1. Korxona xaqida tushuncha. Korxona turlari

2 Korxonalarning tashkiliy – iqtisodiy asoslari.

Bozor iktisodnyotidash korxona, u kaiday bulishidan kat’iy - nazar, asosiy tovar ishlab chikaruvchidir. Tadbirkorlik korxonadan boshlanadi. Korxona nima bilan shugullanmasin, kanday mulkka oid bulmasin, baribir bozor uchun ishlaydi, unga tovarlar va xizmatlar yetkazib beradi, uning tirikligi bozor bilan: bozorda xam sotuvchi, xam xaridor sifatida katnashadi. Korxona bozorga uz tovarini chtkaradi, u yerda ishlab chikarishga kerakli resurslarni sotib oladi. Shu sababli korxona bozor bilan muntazam alokada buladi, ammo boshkalardan achoxidalashgan xujalik yurituvchi sub’ekt sifatida maydonga chikadi. Korxonaning manna shu makomi uning iktisodiy erkin bulishi, musgakil ish tutishini bildiradi. Shuningdek:

Korxona iktisodiy erkin va mexnat taksimotida uz urniga ega buladi, maxsus vazifalarni Zijaradi, uzi tanlagan aloxida faoliyat turi bilan shugullanadi.
Korxona mulkchilikning muayan ob’ekti bulib, uning kulidagi resurslar va yaratilgan machsuloglar biror mulk shakliga taaluklidir, yaxni korxonadagi boylik uning ep-xn tomonidan
stakil tasarruf etnladi.
Korxona jamoasining guruxiy - koriorativ manfaatlari borki, uipng ishchi- '.nzmatchilari shu manfaag yulida birlashib, mustakil ish bilan shugullanadilar. Korxona nnlab chikaruvchilar jamoasini tashkil etadi. Bu jamoa a’zolarini birlashtiruvchn kuch larning iktisodiy manfaati bulib manfaat fakat korxona doirasidagina va korxona
che’yorida ishlangandagina yuzaga chikadi. Korxona jamoasi uch toifa kishilardan tashkil toiadi: A. Korxona egalari (mulkdorlar);
B. Menedjerlar (boshkaruvchilar);
S. Yollanma ishchilar.
Ular gurlicha mulkiy mavkega ega. Korxona egalari - mulkdorlardan bulib, ular korxonadagi yuddny resurslar, yaratilgan mablaglar va pul mablaglarining egasidir. Pekin korxona turnga .:lgao, mulkdorlar tarkibi turlicha buladi. Ularga korxona egasi, tadbnrkorlardan chashgari larning sheriklari bulgan menejerlar, oddiy ishchi - xizmatchnlar xam kiradi. > l ar kord >ia «shi.^a nafakat kapital mablagi, mexnati, tadbirkorlik iste’dodi va boshkarish maxorachp bllan .a:nash].b, oliaP'N foyda xam mulk egasiga, xam mexnat axliga tega,chn- Kshchp - xn ;matchdlar -J... a.pan xodim sifatida ish xaki oladilar. Aloxida olib Karaganda, kapital egasi, ishchi kuchi _c.i va tadbirkorlik kobiliyati egasi (menejer) manfaatlari individual xususiydpr. Ammo ... r uzaro birlashib, jamoaniig umumiy koriorativ manfaatlari ga aylanadi. Koriorativ '.shfaashing omnli daromad xisoblanadi. Korxona yaxshi ishlasa foyda oshadi, ish xaki kupayadi. \ks xolda zarar kurilib, ishchilar ishsiz koladi. Korporatnv manfaat yuzaga chnkkan drxonalarda «Firma meniki» degan xissiyot paydo buladi. Korxonada mexnat iitizomini d. zish, mulkka zarar yetkazish, uni ugirlash, korxona obrusini tukish kabilar yuz beradi. Chuiki char bir korxona xodimi uz mulkidan, ishchi kuchidan, kobiliyatidan foyda kuradi.

Korxona foydasidan olinadigan solik va tulovlar jamiyatning yoki boshka subxektlariiig '.:aifaachlariga xizmat kilishi mumkin.
Korxonalariing tashkiliy-ikgasodiy shakllariga, xususiy korxonalar, ma’sulpmti chekangan va
Cheklanmagan firmalar, aralash firmalar (kommaidntlar), davlat korxonalari konsorsium konsern firmalar shaxobchasi (filiali) va boshkalar misol buladi.
Aralash firmalar - kommandit firmalari deb xam yuritiladi. Bular bir kedga xukukly a xpiy shaxslarning uzaro xujalik faoliyatshsh yurntish maksachida birlashuvpdai paydo bulish s . la. Ularshshg kapitali pay guilash yu-li bilan tashkil toiadi. Shirkatga pul kuyganlar alditlar deb ataladi. Aralash firmalar milliy va xorijiy kapitalga tayangai korxonalardir. U _i apitati xissadorlnk koidasiga bxshoan tashkil toiadi, foydasi 1iunga karab taksimlapadi.
konsorsium - korxonalarnshchg vakgaicha tashkil etilgan birlashmasi bulib, uning ishtirbkchilari \ stakilligini saklab koladi, ammo muayyan maksad yulida birlashadilar. Odatda konsorsium »: . ni ishlar yuzasidan tuzilib unga davlat, banklar, moliya-invespshiya komnaniyalari, yirnk se llar. xar-xil pul fonda tashkilotlari uyushadi. U kachta pul talab kiladigan ishlarpi bajaradi.
Kщnsern - korxonalariing shuiday birlashmasiki, u ishlab chikarish, investitsiya, ыolpya, .. va gashen ikgisodchy alokalar soxasnda bnrgalnkda ish yuoltishnn kuzlaydn. 1Sildd,l -up tщ .: doirasida yoki tarmoklpraro (konglomerat) birlashmalar shaklpdabulzdi
Firmaar shaxobchasi (fshshachi) - yirik firmacharyaipg tarkibiy kismi buib turi joyarda ish yuritadi Mazk\r korxona mustakil bulmaydi, bosh fnrmainpg bir kismi xisoblanadi. Ish kulami xud ud iy jixatdan ksnga ygan sharoitda firma buliimalari tashkil etiladi. Ayniksa, bu xalkaro
firmalarga xos bulib, ular turli mamlakatlarda uz bulinmalarini ochadilar.
Bozor iktisodiyotiga utilayotgaida yukorida aytilgan korxonalar xususiylashtirish asosida gashkil toiadi. Ammo ulardan tashkari totalitar tizimga xos korxonalar - davlat korxonasi, jamoa "ljaligi, tomorka xujaligi kabilar saklanadi, birok ular xam bozor munosabatiga tortiladi. Korxonalar kaysi turga mansub bulmasinlar, mustakil shsgisodiy sub’ekt xisoblanadi, lekin ular Gozor orkal! bir-biri bilan doimiy alokada buladi.