1-Laboratoriya ishi. Mavzu: Electronics Workbench dasturi imkoniyatlari va komponentalari bilan tanishish

Funksiya	Funksiyaning nomi	Х1	0	0	1	1
EWBda funksiyaga mos keluvchi element
	Х2	0	1	0	1
x1x2	Kon’yunksiya –mantiqiy ko’paytirish (VA)		0	0	0	1
x1x2	Diz’yunksiya –mantiqiy qo’shish (YOKI)		0	1	1	1
1~x2	Ekvivalentlik		1	0	0	1
x1x2	Tengkuchlimaslik (ikki modul bo’yicha qo’shish)		0	1	1	0
x1x2	Sheffer shtrixi(VA-EMAS)		1	1	1	0
x1↓x2	Pirs strelkasi (YOKI-EMAS)		1	0	0	0
	Inversiya (EMAS)		1	1	0	0

2- Mavzu: OR – Mantiqiy elementini tatqiq etish
Maqsad: OR mantiqiy elementini foydalanishni o’rganish. Uni tatbiq etish.
Raqamli texnikada ikkita holatga ega bo‘lgan, nol va bir yoki «rost» va «yolg‘on» so‘zlari bilan ifodalanadigan sxemalar qo‘llaniladi. Biror sonlarni qayta ishlash yoki eslab qolish talab qilinsa, ular bir va nollarning ma’lum kombinatsiyasi ko‘rinishida ifodalanadi. U holda raqamli qurilmalar ishini ta’riflash uchun maxsus matematik apparat lozim bo‘ ladi. Bunday matematik apparat Bul algebrasi yoki Bul mantiqi deb ataladi. Uni irland olimi D. Bul ishlab chiqqan.
Mantiq algebrasi «rost» va «yolg‘on» – ko‘rinishdagi ikkita mantiq bilan ishlaydi. Bu shart «uchinchisi bo‘lishi mumkin emas» qonuni deb ataladi. Ushbu tushunchalarni ikkilik sanoq tizimidagi raqamlar bilan bog‘lash uchun «rost» ifodani 1 (mantiqiy bir) belgisi bilan, «yolg‘on» ifodani 0 (mantiqiy nol) belgisi bilan belgilab olamiz. Ular Bul algebrasi konstantalari deb ataladi.

“Yoki” mantiqiy elementi.

“Yoki” mantiqiy elementi ayrim hollarda

“hech bo‘lmasa birortasi yoki
hammasi” deb ham yuritiladi.
Oddiy o‘chirib-yoqgichlar
yordamida “yoki” mantiqiy elementini ishlash printsipini quyidagicha tasvirlash mumkin.
Chizmadan tushunarliki hech bo‘lmasa bitta kalit yoki ikkalasi ham yopiq bo‘lsagina L1 lampa yonadi. “Yoki” mantiqiy elementi uchun rostlik jadvali quyidagicha bo‘ladi:

• 
  “Yoki” mantiqiy elementi quyidagicha belgilanadi:
  
• 
  Rostlik jadvaliga ko‘ra mos ravishda Bul ifodasi ( yoki A+B=Y ) ko‘rinishda bo‘lar edi.
  

“ YoKI ” 

“YoKI” funksiyasi logik qo’shish yoki dizyunksiya deyiladi va matematik

ifodalanishi quydagachi:  y= x
1
 , v, x
2
. Bu ifoda logik elementning kirishda hech
bo’lmaganda x
1
yoki x
2
mavjud bo’lsa, chiqishdagi  y signali paydo bo’lishini
anglatadi.


YOKI” Elementi (Mantiqiy qo’shish)



Electronics Workbenchda “or” elementi sxemasi







3- Mavzu: “VA” Elementi (Mantiqiy ko’paytirish)

“Va” mantiqiy elementi.

“Va” mantiqiy elementini ayrim hollarda “hammasi yoki hech narsa” elementi ham deyishadi. Mexanik o‘chirib-yoqgichlar orqali “Va” mantiqiy elementini ishlash printsipini ko‘rsatish mumkin. Kalitlar ketma-ket ulangan bo‘lsin:
L1 lampani yoqish uchun nima qilish
kerak? Buning uchun ikkala kalitni
ham yopish kerak, boshqacha qilib
aytganda L1 lampa yonishi uchun A kalit va B kalitni ham yopish kerak. “Va” mantiqiy elementini integral sxemalar korpusida bo‘lgan va tranzistorlarda ko‘p yig‘ilgan. “Va” mantiqiy elementini sxemada ko‘rsatish uchun quyidagi belgilashdan foydalaniladi.

• 
  Va” mantiqiy elementi Ava B kirish kalitlariga ulangan. Chiqish indikatori bo‘lib svetodiod xizmat qilsin. Agar A va B kirish joylarida “Past” mantiqiy darajali signal (er) paydo bo‘lsa, u holda svetodiod yonmaydi. Ushbu holatda quyidagi jadvalda keltirish mumkin.
  

• 
  Shunday qilib rostlik jadvali “Va” mantiqiy elementining ishlashi haqida to‘liq ma’lumot beradi, ya’ni “Va” mantiqiy funktsiyani tasvirlaydi. “Va” mantiqiy elementi uchun kiritilgan belgilash “A va B kirish signallari “Va” mantiqiy funktsiyasi bilan bog‘langan bo‘lib, chiqishda Y signal paydo bo‘ladi” deb o‘qiladi. Ushbu tasdiqning qisqartirilgan ifodasi BUL IFODASI (A&B) deyiladi. BUL ifodasi – universal til bo‘lib, injenerlar va texnik xodimlar tomonidan raqamli texnikada keng qo‘llaniladi.
  

Electronics Workbenchda “AND” elementi sxemasi

4- MAVZU: “INKOR” Elementi
Инкор (НЕ) элементи
Иккили ўзгарувчилар устида элементар мантиқий амаллар мантиқий элементлар деб аталувчи схемаларда амалга оширилади.
4.1-расмда потенциал сигналлар учун инкор ( ) мантиқий функциясини [ ] амалга оширувчи инвертор схемаси ва унинг шартли белгиланиши келтирилган. Агар инверторнинг кириш йўлига бирлик мусбат сигнал берилса транзистор очилади ва тўйиниш режимига ўтади. Инверторнинг чиқиш йўлида транзистор эмиттери потенциалига яқин мантиқий "0" сигнали ҳосил бўлади. Агар инверторнинг кириш йўлига ноллик сигнал берилса транзистор очилмайди ва инверторнинг чиқиш йўлида коллектор таъминот манбаидаги потенциалга яқин «1» сигнали ҳосил бўлади.

4.1-расм. элементи (а) ва унинг шартли белгиланиши (б).