1. Mantiqiy amallar haqida
Download 0.91 Mb.
|
INFORMATIKA JAVOB-1
- Bu sahifa navigatsiya:
- haqidagi
- informatio
|
Axborot — atrof-muHitdagi ob’ektlar, voqealar, ularning parametrlari, xususiyatlari va holati haqidagi ma’lumotlar bo’lib, ularni axborot tizimlari (tirik organizmlar, boshqaruvchi mashinalar va shu kabilar) qabul qilib,foydalanadilar
Biror ob’ekt yoki voqea haqidagi bitta axborot ma’lumoti (gazetadagi maqola, e’lon, xat, telegramma, hikoya, chizma, radioeittrish va shu kabilar) uni tushunish, unga qiziqish nuqtai-nazaridan turli toifadagi kishilar uchun turlicha axborot miqdorida yetkaziladi. Masalan, yapon tilida tuzilgan ma’lumotning ushbu tilni bilmagan insonga hech qanday qizig'i yo’q. Biroq yapon tilini biladigan kishiga u qimmatli, muHim ma’lumot bo’lishi mumkin. Maxsus belgilar orqali ifodalangan ma’lumot ham bu belgilardan foydalanish qoidalarini bilmagan kishiga yangi ma’lumot bo’la olmaydi. Belgilar qoidasidan foydalanish ma’lum bo’lgandagina, ushbu ma’lumot ma’nosini anglash mumkin. Axborot ma’lumotning tavsifi emas, u ma’lumot va uning iste’molchisi o’rtasidagi o’zaro munosabatni bildiradi. Iste’molchisiz ma’lumot ma’noga ega emas. Ma’lumot iste’molchi tomonidan o’zlashtirilgandagina axborotga aylanadi. Axborot turli shakllar va ko’rinishlarda mavjud bo’lishi mumkin.: Matnlar, rasmlar, chizmalar, fotosuratlar ko’rinishida; Yorug'lik nuri va tovush signallari ko’rinishida; Radioto’lqinlar ko’rinishida; Elektr va nerv impulslari ko’rinishida; Magnit yozuvlari ko’rinishida; Imo-ishora va mimika orqali; Hid va ta’m ko’rinishida; Avloddan avlodga o’tuvchi irsiy xromosomalar va shu kabilar ko’rinishida. Axborot xossalari nuqtai nazaridan qaralayotgan moddiy va nomoddiy dunyoning predmetlari, jarayonlari, voqealari informatsion ob’ektlar deyiladi.. Axborot qandaydir manbadan qabul qiluvchiga xabar yoki ma’lumot ko’rinishida ular o’rtasidagi aloqa kanali orqali uzatiladi. Manba xabarni uzatishida uni uzatiladigan signalga aylantirib kodlashtiradi. Ushbu signal aloqa kanali orqali uzatiladi. Natijada qabul qiluvchida qabul qilingan signal hosil qilinib, u qabul qilingan ma’lumotga aylantirilishi uchun signaldan asliga qaytarish maqsadida dekodlashtiriladi. Misollar: Ob-havo prognozi ma’lumotlari axborot qabul qiluvchiga (teletomoshabinga) manbadan - meteorolog-mutaxassisdan aloqa kanali - televideniye signallarini uzatuvchi apparatura orqali televizorga uzatiladi; Jonli mavjudot o’zining sezgi organlari (ko’zlari, quloqlari, burni, terisi, tili va shu kabilar) orqali tashqi dunyodan axborot oladi, uni muayyan ketma-ketlikdagi nerv impulslariga aylantiradi, nerv tolalari orqali uzatib, o’z xotirasida miyaning neyron strukturalari ko’rinishida saqlaydi, impulslarni qayta ishlash yoki tahlil qilish natijasida o’z harakatlarini boshqaradi yoki tovush signallari beradi, ya’ni o’z faoliyatda foydalanadi. Axborotni qayta ishlash - bir xil informatsion ob’ektlarni ba’zi algoritmlarni bajarish asosida boshqa informatsion ob’ektlardan olishdir. Axborotni qayta ishlash axborot ustida bajariladigan asosiy amallardan biri va axborot turli-tuman bo’lishi va uning ko’lamini (hajmini) oshirishning asosiy vositasidir. yaratish; uzatish; qabul qilish; foydalanish; eslab qolish; o’zlashtirish; ko’chirish; rasmiylashtirish; tarqatish; almashtirish; kombinatsiyalash; qayta ishlash; bo’laklarga bo’lish; ixchamlashtirish; yig'ish; saqlash; izlash; o’lchash; buzish; va boshqalar Axborot ustida quyidagi amallarni bajarish mumkin: Axborot ustida muayyan amallar bajarishga oid barcha jarayonlar informatsion jarayonlar deyiladi. Axborotni qayta ishlash vositalari - insoniyat tomonidan yaratilgan turli qurilmalar va tizimlardir, birinchi navbatda axborotni