1-laboratoriya jumisi. Suyiqliqli termometrlerdiń islew printsipin úyreniw

1-LABORATORIYA JUMISI.
SUYIQLIQLI TERMOMETRLERDIŃ ISLEW PRINTSIPIN ÚYRENIW.
Suyıqlıqlı termometrlerdiń islew usılı termometr ishine ornatılǵan termometr suyıqlıǵınıń kólemi temperatura eliriwi yamasa tómenlewinde ózgeriwine tiykarlanǵan. Suyıqlıq termometr shıysheli ballon, kapillyar naycha hám rezerv rezervuarınan ibarat. Termometrik element ballon hám bólekan kapillyar naychadagi hám rezerv rezervuarındaǵı bos bólegi inert gaz menen toldırıladı yamasa vakuumda bolıwı múmkin (temperatura + 100 ℃ den tómen bolǵanında). Toldırılǵan kapillyar yamasa shkala bólindiniń joqarı bólindinen shıǵıp turǵan kapillyar naychaning bir bólegi termometrdi oǵada qızıp ketiwinen, buzilib qalıwınan qorǵaw etedi. Rezervuar hám kapillyardıń bir bólegi túsirilip, ólshenip atırǵan ortalıqtıń temperaturası Celsiy gradusında dárejelengen kapillyar daǵı suyıqlıq júzesiniń jaǵdayına kóre anıqlanadı.
Konstruksiyası tárepinen suyıqlıqlı termometrleri, eki túrge yaǵnıy : tayaqsha formasındaǵı yamasa shkalası ishine ornatılǵan termometrlerge bólinedi (3-súwret).
Shkalası ishine ornatılǵan termometrlerdegi (3, a-súwret) kapillyar naychasi jińishke bolıp, rezervuarı keńeytirilgen. Shkala dárejeleri sutrang shıyshe plastinkada jaylasqan bolıp kapillyar menen birgelikte rezervuarǵa jabıwǵan qabıq ishine ornatılǵan.
Tayaqsha formasındaǵı termometr (3 b-súwret) qalıń diywallı, sırtqı diametri 6 -8 mm ga teń etip tayarlanǵan kapillyar naychadan ibarat. Olardıń shkalası tikkeley kapillyardıń sırtında dárejelenedi

3-súwret. Laboratoriya sınaplı termometrleri a) shkalası ishine ornatılǵan. b) tayaqchalı

