1. Mantiqiy amallar haqida

<sub>1.Mantiqiy amallar haqida.
Mantiq o‘zining shakllanish va rivojlanish tarixiga ega. Mantiq masalalari dastlab
Parmenid, eleylik Zeno va Geraklit taʼlimotida u yoki bu darajada ko‘rib chiqilgan. Mantiqqa oidfikrlar, tafakkur shakllari va usullari to‘g‘risidagi dastlabki ta’limotlar qadimgi Sharq mamlakatlari,xususan, Hindiston va Xitoyda vujudga kelgan bo‘lsa-da, qadimda mantiq falsafaning tarkibidabo‘lgan, mustaqil fan sifatida shakllanmagan. Qadimgi Yunon mutafakkirlari tomonidanyaratilgan ta’limotlar zamonaviy mantiqning asosi hisoblanadi.Mantiq ilmining alohida fan sifatida shakllanishimiloddan avvalgi IV asrda yashab o‘tgan buyuk yunon olimiArastu (Aristotel) ismi bilan bog‘liq. U birinchi bo‘lib mantiq ilmio‘rganadigan masalalar doirasini aniqladi, mantiqqa “maʼlumbilimlardan nomaʼlum bilimlarni aniqlovchi”, “chin fikrni xatofikrdan ajratuvchi” fan sifatida taʼrif berdi. Olim birinchi martamantiqiy tafakkur shakllarini uning mazmunidan ajratib,mantiq va matematikani uyg‘unlashtirishga harakat qildi,dalillar nazariyasiga asos soldi.Formal mantiq ilmining asoslari hamda mantiq jarayonini turli matematikbelgilar bilan ifodalashga intilish ham Arastu asarlarida ko‘zga tashlanadi. Markaziyosiyolik alloma Abu Nasr Forobiy Arastuning umumiy formal mantiqqa oid qarashlarigatayangan holda mantiq fanini shakllantira olgan.Kundalik hayotda mantiq atamasi“fikrlar mantig‘i”, “gap mantig‘i”, “xatti-harakat mantig‘i”, “narsalar mantig‘i”, “voqealarmantig‘i” kabi jumlalarda fikrni ifodalash
maqsadida qo‘llaniladi.Mantiq tafakkurning namoyon bo‘lishshakllari va taraqqiyotini, shu jumladan,fikrlar o‘rtasidagi aloqadorlikni ko‘rsatadigan qonun-qoidalar yig‘indisini o‘rganadi.Hozirda mantiqning formal mantiq,
dialektik mantiq va matematik mantiq kabiyo‘nalishlari mavjud.Mantiq (logika) atamasi qadimgi yunonchaλογικος– “fikrlash ilmi” atamasiga moskeladi va “so‘z”, “fikr”, “mulohaza”, “nutq”, “aql”degan ma’nolarni anglatib, bilish jarayonibilan uzviy bog‘liqdir. Mantiqning o‘rganishobyektini tafakkur tashkil etadi. • Dialektik mantiq dinamik voqelikga oid bo‘lib, tafakkurni uning mazmuni va shakliyaxlitligi hamda rivojlanishi orqali o‘rganadi.• Matematik mantiq tafakkurni matematik usullar yordamida tadqiq etadi. U hozirgi
zamon matematikasining muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.Masalan. Alining yoshi Valining yoshidan katta. Ra’noning yoshi esa Valining yoshidankichik. Xulosa Alining yoshi Ra’noning yoshidan katta.Mantiqning boshlang‘ich tushunchalaridan biri mulohaza tushunchasidir. Mulohazadeganda, rost yoki yolg‘onligi haqida fikr yuritish mumkin bo‘lgan darak gapni tushunamiz.So‘roq va undov gapli ta’riflar ham mulohaza bo‘la olmaydi. Masalan, “2 ga bo‘linuvchisonga juft son deyiladi”, degan ta’rif mulohaza bo‘la olmaydi. Ammo “agar butun son 2 ga bo‘linsa,u holda bu son juft son bo‘ladi”, degan darak gap mulohaza bo‘ladi. Bu mulohaza – rost.
Mulohazalar narsa yoki obyektlarning xususiyatlarini, tushunchalar o‘rtasidagimunosabatlarni haqqoniy (to‘g‘ri) aks ettirsa, rost, aksincha, haqiqatga zid, noto‘g‘ri bayonqilsa, yolg‘on mulohaza bo‘ladi. Har qanday mulohaza rost yoki yolg‘on bo‘ladi. Hech birmulohaza bir vaqtning o‘zida ham rost, ham yolg‘on bo‘la olmaydi. Masalan, “7 < 5”, “A” – unliharf”, “11 – tub son”, “kompyuter XVI asrning oxirida ixtiro qilingan”, “Covid-19 virusi insonuchun xavfli emas” mulohazalarining birinchisi – yolg‘on, ikkinchisi va uchinchisi – rost,to‘rtinchi va beshinchisi esa yolg‘on mulohazalardir.Mulohazaning qiymati deganda, biz uning rost yoki yolg‘onligini tushunishimiz kerak.Har bir mulohaza faqat bitta: “rost” yoki “yolg‘on” mantiqiy qiymatga ega bo‘ladi!