qayta ishlovchi univenrsal mashina - kompyuterdir. Kompyuterlar axborotni ba’zi algoritmlarni bajarish asosida qayta ishlaydilar. Tirik organizmlar va o’simliklar axborotni o’z sezgi organlari va tizimlari orqali qayta ishlaydilar. Axborot xossalari Axborot quyidagi xossalarga ega: ishonchlilik; to’liqlilik; qimmatlilik; dolzarblilik; tushunarlilik; qulaylilik; qisqa va lo’ndalilik; va boshqalar. Axborot ishonchli deyiladi, agar u ob’ekt haqidagi ma’lumotlarni yoki voqelikni real akslantirsa. Ko’pincha axborot ishonligi axborotning muvofiqligi bilan xarakterlanadi. Axborotning muvofiqligi - ob’ekt, hodisa yoki jarayon haqidagi olingan ma’lumotning ma’lum ma’noda real haqiqatga mosligidir. Ishonchli bo’lmagan axborot uning noto’g'ri talqin qilinishiga yoki noto’g'ri qarorlar qabul qilinishiga olib keladi. Ishonchli axborot vaqt o’tishi bilan ishonchli bo’lmagan axborotga aylanishi mumkin, ya’ni vaqt o’tishi bilan u eskirib, voqelikni to’g'ri, ro’yi-rost akslantirmasligi ham mumkin. Axborot to’liq deyiladi, agar u tushunish yoki uning asosida to’g'ri qaror qabul qilish uchun yetarli darajada bo’lsa. To’liq bo’lmagan va haddan ziyod ortiqcha axborot qaror qabul qilish jarayonini sekinlashtirishi yoki xatoliklar keltirib chiqarishi mumkin. Grafikli kodlash haqida ma’lumot bering. Vazifalar turlari: 1. Video xotirasi miqdorini topish. 2. Ekranning aniqligini aniqlang va grafik rejimini o'rnating. 1. Video xotirasi miqdorini topish Ushbu turdagi vazifalarda quyidagi tushunchalar qo'llaniladi: · video xotira hajmi · grafik rejimi · rang chuqurligi · ekran o'lchamlari · palletlar Bu kabi barcha vazifalarda bir yoki bir nechta qiymatni topish kerak. Video xotirasi -bu maxsus operativ xotira bo’lib grafik tasvir hosil qiladi. Ko'pincha, yaxshi kompyuterlar uchun hajmi 16.7 million rang palitrasiga eng 512 Kb dan 4 Mb gacha talab qo’yiladi. Video xotira hajmi formula bo'yicha hisoblab chiqilgan: V =N *X *Y bu yerda N - bitta nuqtaning rang chuqurligi, X,Y -ekran o'lchamlari gorizontal va vertikal. Displey ekrani ikkita asosiy rejimda ishlaydi: matn va grafik. Grafik rejimida ekran alohida yorqin nuqtalarga bo'linadi, ularning soni ekranning turiga, masalan, 640 gorizontal va 480 vertikal ravishda bog'liq. Masalan: 1. Ekrandagi umumiy o’lchami (piksellar sonini): 640 * 480 = 307200 2. Kerakli video xotira miqdori V = 4 bit * 307200 = 1228800 bit = 153600 bayt = 150 KB. 1-misol. Kompyuterning video xotirasi 512Kb hajmiga ega, grafik panjaraning o'lchami 640 × 200, 16 rangli palitrada. Bir vaqtning o'zida bir nechta ekran sahifalari kompyuterning video xotirasiga mos kelishi mumkin? Berilgan : K = 640 *200 = 128000 piksel; N = 16 rang; Raster grafik tasvirning axborot hajmini hisoblash (grafik tasvirdagi ma'lumot miqdori) bu tasvirdagi piksel sonini va rang chuqurligini (bitta pikselning axborot og'irligi) aniqlashga asoslanadi. Shunday qilib, raster grafik tasvirning axborot hajmini hisoblash uchun V = K * i formulasi ishlatiladi, bu erda V - bayt, kilobayt, megabayt bilan o'lchanadigan raster grafik tasvirning axborot hajmi; K - tasvirdagi piksellar (nuqtali), mediadan o'lchamlari bilan aniqlanadi (monitor ekrani, brauzer, printer); i piksel boshiga bitlar bilan o'lchanadigan rang chuqurligi. Rang chuqurligi nuqta rangi kodlash uchun ishlatiladigan bit sonlari bilan belgilanadi. Rang chuqurligi formuladan ko'rsatilgan ranglarning soniga bog'liq N = 2i , bu erda N - paletdagi ranglarning soni, i piksel boshiga bitlarning rang chuqurligi. Quyidagi formuladan foydalanamiz: V = K * i; N = 2i ; M = W / V, bu erda M - ekran sahifalari soni, W-video xotira hajmi 16 = 24,i= 4 bit / piksel; K = 640*200 = 128000 piksel Ekranda V = 128000 * 4 = 512000bit = 64000 byte = 62.5Kb M = 512 / 62,5 = 8 ta sahifa JavobA: 8 to'liq ekran sahifalari bir vaqtning o'zida kompyuterning video xotirasida saqlanishi mumkin. 