Suyıqlıqlı termometrler arasında eń kóp tarqalǵanı sınaplı termometrler bolıp tabıladı. Ximiyalıq taza sınap termometrik element retinde qatar abzallıqlarına iye: temperaturalardıń keń aralıǵinda suyıqlıq olsada, ol shıysheni ho'llamaydi, taza jaǵdayda bolsa ol ańsat alınıwı múmkin. Sınaptıń keńeyiw koefficiyentiniń kishiligi termometriya kózqarasınan onıń kemshiligi esaplanadı, bul bolsa termometrlerdiń jińishke kapillyarı tayarlanishini talap etedi. Sınaplı termometrleriniń tómengi ólshew shegarası - 35 ℃, yaǵnıy sınaptıń qatıw temperaturası menen belgilenedi. Joqarı ólshew shegarası bolsa - 600 ℃ shiyshe bekkemligi xarakteristikaları menen anıqlanadı. Normal sharayatta sınaptıń qaynaw temperaturası 356, 58 ℃ di shólkemlestiriwin inabatqa alsaq, joqarı temperaturalardı ólshew ushın mólsherlengen termometrlerde sınaptıń hám kapillyar naychaning ústindegi boslıq jay basım astında inert gaz menen toldırıladı. Shkalası 500 ℃ ge shekem bolǵan termometrler ushın gazdıń basımı 20 bardı (20•105 n/m2) quraydı.
Sınaptan tısqarı termometrik element retinde shıysheli termometrlerde basqa suyıqlıqlarda isletiledi, atap aytqanda : metil hám etil spirti, kerosin, petroley efiri, pentan hám sol sıyaqlı organikalıq elementlar.
Organikalıq termometrik suyıqlıqlarınan ibarat shıysheli termometrler tiykarınan - 200 ℃ den +200 ℃ ge shekem temperatura intervalında isletiledi. Biraq bul suyıqlıqlar shıysheni ho'llaydi hám sonıń ushın salıstırǵanda úlken diametr kanallı kapillyarlardı isletiwdi talap etedi.
Suyıqlıqlı shıysheli termometrlerdiń abzallıqlarına ólshewdiń joqarı anıqlıǵı, ápiwayılıǵı hám arzanlıǵı kiredi. Kemshiliklerge bolsa shkalanıń salıstırǵanda jaman kórinisi, kórsetuvni ámelde uzaq aralıqqa uzatıp bolmawi sebepli olardıń avtomatikalıq belgilengenler etiliwi hám de sınıwı sebepli termometrlerdi remontlap bolmaydı.
Házirgi waqıtta shıysheli termometrlerdiń tómendegi túrlerinen paydalanıladı:
13. Ishine shkala jaylastırılǵan texnikalıq sınaplı termometrler (tuwrı sızıqlı hám múyeshtegi) 11 xilda shiǵarıladı.
14. Tayaqsha ishine shkala jaylastırılǵan laboratoriya sınaplı termometrleri -30 dan + 600 ℃ge shekem temperaturalardı ólshewge mólsherlengen, shkala bólindiniń ma`nisi 0, 1 hám 2 ℃;
15. Suyıqlıqlı (sınaplı emes) termometrler, tayaqlı, ólshew shegaraları - 200 den + 200℃ ge shekem bolǵan halda shiǵarıladı. Shkala bólindiniń ma`nisi 0, 2 den 5 ℃ ge shekem boladı.
16. Sınaplı joqarı anıqlıqtaǵı hám úlgi termometrler ólshew shegarası tar (4 ten 50 ℃ ge shekem ) hám shkala bólindiniń ma`nisi 0, 01 den 0, 1 ℃ ge shekem bolǵan túrleri.
17. Sınaplı elektr kontaktli termometrler - 30 dan 300 ℃ge shekem ólshewge qaratb shiǵarıladı.
18. Arnawlı termometrler: medicina (maksimal), meterologik (maksimal, minimal,psixometrik, topıraqqa tiyisli hám t.b.) hám basqa maqsetlerge mólsherlengen túrleri.
Texnikalıq termometrlerdiń jol qoyılatuǵın aljasıqları shkalanıń bólindinen aspawı kerek. Basqa túrdegi termometrler ushın jol qoyılatuǵın qátelik shegaraları texnikalıq talaplarǵa kóre belgilenedi, olar bir bólindi ma`nisinen úlken bolıwı múmkin. Mısalı, bólindi ma`nisi 0,5 ℃ g’a teń laboratoriya termometrleri ushın jol qoyılatuǵın qátelik shegarası ± 1 ℃ni tashkil etedi, bólindi ma`nisi 0, 01 ℃ga teń úlgi termometrleri ushın jol qoyılatuǵın qátelik shegarası ± 0, 5 ℃ di quraydı.
3-keste
Shiysheli termometrler ushın termometrik elementlar

Atalıwı	Fоrmulа	Kórinetuǵın, kólemli keńeyiw koefficiyenti	Qatıw hám qaynaw ortasha temperaturalar		Qollanıw shegaraları
			qatıw	qaynaw		to’men	Joqarı
1	2	3	4	5		6	7
Mеtil spirti Etil spirti Kеrоsin Pеtrоlеy efiri Pеntаn (tехnikаviy) Tоluоl	СН3ОН С2,Н5ОН - - С5Н12 С6Н5СН3	0.00115 0.00103 0.00093 0.00140 0.00170 0.00107	-95.8 -114.5 - - -200 -97.2	+65.6 +78.3 - - - +109.8		-80 -80 0 -120 -190 -80	80 80 300 +20 +20 100
1	2	3	4	5		6	7
Talliy ámelgemasi	-	0.00016	-60.0	-		-50	+20
Gаlliy Sınap	Ga Hg	- 0.00016	+29.8 -38.9	207.0 356.6		- -35	1200 600