1. Ma’naviy boshqaruv, pedagogic jarayonlarni boshqarish

Germaniya ta’lim tizimi
Germaniya – jahon film fani va madaniyati o‘choqlaridan biri. Bu mamlakat ildizi asrlarga borib taqaluvchi filmiy maktablarni, Gyote, Gegel, Betxoven, Nitshe, Eynshteyn singari olim va ijodkorlari bilan dunyoga mashhur. Xalqaro doirada e’tirof etilgan olmon ta’lim dargohlarida mustaqil fikr hamda keng dunyoqarash shakllanishiga alohida e’tibor berildi. Ta’lim tizimiga tatbiq etilayotgan yangi usullar, so‘nggi axborot texnologiyalaridan unumli foydalanmaganlarga esa juda qiyin. Taraqqiyot manzili sari oshiqayotgan jamiyatda bilimsiz o‘z o‘rniga ega bo‘lish amri mahol. Darvoqe, olmonlarga xos temir intizom, bir so‘zlilik xislatlari ham aynan ta’lim dargohlarida shakllanadi.
Tafakkur ustaxonasi Germaniyada maktabgacha ta’lim muassasalari davlat tizimiga kirmaydi. Bolalar bog‘chasi xayriya jamg‘armalari, mahalliy hokimiyat hamda cherkov vasiyligida faoliyat yuritadi. Shu bilan birga korxona va tashkilotlar ham o‘z bog‘chasiga ega bo‘lishi mumkin. Maktabgacha ta’lim tizimi 3 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan bolalarni qamrab oladi. Hali aqlini tanib ulgurmagan bolalarda o‘z fikrini ifodalash, tengdoshlari va kattalar bilan muloqot qilish qobiliyatini shakllantirish, ularni boshlang‘ich ta’limga tayyorlashda bog‘chalarning o‘rni katta. Shu bois ham olmonlar bog‘chalarni “tafakkur ustaxonasi” deb atashadi.
Bepul va majburiy talim Germaniya Konstitutsiyasiga muvofiq, maktab ta’limi davlat nazoratidadir. Mamlakatda 16 ta federal hududlar mavjud bo‘lsa, ularning har biri o‘zining ta’lim to‘g‘risidagi qonuniga ega. Shu sabali federal hududlarning maktab ta’lim tizimida ayrim farqlar bor. Masalan, aksariyat hududlarda boshlang‘ich ta’lim 4 yil (birinchi sinfdan to‘rtinchiga qadar), poytaxt Berlinda esa – 6 yil. Ammo bu kabi farqlarga qaramasdan, barcha hududlar uchun miliy tartib-qoidalar amal qiladi.


2. Maktabgacha ta’lim muassasasida pedagogic kengash, uning maqsad va vazifalari
Maktabgacha bolalar muassasalari smeta tuzish vaqtida yanakelasi yilgi muassasaning ish ko’rsatkichlari (gruppa va bolalar sonining ortishi, bolalarning muassasada bo’lish vaqti va xokozolar) bo’yicha o’zi bo’ysungan yuqori tashkilotning kursatmalariga amal kiladi. Smetada kiritilgan xarajatlar smeta blankasiga keltirilgan xisob-kitoblar bilan asoslangan bo’lishi shart.
Smetaga xisob-kitoblar bilan birga maktabgacha tarbiya muassasasi egallash turgan bino xaqida umumiy ma’lumotlar (uning kubaturasi, maydoni, istish sistemasi, vodoprovod, kanalizatsiya mavjudligi) va muassasaning va ko’lamiga oid kursatkichlar (gruppa bolalar soni va xokozolar) xam keltiriladi. Smetaga maktabgacha tarbiya muassasasining pedagog, meditsina va boshka xodimlari tarifikatsiya ro’yxati albatta ilova qilinishi shart. Mazkur ro’yxat ikki nusxada tuziladi.
Smeta loyixasi tegishli ilovalar bilan maktabgacha tarbiya bolalar muassasalari tomonidan belgilangan muddatga yuqori tashkilotlarga ikki nusxada, zarur bo’lgan xollarda esa uch nusxada tuziladi.
Yuqori tashkilot maktabgacha tarbiya muassasasining smetasini qabul qilib olgach, eng avvalo smetaning to’g’ri tuzilganligini aniqlaydi. Smetada barcha grafalar to’lgazilgan, aloxida moddalar bo’yicha xarakat summalari tegishli xisob-kitoblar bilan bog’langan, binoning maydoni tug’ri ko’rsatilgan, shuningdek, unga xodimlarning tarifikatsiya ro’yxati ilova qilingan bo’lishi kerak.
Barcha xisob-kitoblar qarab chiqilgandan, xar bir modda bo’yicha xarajatlar aniqlangandan va byudjet xisobidan qoplanadigan xarajatlar byudjetda aniq maqsadlar uchun ajratilgan summaga teng xolga keltirilgandan keyin maktabgacha tarbiya muassasasining smeta blankasiga jami xarajatlar (aloxida modda bo’yicha va xammasi), shuningdek, byudjet xamda ota-onalar mablag’i xisobiga qoplanadigan xarajatlar jami kvartallar bo’yicha tasdiqlangan taqsimotga binoan taqsimlab yozib qo’yiladi. Smeta yuqori tashkilot tomonidan qabul qilingandan keyin maktabgacha tarbiya muassasasi xarajatlari va ota-onalardan tushadigan mablag’ni kvartallar bo’yicha taqsimlab, xisob-kitob qilib qo’yadi.
Xarajatlarni taqsimlashda ba’zi xarajatlarning mavzumiy xarakterda bo’lishi (yoqilg’i tayyorlash, sabzavot jamgarish, remont ishlari va x.k.) xisobga olinishi shart. Boridi-yu, bolalar sonini ko’paytirish ko’zda tutilgan bo’lsa, bu bilan bog’liq sarflar (ish xalqi, bolalarni ovqatlantirish va x.k.) tegishli kvartallar xarajatlar miqdorida o’z ifodasini topishi kerak. Smetaning tasdiqlanishi smeta blankasi yuz tomonidagi maxsus yozuvi bilan rasmiylashtiriladi. Mazkur yozuvda xarakatlarning jami summasi xodimlarning ish xaqi fondi, smeta tasdiqlangan kun ko’rsatiladi. So’ngra smetani tasdiklangan yuqori tashkilot boshligi imzo chekadi. Va uning imzosi idora muxri bilan mustakkamlanadi. Smetani tasdiqlagan tashkilot unga o’zgartirish kirita oladi.Bu o’zgarishlar yuqori tashkilotning muassasaga yuborgan maxsus yozishmasiga asosan rasmiylashtiriladi.