2-misol. Raster grafik faylini konvertatsiya qilish jarayonida ranglar soni 1024 dan 32 gacha kamaydi. Faylning axborot hajmi necha marta kamaydi? N = 2i formulasidan foydalanamiz i bu erda N - rasmdagi ranglarning soni, i - har bir piksel uchun ajratilgan bit sonlari. Keyin 1024 = 2i Shuning uchun i= 10 bit. Faylni 32 = 2i o'zgartirgandan so'ng i= 5, faylning axborot hajmi 2 baravar kamaydi. Javob: axborot fayli hajmi 2 barobar qisqardi. 3-misol. Monito’r ekran o'lchamlari 1024x768 piksel, rang chuqurligi esa 16 bit. Ushbu grafik rejimida kerakli video xotirasi miqdori qancha? Ekrandagi jami bitlar: 1024 × 768 = 786432 Kerakli video xotira miqdori 16 bit × 786432 = 12 582 912 bit = 1 572 864 bayt = 1536 KB = 1,5 MB Javob: Ushbu grafik rejimida 1,5 MB video xotirasi talab qilinadi. Topshiriqlar. 1..RGB rang modeli bitta piksel kodlash uchun 3 baytdan foydalanadi. 2048 * 1536 pikselli fotosurat RGB kodlash yordamida siqilmagan fayl sifatida saqlandi. Olingan fayl hajmini megabaytda aniqlang. 2..Rasmning 16 dan ortiq tondan foydalanmasligi ma'lum bo'lgan taqdirda, 32 * 32 pikselli qora va oq raster tasvirni saqlash uchun etarli xotira miqdori (baytlarda) qancha? 3. Raster grafik faylini konvertatsiya qilish jarayonida ranglar soni 1024 dan 32 gacha kamaydi. Faylning axborot hajmi necha marta kamaydi? 4. Raster grafik faylini konvertatsiya qilish jarayonida ranglarning soni 512 dan 8 gacha kamaydi. Faylning axborot hajmi necha marta kamaydi? 5. Rasterli 256 rangli rasm faylini qora va oq shaklga (2 rang) aylantirgandan so'ng uning hajmi 70 baytga qisqardi. Resurs fayl hajmi qanday edi? 6. 1360 betdan iborat kitob 40 MB ni tashkil qiladi. Kitobning ayrim sahifalari 320 * 640 piksel formatidagi rangli tasvirlardir. Matn kitobining bir sahifasida 1024 ta belgilar joylashtirilgan. Har bir belgi 1 bayt bilan kodlangan. Matnli sahifalar soni rangli rasmlarga ega bo'lgan sahifalardan 560 taga ko'p. Kitob tasvirini ko'rsatish uchun qancha rang ishlatiladi? Javobni aniq raqam sifatida yozing. Rang chuqurligi/ Palitra 7. Printer tomonidan yaratilgan pikselning rangi ko'k, qizil va sariq rangli uchta element bilan aniqlanadi. Bir pikselning har bir komponenti uchun 4 bit ajratildi. Pikselli ranglarni qancha rangda o'zgartira oladi? 8. Monitorning pikselining rangi uch qismdan iborat: yashil, ko'k va qizil. Bitta pikselning qizil va ko'k elementlari uchun 5 ta bit ajratildi. Agar bitmap tasvirining hajmi 8 * 8 piksel hajmida 128 bayt xotira bo'lsa, bitta pikselning yashil qismiga qancha bit ajratilgan? 9. Raster grafik faylini konvertatsiya qilish jarayonida uning hajmi 1,5 baravar kamaydi. Dastlab, agar konvertatsiya 256 rangli paletda bir xil o'lchamdagi raster tasvirni qo'lga kiritgan bo'lsa, dastlab paletada necha rang bor edi? 10. Bitmap tasvirini 64 piksel 64 gacha saqlash uchun 512 bayt xotira ajratildi. Rasm paletida maksimal ranglar soni qancha? 11. Bitmap tasvirini 128 * 128 piksel saqlash uchun 4 kilobayt xotira ishlatilgan. Rasm paletida maksimal ranglar soni qancha? 12. Monitor 16 777 216 rangli ekranga ega bo'lish imkonini beradi. Baytlarda qancha xotira bor 1 piksel? 13. Grafik ekranning moviy rangi 0011 kodli. Video kartaning hajmi 125 Kb. Maksimal ekran o'lchamlarini aniqlang: 14. 