1. Kirish. «Eng yangi tarix» tushunchasining ta’rifi

Ikkinchi funksiya, deyarli siyosiy. Uning mohiyati shundan iboratki, tarix fan sifatida tarixiy faktlarni nazariy tushinish asosida jamiyat taraqqiyotining naqshlarini ochib beradigan, ilmiy asoslangan siyosiy yо‘nalishni rivojlantirishga, xato va bir tomonlama qarorlardan qochishga yordam beradi. О‘tmish, hozirgi va kelajakning birligi odamlarning о‘z tarixiga bо‘lgan qiziqishining ildizidir. Kishilik jamiyati о‘z taraqqiyotida qayerga va qay tarzda borish kerakligini aniqlash uchun u qayerdan kelib chiqqanligi, qaysi millat va davlatga mansubligini hamda qanday tarixiy yо‘lni bosib о‘tganligini bilishi kerak.
Uchinchi funksiya - bu mafkuraviylik. Tarix о‘tmishdagi kо‘zga kо‘ringan voqealar, jamiyat rivoji uchun javobgar bо‘lgan mafkuralar haqidagi aniq hujjatli suratlarni о‘rganadi. Binobarin, dunyo, jamiyat, uning rivojlanish qonuniyatlari haqidagi nuqtai nazar ilmiy bо‘lishi mumkin qachon, albatta, agar u obyektiv voqelikka, tarixiy dalillarga asoslangan bо‘lsa. Boshqacha qilib aytganda, tarix haqiqatni emas, balki zamon va makonda haqiqatan ham sodir bо‘lgan voqea-hodislarni asoslash uchun ana shular negizida dalil qidiradi, uning faktik tarmog‘i jamiyat ilm-faniga asoslanadi. Natijada obyektiv voqelikning tо‘la tasavvur etish va ilmiy bilimlarning tо‘liqligini ta’minlash mumkin bо‘ladi.
Tarix juda katta tarbiyaviy ta’sirga ega. О‘z xalqining tarixi va dunyo tarixini bilish kishida vatanparvarlik va internatsionalizm kabi fuqarolik fazilatlarni shakllantiradi, shaxsning jamiyat rivojidagi rolini kо‘rsatadi, jamiyat oldidagi mas’uliyati va fuqaroning huquq va burchlari kabi toifalarni о‘rganishga imkon beradi, jamiyat va odamlarning yomonliklarini, ularning inson taqdiriga ta’sirini о‘ylashga, jamiyatni rivojlanishda kо‘rishga, ijtimoiy hayot hodisalarini ularning о‘tmishiga nisbatan baholashga va keyingi voqealar yо‘nalishi bilan о‘zaro bog‘lashga о‘rgatadi.
Tarixni bilish uchun ma’lum usullardan foydalaniladi. Tadqiqot usuli sifatidabilishbizga bilim qanday amalga oshirilishini, qanday ilmiy prinsiplarga asoslanganligini aniqlashga imkon beradi. Tarixiy bilishning eng keng tarqalgan usullari ikki ming yil oldin paydo bо‘lgan tarixiy jarayonga nisbatan ikki yondoshishdir, ya’ni, tarixni idealistik va materialistik tushunish. Tarixni bilish uchun tahlil qilish, sintez qilish, tavsif zarur. Zamonaviy tarix fanida ijtimoiy taraqqiyotni obyektiv qonunlar bilan belgilanadigan tabiiy-tarixiy jarayon sifatida kо‘rib chiqadigan dialektik-materialistik usul qabul qilingan, ammo ommaning, siyosiy partiyalarning, rahbarlarning xatti-harakatlari shaklidagi subyektiv omillar ta’siri ham bor.
Maxsus tarixiy tadqiqot usullari sifatida quyidagilarni kо‘rsatish mumkin:

• 
  Xronologik usul - bu tarixiy materiallarni vaqt tartibida taqdim etish zarurligini ta’minlaydi.
  
• 
  Sinxron - bu dunyoda yoki jamiyatda sodir bо‘layotgan voqealarni bir vaqtning о‘zida о‘rganishni о‘z ichiga oladi.
  
• 
  Disxronniy - davriylashtirish usuli.
  
• 
  Tarixiy modellashtirish usuli.
  
• 
  Statistik usul.
  

Ushbu usullardan kompleks foydalanish bilan mamlakatning tarixiy о‘tmishi va bugungi kunini о‘rganishda ilmiylikva ishonchlilik kuzatilishi mumkin. Zero, tarixiy bilimlarning obyektivligi ilmiy tamoyillar bilan ta’minlanadi.
Asosiy ilmiy prinsiplar - tarixiylik, obyektivlik, muqobillik, ijtimoiy yondoshish va shu kabilardir.