijobiy jihatlari borligini inkor etmagan holda ayrim salbiy jihatlaridan ham ko‘z 
yumib bo‘lmaydi. Ya’ni, jamiyat xavfsizligi va barqarorligiga tahdid soluvchi
misli ko‘rilmagan yangi-yangi xavflar paydo bo‘lmoqda. Ko‘pincha ayrim

---

16 
axborot vositalari uyushgan jinoyatchilar, terrorchilar qo‘lida juda xavfli qurolga 
aylanib qolmoqda. “Buning tasdig‘ini yon-atrofimizda, dunyoning turli mintaqa
va hududlarida yuz berayotgan voqealar, ayrim siyosiy kuchlarning soxta g‘oya va 
mafkuralarni oldinga surish orqali o‘zlari ko‘z tikkan mamlakatlarni ta’sir 
doirasiga olish va o‘ziga tobe qilish, xalqaro maydonda ikki xil standartlarni ishga 
solib, kerak bo‘lsa, kuch ishlatib, uzoqni ko‘zlag an strategik maqsadlarini 
zo‘ravonlik bilan amalga oshirishga qaratilgan urinishlari misolida kuzatish 
mumkin. Takror-takror aytishga to‘g‘ri keladi – bunday kuchlar o‘z maqsadlariga 
yetish uchun shunday makkor usul va 
zamonaviy axborot texnologiyalarini ishlatmoqdaki, ularning tazyiqlariga dosh 
berish, bunday xurujlarning niqobi va sir-asrorini ochib tashlash, asl niyatlarini 
anglash – bu o‘ta og‘ir va mushkul vazifa bo‘lib, uni ado etish har kimning ham
qo‘lidan kelmaydi”. 
Axborot sohasidagi globallashuv jarayonida eng muhimi, ana shunday axborot 
xurujlariga qarshi avvalo yoshlarda yetarli darajada mafkuraviy immunitetni 
oshirib borish faqat ijobiy samara berishi mumkin. 
3. Iqtisodiy globallashuv. 
Texnologiyalarning taraqqiy etishi jahon iqtisodiy tizimining yagona kompleks 
sifatida faoliyat olib borish imkoniyatlarini kengayishi uchun shart-sharoit yaratdi. 
Bu globallashuvning ham o‘ziga yarasha ijobiy jihati bilan bir qatorda salbiy 
tomonlari ham yo‘q emas. 2008 yilda butun dunyoni tashvishga slogan jahon 
moliyaviy inqirozi deyarli biror mamlakatni chetlab o‘tmadi. 
4. Geosiyosiy globallashuv. 
“Geosiyosiy” so‘zining lug‘aviy ma’nosini – geografik siyosiy, deb talqin
etish mumkin. Ya’ni , biror mamlakatning o‘rni, chegaralari, iqlimi va boshqa 
geografik omillarining davlat tashqi siyosatiga (geografik-siyosiy strategiyasi va
h.k.ga) muayyan ta’sirini ifodalash uchun ishlatiladi.
Geosiyosiyga oid ilmiy qarashlarga davlatning geografik joylashuvi (makoni) 
bilan uning ichki va tashqi siyosati o‘rtasidagi uyg‘unlik prinsipi asos qilib olinadi. 
Mutaxassislar fikricha, geosiyosiy va geoiqtisodiy omillar yig‘indisi

---

17 
globallashuvning qat’iy, ashaddiy muxoliflarini vujudga keltirmoqda. Ayrim 
rivojlangan mamlakatlar globallashuv jarayonining asosiy harakatlantiruvchi kuchi, 
“ menejeri ” bo‘lishga intilmoqda. 
Globallashuv jarayonida dunyo miqyosida paydo bo‘lgan xavf-xatarlardan aslo 
ko‘z yumib bo‘lmaydi. Bu muammolar quyidagicha: 
1. Xalqaro terrorizm. Mintaqada xalqaro terrorizmning faollashuvi ham ichki , ham 
tashqi omillar bilan bog‘liq. 
2. Diniy ekstremizm. Yurtimiz osoyishtaligiga rahna soladigan diniy ekstremizm 
ildizlarini aniqlash, uni moddiy va boshqa jihatlardan doimo qo‘llab-
quvvatlaydigan manbalarini topish. 
3. Xalqaro narkobiznes. Terrorizm va diniyekstremizm bilan 
muntazam hamkorlik qilishdan manfaatdor bo‘lgan narkobiznes 
avvalo ularni mablag‘ bilan ta’minlashga xizmat qiladi. Shu o‘rinda narkoagressiya 
– giyohvandlik moddalari va narkobiznesga qaram bo‘lib qolgan jamiyatlarni 
vujudga keltirish maqsadida izchil harakatlar tushunchasi shundan kelib chiqadi. 
Globallashuv jarayonida jamiyatimizga bunday illatlar goh oshkora, goh 
pinhona tarzda kirib kelishini unutmaslik lozim. Ma’naviy olam o‘zaro ta’sirlar
jarayonida rivojlanadi. Buni yurtimiz istiqlolga erishganidan buyon madaniy,
ma’naviy hayotimizdam yuz bergan o‘zgarishlar misolida ham ko‘rish mumkin.
Globallashuv jarayonida milliy ma’naviyatga qarshi turli tahdidlardan himoya qilish 
uchun eng samarali vosita – milliy istiqlol g‘oyasi, yoshlar ongi va qalbida 
mafkuraviy immunitetni tobora oshirib borishdir. Hozirgi paytda jahonda 20 ga 
yaqin davlatda yadro quroli ishlab chiqarish harakatlari davom etayotgan bo‘lsa,
120 ga yaqin “axborot xuruji” uyushtirilayotgani tashvishli holdir. Bu axboriy 
tajovuzlar millat ruhiga, insoniyat taraqqiyotiga so‘zsiz salbiy ta’sir ko‘rsatishi 
turgan gap. Axborot sohasidagi globallashuvning ijobiy jihatlari bilan bir qatorda
mamlakat milliy xavfsizligiga, milliy qadriyatlarga, millat ruhiyatiga tahdid 
solish xavfi ham borligini doimo yodda tutish va unga qarshi yoshlar qalbida
mafkuraviy immunitetni oshirib borish hayotiy zaruratga aylangan . 

---

18 
Globallashuv aslida yaxshilikka xizmat qilsa – da, yuzaga kelyotgan 
ko’ngilsizliklar «axborot xuruj» lari unga soya solmoqda . Natijada globallashuv
deganda ko’ngillarda g’ashlik paydo bo’lib, u go’yo yengib bo’lmas tog’dek 
tuyuladi. Yuzaga kelayotgan tartibsizliklarga yuksak ma’naviyat bilan qarshi
chiqishimiz lozim.