16,384 bit / s tezlikda ma'lumotlarni uzatuvchi modem 4 daqiqada va 16 sekundda qisqartirilgan rangli raster tasvirni uzatdi. Rasm hajmi 1024 * 512 piksel ekanligini bilsangiz, tasvir paletida eng ko'p sonli rangni ko'rsating. Matnli kodlash haqida ma’lumot bering. Matnli ma'lumotlarni kodlash" bo'yichainformatika va AKT bo'yicha ochiq dars Kodlash matnli ma'lumot kompyuterda - ba'zan ajralmas shart to'g'ri ish u yoki bu fragmentning qurilmasi yoki displeyi. Ushbu jarayon kompyuterning matnli va vizual ma'lumotlari, ovozi bilan ishlashi paytida qanday paydo bo'ladi - biz bularning barchasini ushbu maqolada tahlil qilamiz. Kirish Elektron hisoblash mashinasi (biz kiramiz kundalik hayot kompyuter deb ataladi) matnni juda aniq tarzda qabul qiladi. Uning uchun matnli ma'lumotlarni kodlash juda muhim, chunki u har bir matn qismini bir-biridan ajratilgan belgilar guruhi sifatida qabul qiladi. Belgilar nima? Nafaqat rus, ingliz va boshqa harflar kompyuter uchun belgi, balki tinish belgilari va boshqa belgilar ham rol o'ynaydi. Hatto kompyuterda yozishda so'zlarni ajratish uchun foydalanadigan bo'sh joy ham, qurilma ramz sifatida qabul qilinadi. Yuqori matematikaga juda o'xshash narsa, chunki u erda ko'plab professorlarning fikriga ko'ra nol ikki tomonlama ma'noga ega: bu raqam, va shu bilan birga hech narsani anglatmaydi. Hatto faylasuflar uchun ham matndagi bo'shliq masalasi dolzarb muammoga aylanishi mumkin. Albatta, hazil, lekin, aytilganidek, har bir hazilda haqiqat bor. Qanday ma'lumot bor? Shunday qilib, axborotni idrok etish uchun kompyuter qayta ishlash jarayonlarini boshlashi kerak. Va qanday ma'lumot mavjud? Ushbu maqolaning mavzusi matnli ma'lumotlarni kodlashdir. Biz ushbu vazifaga alohida e'tibor qaratamiz, ammo boshqa mikro mavzular bilan ham shug'ullanamiz. Axborot matnli, raqamli, tovushli, grafik bo'lishi mumkin. Masalan, klaviaturada biz yozgan narsalarni aks ettirish uchun kompyuter matnli ma'lumotlarni kodlovchi jarayonlarni bajarishi kerak. Belgilar va harflarni ko'ramiz, bu tushunarli. Mashina nimani ko'radi? U mutlaqo barcha ma'lumotlarni qabul qiladi - va endi biz faqat matn haqida emas, balki ma'lum bir nol va bitta ketma-ketlik sifatida gaplashamiz. Ular ikkilik kod deb ataladigan asosni tashkil qiladi. Shunga ko'ra, qurilmaga keladigan ma'lumotni unga tushunarli qilib o'zgartiradigan jarayon "matn ma'lumotlarini ikkilik kodlash" deb nomlanadi. Ikkilik kodning qisqacha ishlash Nima uchun elektron mashinalarda eng ko'p tarqalgan ma'lumotni ikkilik kod bilan kodlash? Nol va bitta bilan kodlangan matn bazasi mutlaqo har qanday belgilar va belgilar ketma-ketligi bo'lishi mumkin. Biroq, bu ma'lumotlarning ikkilik kodlashning yagona afzalligi emas. Gap shundaki, ushbu kodlash usuli asosidagi tamoyil juda sodda, ammo ayni paytda u juda funktsionaldir. Elektr impulsi bo'lganida, u birlik bilan (shartli ravishda, albatta) etiketlanadi. Impuls yo'q - nol bilan belgilang. Ya'ni, ma'lumotni matnli kodlash elektr impulslari ketma-ketligini qurish printsipiga asoslanadi. Ikkilik koddagi belgilardan tashkil topgan mantiqiy ketma-ketlik mashina tili deyiladi. Shu bilan birga, ikkilik kod yordamida matnli ma'lumotlarni kodlash va qayta ishlash operatsiyalarni juda qisqa vaqt ichida amalga oshirishga imkon beradi. Bitlar va baytlar Mashina tomonidan qabul qilingan raqam ma'lum bir ma'lumotni o'z ichiga oladi. Bu bitga teng. Bu shifrlangan ma'lumotlarning bir yoki boshqa ketma-ketligini tashkil etuvchi har bir va har bir nolga tegishli. Shunga ko'ra, har qanday holatda ma'lumot miqdori oddiygina ikkilik kod ketma-ketligidagi belgilar sonini bilish orqali aniqlanishi mumkin. Ular son jihatdan bir-biriga teng bo'ladi. Koddagi 2 ta raqam 2 bit, 10 ta raqam - 10 bit va boshqalarni o'z ichiga oladi. Ikkilik kodning ma'lum bir qismida joylashgan ma'lumot hajmini aniqlash printsipi juda oddiy, siz ko'rib turganingizdek. Matnli ma'lumotlarni kompyuterda kodlash Endi siz rus alifbosidagi harflardan, biz ishonganidek, ketma-ketlikdan iborat maqolani o'qiyapsiz. Va kompyuter, ilgari aytib