1. Кўлларда сувни ҳаракатга келтирувчи омиллар

2. Кўлларда сув ҳаракатининг турлари

• Кўлларда сув массалари ҳаракатининг турларини, уларни ву­жудга келтирувчи омилларни синчиклаб ўрганиш кўпгина амалий масалаларни ҳал этишда муҳим аҳамиятга эга. Шуни назарда тутиб, қуйида сув массалари ҳаракатининг турлари - тўлқинлар, сув массалари оқими, сгон ва нагон ҳодисалари, сейшлар устида тўхталиб ўтамиз.
• Кўллар ва сув омборларидан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган кўпгина масалаларни ҳал этишда тўлқинлар режимини ўрганиш муҳимдир. Бунинг сабаби тўлқинларнинг қирғоқларга, у ердаги турли иншоотларга, сув транспортига кўрсатадиган салбий таъсири билан боғлиқдир.

Тўлқинлар асосан шамол ва баъзан зилзилалар таъсирида пайдо бўлади. Кузатилиш ўрнига қараб юза ва ички тўлқинлар бир-биридан фарқланади. Ички тўлқинларнинг пайдо бўлишида турли тезликда ҳаракатланаётган қатламлар орасида ишқаланишнинг таъсири ёки бирорта қатламлардаги тебранма ҳаракат сабаб бўлади.

• Тўлқинлар асосан шамол ва баъзан зилзилалар таъсирида пайдо бўлади. Кузатилиш ўрнига қараб юза ва ички тўлқинлар бир-биридан фарқланади. Ички тўлқинларнинг пайдо бўлишида турли тезликда ҳаракатланаётган қатламлар орасида ишқаланишнинг таъсири ёки бирорта қатламлардаги тебранма ҳаракат сабаб бўлади.
• Тўлқинлар қуйидаги кўрсаткичлари билан бир-бирларидан фарқ қилади:
• 1) ўлчамлари баландлиги (h), узунлиги ( );
• 2) шакли()
• 3) тўлқиннинг илгарилама тезлиги (С);
• 4) тўлқинни ташкил этган заррачаларнинг орбитал тезлиги (V);
• 5) тўлқин даври;
• 6) тўлқин эгрилиги ();
• 7) тўлқин ёши (Ё) ва бошқалар.

3. Тўлқинлар.

Тўлқин баландлигини аниқлаш учун унинг ч ў қ қ и с и ва б о т и ғ и ни аниқлаш лозим. Маълумки, тўлқиннинг энг баланд нуқтаси (Б) унинг чўққиси бўлса, энг қуйи нуқтаси (А) унинг бо­тиғи бўлади. Улар орасидаги вертикал (тик) фарқ тўлқин баландлиги (h) бўлади.

• Тўлқин баландлигини аниқлаш учун унинг ч ў қ қ и с и ва б о т и ғ и ни аниқлаш лозим. Маълумки, тўлқиннинг энг баланд нуқтаси (Б) унинг чўққиси бўлса, энг қуйи нуқтаси (А) унинг бо­тиғи бўлади. Улар орасидаги вертикал (тик) фарқ тўлқин баландлиги (h) бўлади.
• Тўлқин узунлиги (L) иккита ёнмаён жойлашган ботиқлар ёки чўққилар орасидаги горизонтал масофадир.
• Тўлқин даври (Т) - заррачалар ўз орбитасида тўлиқ тебрани­ши учун кетадиган вақт оралиғидир.
• Тўлқин эгрилиги () эса тўлқин баландлигининг унинг узун­лигига нисбати билан аниқланади:
•  = h / L .
• Тўлқин ёши (Ё) тўлқин илгарилама тезлигининг тўлқинни ву­жудга келтирган шамол тезлиги (W) га нисбатига тенг:
• Ё = С / W .