II. Ishlab-chiqarish ko’rsatgichlarini aniqlash.
Maktabgacha tarbiya bolalar muassasalarining xarajatlar xajmi asosan undagi gruppalar va bolalar soniga, xar bir bolaning bolalar muassasasida qancha vaqt bo’lishiga bog’liqdir. Bunda bolalar soni va ularning xar biri bolalar muassasasida kancha vaqt bo’lishiga oid ko’rsatkichlar turli muddatdagi (9-10 soat, 12-14 soat va 24 soat) maktabgacha tarbiya va yasli gruppalari bo’yicha aloxida to’lgaziladi. Muassasada sanatoriya gruppalar mavjud bo’lsa, ulardagi bolalar soni xam aloxidagi ko’rsatiladi. Bu bo’limda gruppalar va bolalarning yilboshidagi, yil oxiridagi xamda o’rtacha yillik soni ko’rsatiladi. Planlashtrilayotgan yil borishida maktabgacha tarbiya muassasalarida smeta tuzilayotgan vaktda xaqiqatda mavjud gruppalar miqdori va bolalarning ro’yxatda soni beriladi. Bu yuqori tashkilot yo’llanmasi bilan muassasaga qabul qilingan bolalarning xammasi tushuniladi. Agar poriy yil smetasida bolalar muassasasini kengaytirish kuzda tutilgan bo’lsa, u xolda "Yil boshida" grafasida gruppalar miqdori va bolalar sonida joriy yil oxirigacha yuz berishi extimol bo’lgan o’zgarishlar beriladi. Uzgarmasa "Yil oxirida" grafasigaxam yil boshidagi ma’lumotning o’zi yoziladi. Planlashtirilayotgan yil uchun bir bolaning maktabgacha tarbiya bolalar muassasasida bo’lgan kunlar soni, odatda, davomat tabelidagi ma’lumotlarga suyanib, shuningdek, o’tgan yillar plani ijrosini analiz qilish asosida bolalarning turlicha muddat bilan bogchada qancha vaqt bo’lganligiga qarab aniqladi.


V. Mavsumiy maktabgacha tarbiya muassasalarini saqlashga oid sistemalarni tuzish.
Mavsumiy maktabgacha tarbiya muassasalarining smetalari muassasaning qancha muddatga ochilishini xisobga olgan xolda doimiy maktabgacha tarbiya muassasalari smetalari kabi tartibda tuziladi.Mavsumiy muassasalarda ish xaki fondini xisob-kitob qilgan vaqtda xodimlarning navbatdagi otpuskasi uchun yoki foydalanilmagan otpuskalariga kompensatsiya to’lash uchun mablag’ ko’zda tutilishi kerak. Buning uchun xar bir oy uchun tegishli otpuska kunlari soniga kupaytiriladi.


VI. Yozgi sog’lomlashtirish tadbirlarini utkazish uchun ketadigan xarajatlar.
Yozgi sog’lomlashtrish tadbirlari vazirliklar va idoralari tomonidan ular uchun ittifoq byudjetida sotsialmadoniy tadbirlarga ajratilgan mablag’ doirasida, ittifoqchi respublikalarda esa respublika byudjeti doirasida amalga oshiriladi.

Korxonalar qoshidagi maktabgacha tarbiya muassasalarida yozgi sog’lomlashtirish tadbirlari, shuningdek, rag’batlantirish fondi xisobiga xam o’tkazilishi mumkin.Yozgi sog’lomlashtirish smetasi aloxida tuziladi.Bunda ovqatlantirish normalari oshiriladi, ish vaqti uzaytiriladi yoki boqqa ko’chiriladi, ota-onalardan olinadigan xaq ko’paytiriladi.Bu munosabat bilan xodimlarining ish xaqi, xo’jalik xizmatlari, bolalarni ovqatlantirish uchun qo’shimcha xarakat ko’zda tutiladi.

http://hozir.org