o'tganimizdek, barcha ma'lumotlarni (va bu holda ham) harflarning emas, balki nol va birining ketma-ketligi sifatida qabul qiladi, bu elektr impulsining yo'qligi va mavjudligini anglatadi. Gap shundaki, biz ekranda ko'rgan bitta belgini bayt deb nomlangan an'anaviy o'lchov birligi yordamida kodlash mumkin. Yuqorida yozilganidek, ikkilik kod axborot yuki deb ataladi. Eslatib o'tamiz, u son jihatdan tanlangan kod fragmentidagi nol va birliklarning umumiy soniga teng. Shunday qilib, 8 bit 1 bayt. Bu holda signallarning kombinatsiyasi juda xilma-xil bo'lishi mumkin, buni qog'ozga teng o'lchamdagi 8 katakdan iborat to'rtburchak chizish orqali osongina ko'rish mumkin. Matnli ma'lumotlarni 256 belgidan iborat bo'lgan alifbo yordamida kodlash mumkin ekan. Mohiyati nima? Gap shundaki, har bir belgi o'z binar kodiga ega bo'ladi. Muayyan belgilar bilan "bog'langan" kombinatsiyalar 00000000 dan boshlanadi va 11111111 da tugaydi. Agar ikkilikdan o'nlik tizim hisoblash, keyin bunday tizimdagi ma'lumotlar 0 dan 255 gacha kodlanishi mumkin. Shuni unutmangki, hozirda rus alifbosidagi harflarning kodlashidan foydalanadigan turli xil jadvallar mavjud. Bular, masalan, ISO va KOI-8, Mac va CP ikkita o'zgarishda: 1251 va 866. Ushbu jadvallardan birida kodlangan matn, boshqasidan boshqa kodlashda to'g'ri ko'rsatilmasligiga ishonch hosil qilish oson. Buning sababi shundaki, har xil belgilar turli xil jadvallarda bir xil ikkilik kodga mos keladi. Avvaliga bu muammo edi. Biroq, hozirgi vaqtda matnni o'zgartiradigan, to'g'ri shaklga keltiradigan dasturlarda allaqachon maxsus algoritmlar o'rnatilgan. 1997 yil Unicode deb nomlangan kodlash yaratilishi bilan ajralib turdi. Unda har bir belgi bir vaqtning o'zida 2 baytdan iborat. Bu juda ko'p sonli belgilarga ega bo'lgan matnni kodlash imkonini beradi. 256 va 65536: farq bormi? Axborot o’lchov birliklarini tushuntiring va misollar keltiring axborot - atrof-muhit obyektlari va xodisalari, ularning o’lchamlari, xususiyatlari va xolatlari to’g’risidagi ma’lumotlardir. 1960-yillarda Fransiyada “Informatika” atamasi yuzaga kelgan boʼlib, axborot informatio soʼzidan olingan boʼlib, tushuntirish, biror narsani bayon qilish yoki biror narsa yoki hodisa haqidagi maʼlumot maʼnosini anglatadi. Umuman Аxborot atrof muhitdan, (tabiatdan yoki jamiyatdan) sezgi aʼzolarimiz (koʼz, quloq, burun, ogʼiz, teri) orqali qabul qilib, anglab oladigan har qanday maʼlumotni tushunamiz. Аxborot asosan quyidagi turlarga boʼlinadi: 1. Matnli axborot; 2. Grafikli axborot; 3. Tovushli axborot; 4. Videolavhali axborot; 5. Belgili axborot; 6. Raqamli axborot. Axborotning asosiy xossalari: ❑ To’liqlilik. Axborot o’rganilayotgan obyekt yoki xodisani har taraflama to’liq ifodalashi lozim; ❑ Qimmatlilik. Axborot malum ma’noda qimmatli bo’lishi kerak, aks holda undan foydalanish ehtiyoji tug’lmaydi; ❑ Ishonchlilik. Axborot ishonchli bo’lishi kerak. Axborotning o’lchov birliklari va axborotlarni kodlash Har qanday kattalikni o'lchash uchun mos etalon birliklar mavjud. Masalan, uzunlikni o'lchash uchun metr, massani o'lchash uchun - kilogramm, vaqtni hisoblash uchun soniya va boshqalar ishlatiladi. Axborotlar ham har xil ko’lamga ega bo’lib, ularning o’lchov birligi mavjud. Axborotlarning eng kichik o’lchov birligi 1 bit deb olingan. 