1. Mahsulot ishlab chiqarish maromiyligining tahlili. O’zgaruvchan va o’zgarmas xarajatlar

Oʻzgaruvchi xarajatlar (ingliz til. Variable cost VC) ishlab chiqariladigan tovar miqdorining oshishiga yoki kamayishiga taʼsir qiladi va ishlab chiqarish hajmi oʻzgarishiga bogʻliqlikda oʻzgaradi. Unga xom ashyo, material, yonilgʻi-transport xizmati, ishchilar ish haqi va shu kabilarga qilinadigan sarflar kiradi.
VC=TC-FC
Ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishiga (qisqarishi yoki ortishi) bogʻliq boʻlmagan tovarlarning hajmiga taʼsir etmaydigan xarajatlar oʻzgarmas(doimiy) harajatlar deyiladi. Oʻzgarmas(doimiy) (ingliz til. Fixed cost FC) ishlab chiqarish hajmiga bogʻliq boʻlmaydi, uning oʻsishiga ham bevosita taʼsir etmaydi va ishlab chiqarishning har qanday, hatto nolinchi hajmida ham mavjud boʻladi. Bunga korxonaning toʻlov majburiyatlari (zayomlar boʻyicha foiz va boshqa), soliqlar, amortizatsiya ajratmalari, ijara haqi, qoʻriqlash xizmatiga toʻlov, uskunalarga xizmat koʻrsatish sarflari, boshqaruv xodimlari maoshi va shu kabilar kiradi.
FC=TC-VC

№	Ko’rsatkichlar	O’tgan yil	Hisobot yili		Farqi (+;-)
			Rejada	Haqiqatda		O’tgan yildan	Rejadan
1	Mahsulot ishlab chiqarish tannarxi, ming so’m	890150	920350	950260		60110	29910
2	Tovar mahsuloti, ming so’m	930670	960980	1025360		94690	64380
3	Bir so’mlik mahsulot uchun qilingan xarajat, ming so’m	1.04	1.04	1.07		0.03	0.03

Rejali iqtisod davrida har bir korxonaga mahsulot tannarxini pasaytirish bo‘yicha yuqori tashkilotlar tomonidan topshiriq berilar edi.

Korxonaning ishlab chiqarish xususiyatidan kelib chiqqan holda quyidagi ko‘rsatkichlardan biri bo‘yicha tannarxni pasaytirish rejasi belgilangan.
1. Taqqoslanadigan mahsulot tannarxi.
2. Bir so‘mlik mahsulot uchun qilingan xarajat.
3. Mahsulot birligini tannarxi.
Mahsulot tannarxini ifodalovchi ko‘rsatkichlardan eng muhimi bir so‘mlik tovar mahsuloti uchun qilingan xarajatdir.