1 bit 1 yoki 0 ga teng bo’ladi. Аxborotni oʼlchashda signalning mavjudligi “1” bilan yoki yoʼqligi “0” bilan ifodalanadi. Kompyuterda har bir belgi 8 bit hajmdagi joyni egallaydi. Axborotlarni o’lchash uchun hosilaviy o’lchov birliklar ham mavjud: 1 bayt = 8 bit; 1 kilobayt(kb) = 210 bayt =1 024 bayt; 1 megobayt(mb) = 210 kb = 1024 kb =220 bayt =1 048 576 bayt; 1 gegobayt(gb) = 210 mb = 1024 mb = 230 bayt =1 073 741 824 bayt; 1 terobayt(tb) = 210 gb = 1024gb=240 bayt =1 099 511 627 776 bayt; 1 petobayt(pb) = 210 tb=1024tb = 250 bayt = 1125899906842624 bayt; "Bit" so`zi “Binary digit” - “Ikkilik son” so'zlarini qisqartirish natijasida olingan bo`lib, ikkilik raqam, ya'ni faqat ikkita qiymatni oladigan son - 0 yoki 1 degan ma’noni bildiradi. Sakkizta bitlar ketma-ketligi yoki boshqacha qilib aytganda, sakkizta 0 va 1 ikkilik belgilar (masalan, 10001101) bayt deb ataladi. 1 bayt = 8 bit. Kompyuter klaviaturasidagi har qanday belgi (katta yoki kichik harflar, raqamlar, belgilar, shu jumladan bo'sh joy belgisi) hajmi 1 baytni tashkil qiladi. Endi biz matnning ma'lumot hajmini hisoblashimiz mumkin. Undagi belgilar sonini hisoblash kerak. Olingan qiymat baytlarda ko'rsatilgan ma'lumotlar hajmi bo'ladi. Masalan, hujjat 30 sahifadan iborat bo'lib, har bir sahifada har biri 70 belgidan iborat 50 satr, shu jumladan so'zlar orasidagi bo'shliqlar mavjud. U holda har bir sahifada 70 * 50 = 3500 bayt ma'lumot, va butun hujjatda esa - 3500 * 30 = 105000 bayt bo'ladi. Natijadan ko'rinib turibdiki, atigi 30 varaqni o'z ichiga olgan hujjat hajmi katta son bilan belgilanadi. Gidromelioratsiya so’zida nechta bit bor? Axborotlarni himoyalash. Axborotlarni himoyalash ularni kodlash (shifrlash) orqali amalga oshiriladi. Axborotni ma’lum bir qonun-qoida asosida komyuterda qayta ifodalash shu axborotni kodlash deb ataladi. Axborotni himoyalashning bir necha usullari mavjud bo’lib, ular axborotdagi belgilarni boshqa belgilarga almashtirish, axborotdagi belgilarni sanoq sistemalari orqali ifodalash va h.k.lar. Bunday ko‘rinishda tuzilgan sanoq sistemalari pozitsiyali sanoq sistemalari deyiladi. Ma’lumki, sanoq sistemasidagi raqamlar tartiblangan bo‘ladi. Raqamni surish deganda uni sonlar alifbosida o‘zidan keyin kelgan raqamga almashtirsh tushuniladi. Masalan, 1ni surishda 2ga, 2ni surishda 3ga, va hokazo, almashtiriladi. Eng katta raqamni surih (masalan, o‘nlik sanoq sistemasidagi 9ni) deganda 0ga almashtirish tushuniladi. Ikkilik sanoq sistemasida 0ni surishda 1ga, 1ni surishda 0ga almashtiriladi. Pozitsiyali sanoq sistemasida butun sonlarni quyidagi qonuniyat asosida hosil qilinadi: keyingi son oldingi sonning o‘ngdagi oxirgi raqamini surish orqali hosil qilinadi; agar surishda biror raqam 0ga aylansa, u holda bu raqamdan chapda turgan raqam suriladi. Shu qonuniyatdan foydalanib, birinchi 10 ta butun sonni hosil qilamiz: · Ikkilik sanoq sistemasida : 0, 1, 10, 11, 100, 101, 110, 111, 1000, 1001; · Uchlik sanoq sistemasida : 0, 1, 2, 10, 11, 12, 20, 21, 22, 100; · Beshlik sanoq sistemasida : 0, 1, 2, 3, 4, 10, 11, 12, 13, 14; · Sakkizlik sanoq sistemasida : 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10, 11. Pozitsion sanoq sistemasi o‘zining qulayligi bilan hayotda keng qo‘llanilmoqda. Boshqa usulda tuziladigan sanoq sistemalari ham mavjud. Ular pozitsiyaga bog‘liq bo‘lmagan sanoq sistemalari deyiladi. Masalan rim raqamlari. Mazkur sistemada maxsus belgilar to‘plami kiritilgan bo‘lib, ixtiyoriy son shu belgilar ketma-ketligidan iborat bo‘ladi. Rim sanoq sistemasida
Bu belgilar va ularning kombinatsiyasi yordamida turli sonlarni hosil qilinadi. Masalan, 1 dan 3 gacha - I, II, III kabi, to‘rt (4) – IV , 5 – V tarzida ifodalanadi. Bu yerda 4 sonini yozish uchun 5 sonidan 1 sonini ayirib yoziladi, ya’ni I belgi V dan oldinga qo‘yilsa ayirish ma’nosini, agar keyinga qo‘yilsa qo‘shishni anglatadi. Umumiy holda: 6 – VI, 7 – VII, 400 – CD, 600 – DC ko‘rinishda ifodalanadi. Rim sanoq sistemasida yozilgan sonlarni o‘nlik sanoq sistemasiga quyidagicha o‘tkazish mumkin: VI ® V ³ I ® 5 + 1 = 6 IV ® (I ³ V) ? ® 5 - 1 = 4 XIX ® X + (I ³ X) ? ® 10 + (10-1) =19 XCIX ® (X ³ C)? + (I ³ X) ? ® (100-10) + (10-1) =99 MCMLXIII ® M + (C ³ M) ? +L+X+I+I+I®1000+(1000-100)+50+1+1+1 =1963. Mantiqiy amallar haqida tushuncha bering va misollar keltiring. Dasturlash bilan bevosita bog'liq bo'lgan fan matematik mantiq deb ataladi. Matematik mantiqning asosini mantiq algebrasi yoki takliflar hisobi tashkil etadi. Taklif - bu to'g'ri yoki noto'g'ri ekanligini aniq aytish mumkin bo'lgan har qanday bayonot. Masalan, “Oy Yerning sun’iy yo‘ldoshidir” degan gap to‘g‘ri; "5 > 3" - rost; "Moskva - Xitoyning poytaxti" - yolg'on; "1 = 0" noto'g'ri. True yoki false mantiqiy qiymatlardir. Yuqoridagi gaplarning mantiqiy ma'nolari yagona aniqlangan; boshqacha aytganda, ularning qiymatlari mantiqiy konstantalardir. Tengsizlikning mantiqiy qiymati x< 0 Matematik mantiqning rasmiy apparati asoslari 19-asr oʻrtalarida yaratilgan. Ingliz matematigi Jorj Bul. Uning sharafiga taklif hisobi mantiqiy algebra, mantiqiy miqdorlar esa mantiqiy deb ataladi. Yagona gaplarni mantiqiy amallar yordamida murakkab mantiqiy formulalarga birlashtirish mumkin. Mavjud uchta asosiy mantiqiy amal: inkor qilish, konyunksiya (mantiqiy ko‘paytirish) va diszyunksiya (mantiqiy qo‘shish). inkor qilish operatsiyasi matematik mantiqda ¬ belgisi bilan belgilanadi va zarracha emas deb o'qiladi. Bu bitta operatsiya. Masalan, ¬ (x = y) "emas (x teng y)" ni o'qiydi. Agar x y ga teng bo'lmasa, natija to'g'ri, x y ga teng bo'lsa noto'g'ri bo'ladi. Inkor qilish mantiqiy qiymatning qiymatini o'zgartiradi. Bog'lovchi amal & bilan belgilanadi va zarracha va sifatida o'qiladi . Bu ikki tomonlama operatsiya. Masalan, (x > 0) & (x< 1) читается «х больше 0 и х меньше 1». Данная логическая формула примет значение истина, если х (0,1), и ложь - в противном случае. Следовательно, результат конъюнкции - истина, если истинны оба операнда. Ajratish operatsiyasining belgisi v zarracha sifatida o'qiladi yoki. Masalan, (x = 0) v (x = 1) "x 0 yoki x 1" deb o'qiydi. Agar x ikkilik raqam (0 yoki 1) bo'lsa, formula rost deb baholanadi. Shuning uchun, agar kamida bitta operand rost bo'lsa, dis'yunksiya rost deb baholanadi. Paskalda mantiqiy qiymatlar noto'g'ri (noto'g'ri) va rost (to'g'ri) funktsiya so'zlari bilan belgilanadi, mantiqiy turdagi identifikator esa mantiqiydir. Boolean tipidagi qiymatlarga (doimiy va o'zgaruvchilarga) qo'shimcha ravishda, mantiqiy qiymatlar noto'g'ri, rost relyatsion operatsiyalar natijalarini qabul qiladi. Relyatsion amallar (18-rasm) ikkita operandni solishtiradi va ular orasidagi mos munosabat haqiqat yoki noto'g'ri ekanligini aniqlaydi. Mantiqiy operatsiyalar mantiqiy turdagi operandlarda bajariladi. To'rtta mantiqiy amal mavjud: Not - inkor qilish; Va - mantiqiy ko'paytirish (bog'lanish); Yoki - mantiqiy qo'shish (ajralish). Ushbu uchta majburiy operatsiyadan tashqari, Turbo Paskalda yana bir operatsiya mavjud - XOR . Uning belgisi Hor xizmat so'zidir. Bu ikkilik operatsiya bo'lib, agar ikkala operandda turli mantiqiy qiymatlar bo'lsa, rost deb baholanadi. Aloqaviy operatsiyalar eng past ustunlikka ega. Shuning uchun agar mantiqiy operatsiya operandlari munosabatlar bo'lsa, ular qavs ichiga olinishi kerak. Masalan, 1 ≤ x ≤ 50 matematik tengsizlik quyidagi mantiqiy ifodaga mos keladi: (1<=X) And (X<=50) Mantiqiy ifoda dasturlash tilida yozilgan mantiqiy formuladir. Mantiqiy ifoda mantiqiy operatorlar va qavslar orqali bog'langan mantiqiy operandlardan iborat. Mantiqiy ifodani baholash natijasi mantiqiy qiymatdir (noto'g'ri yoki haqiqiy). Mantiqiy operandlar mantiqiy konstantalar, o‘zgaruvchilar, funksiyalar, relyatsion amallar bo‘lishi mumkin. Bitta mantiqiy operand mantiqiy ifodaning eng oddiy shaklidir. Mantiqiy ifodalarga misollar (bu erda d, b, c - mantiqiy o'zgaruvchilar; x, y - haqiqiy o'zgaruvchilar; k - butun o'zgaruvchi): Agar d = rost; b = noto'g'ri; c = rost; x=3,0; y=0,5; k=5 bo‘lsa, hisoblash natijalari quyidagicha bo‘ladi: Misolda odd(k) mantiqiy funksiyasidan foydalaniladi. Bu k butun son argumentining funksiyasi bo'lib, agar k toq bo'lsa rost, k juft bo'lsa noto'g'ri deb baholanadi. Mantiqiy tayinlash operatori shaklda ko'rsatilgan tuzilishga ega. 19. Siz allaqachon asosiy maktabning informatika kursida ma'lumotlar bazasi so'rovlari va shartli funktsiyalarni yozishni o'rganayotgan matematik mantiq elementlari bilan tanishdingiz. AGAR elektron jadvallarda, algoritmlash va dasturlash asoslari. Keling, dasturlashda undan foydalanishda bilimlaringizni yanada chuqurlashtirish uchun mantiqning asosiy tushunchalarini takrorlaymiz. Axborot turlarini tushuntiring va hayotdagi ko’rinishlariga oid misollar keltiring «Informatsiya» so‗zi turli tillarda ishlatilib, ma‘nosi turlicha talqin qilinsa ham, ularning asosida lotincha informatio sozi yotadi. U «tushuntirish», «tavsiflash», «xabar olish» degan ma‘nolarni anglatadi.O‗zbek tilida informatsiya so‗zi axborot deb tushuniladi. AXBOROT deganda biz barcha sezgi a‘zolarimiz orqali borliqning ongimizdagi aksi yoki ta‘sirini, bog‗liqlik darajasini tushunamiz. Inson Axborotni hayotdan har xil ko‗rinish yoki shakllarda oladi: rasm, chizma, fotosurat, yozuv; nur yoki tovush; har xil to‗lqinlar; elektr va nerv impulslari; magnit yozuvlari; mimika; hid va ta‘m; organizmlarning sifat va xususiyatlarini saqlovchi xromosomalar va hokazo. Axborotning quyidagi xususiyatlar bor: axborotning qimatli bo`lishi; axborotning to`liq bo`lishi; axborotning ishonchli bo`lishi. Axborotning bu 3 ta asosiy xususiyatidan tashqari boshqaxususiyatlari ham bo‗lib, axborot tushunarli, qisqa yoki batafsil ifoda etilishi zarurligini ta‘kidlab o‗tish joiz. Axborot quyidagi tulari mavjud; uzlukli ko‗rinishli (diskret axborotlar) va uzluksiz axborotlar. Axborot manbalari va iste’molchilarning har xilligi axborot shaklining turli ko’rinishda bo’lishiga olib keladi: Belgili – turli ishoraviy belgilardan iborat axborotlar. Matnli – xarf, raqam va belgilar to’plamidan tarkib topgan axborot. Grafik – tasvirlardan iborat bo’lgan tasavvur ko’rinishidagi axborot. Informatikasohasining asosiy resursi bu – axborotdir. Axborotning asosiy xossalari: to’liqlik; yaroqlilik; ishonchlilik; dolzarblik; tushunarlilik. Axborot - olamdagi butun borliq, undagi ro’y beradigan xodisalar va jarayonlar xaqidagi xabar va ma’lumotlardir. Axborot inson nutqida,kitobdagi matnlarda, musavvir tasvirida va boshqalarda mavjuddir. Axborot va uning turlari. Axborot manbalari va iste’molchilarninghar xilligiaxborot shaklining turli ko’rinishda bo’lishiga olib keladi: Belgili – turli ishoraviy belgilardan iborat axborotlar. Bular biror voqea-xodisalar haqidagi axborotlarni uzatishda foydalaniladi. Matnli – xarf, raqam va belgilar to’plamidan tarkib topgan ma’lum ma’noni anglatuvchi so’zlardan iborat axborot. Grafik – tasvirlardan iborat bo’lgan tasavvur ko’rinishidagi axborotlar. Video va audeo ko’rinishdagi ma’lumotlar Axborot nima? Ma’lumki, axborot (lotincha informatio - tushuntirish, xabar olish bayon etish,) - biror hodisa, kishi faoliyati yoki muayyan bilim haqidagi ma’lumotlar to’plamini ifodalaydigan fanning umumiy tushunchalaridan biridir. Axborot inson sezgi organlari orqali tashqi dunyodan oladigan xabarlar mazmuni va ma’nosidir. Kundalik hayotda kimningdir manfaatiga mos keluvchi ixtiyoriy ma’lumot yoki xabarni axborot deb atashadi. Masalan, qandayodir muhim hodisa yoki kimningdir faoliyatiga doir ma’lumotlar. «Xabar bermoq» iborasining ma’nosi «avval noma’lum bo’lgan biror xabarni yetkazishdir. Download 0.91 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|