Mantiqiy o‘zgaruvchi deganda, istalgan mulohazani anglatuvchi, “rost” yoki “yolg‘on”mantiqiy qiymatni qabul qilishi mumkin bo‘lgan o‘zgaruvchilar tushuniladi. Qulaylik uchun“rost” yoki “yolg‘on” mantiqiy qiymatlarni belgilash usullarini keltirib o‘tamiz:Mulohazalarni, odatda, lotin alifbosining bosh harflari (A, B, C, .... X, Y, Z) bilan belgilashqabul qilingan. Masalan: A = “Toshkent – go‘zal shahar”, B = “WWW – butun dunyo o‘rgimchakto‘ri”. Bu misolda A va B mantiqiy o‘zgaruvchilar orqali berilgan mulohazalar rost bo‘lib, bumulohazalarning qiymati 1 ga teng. Bir oʻrinli Mantiqiy amallar soni toʻrtta: berilgan fikrdan qatʼi nazar natijasi doim chin (aynan haqiqat) amal, natijasi doim yolgʻon (aynan yolgʻon) amal, natijasi berilgan fikr bilan mos tushadigan amal va, nihoyat, berilgan fikr chin boʻlsa, natijasi yolgʻon, berilgan fikr yolgʻon boʻlsa, natijasi chin boʻladigan amal. Soʻnggi mantiqiy amal bir oʻrinli Mantiqiy amallardan eng muhimi boʻlib, u inkor amal deyiladi. A fikrning inkori ~hA kabi belgilanib, "A emas" deb oʻqiladi.





Protsessor tarkibidagi arifmetik-mantiqiy qurilmaning ishlash prinsipini tushunish uchun avval insonning mantiqiy fikrlash va xulosa chiqarish usullarini ko’rib chiqamiz.Insonlar kundalik hayotda o’zaro muloqot qilish uchun turli mulohazalardan foydalanishadi. Ma’lumki, mulohaza – narsa yoki hodisalarning xususiyatini anglatuvchi darak gapdir. Boshqacha aytganda, mulohaza – rost yoki yolg’onligi haqida so’z yuritish mumkin bo’lgan darak gap.Mulohazalar sodda va murakkab bo‘lishi mumkin. Biror shart yoki usul bilan bog‘lanmagan hamda faqat bir holatni ifo­dalovchi mulohazalar sodda mulohazalar deyiladi. Sodda mulohazalar ustida amallar bajarib, murakkab mulohazalarni hosil qilish mumkin. Odatda murakkab mulohazalar sodda mulohazalardan “VA”, “YОKI” kabi bog‘lovchilar, “EMAS” shaklidagi ko‘makchilar yordamida tuziladi.Ikkita A va B sodda mulohaza bir paytda rost bo‘lgandagina rost bo‘ladigan
yangi (murakkab) mulohazani hosil qilish amali konyunksiya (lot. conjunctio –
bog‘layman) – mantiqiy ko‘paytirish amali deb ataladi. Mantiqiy ko‘paytirishni ifodalaydigan quyidagi jadvalga rostlik jadvali deyiladi:
Quyidagi sodda mulohazalar berilgan bo‘lsin:A = “Mantiq algebrasining asoschisi Jorj Bul hisoblanadi”;B = “Klod Shennonning tadqiqotlari mantiq algebrasini hisoblashtexnikasida qo‘llash imkonini bergan”.Mantiqiy ko‘paytmaning natijasi. Mantiqalgebrasiningasoschisi Jorj Bul hisoblanadi va Klod Shennonning tadqiqotlari
mantiq algebrasini hisoblash texnikasida qo‘llash imkonini bergan.Natijaviy mulohazaning qiymati: rost.Agar ikkala boshlang‘ich mulohaza bir vaqtning o‘zida rost bo‘lsagina, “Mantiq algebrasiningasoschisi Jorj Bul hisoblanadi va Klod Shennonning tadqiqotlari mantiq algebrasini hisoblashtexnikasida qo‘llash imkonini bergan”, degan yangi mulohaza ham rost bo‘ladi.
A va B mulohazalaming kamida bittasi rost bo’lganda rost bo’ladigan yangi murakkab mulohazani hosil qilish amali mantiqiy qo‘shish amali deb ataladi.Konyunksiya amali faqat ikkita sodda mulohazalar ustida emas, balki bir nеchtamulohazalar ustida ham bajarilishi mumkin. Rostlik jadvaliga boshlang‘ich mulohazalarningbarcha mumkin bо‘lgan qiymatlari (A va B ustunlarga) kiritiladi. Odatda, mulohazalarning ikkiliksanoq sistemasidagi qiymatlari jadvalga o‘sish (00, 01, 10, 11) tartibida joylashtiriladi. Oxirgiustun tegishli operandlar (amallar bajariladigan ma'lumotlar elementi) uchun bajarilgan mantiqiyamal natijasini о‘z ichiga oladi.A vaB, A andB, A∧B, A·B, A∩B, A&B ko‘rinishlardan biri orqali ikkita A va Bmulohazalar konyunksiyasi bеlgilanadiIkkita sodda mulohazaning “yoki” bog‘lovchisi orqali bog‘lanishidan hosil bo‘lgan yangi mulohazaga sodda mulohazalar yig‘indisi dеyiladi.Ikkita A va B sodda mulohazaning kamida bittasi rost bo‘lganda rost,
qolgan holatlarda yolg‘on bo‘ladigan yangi (murakkab) mulohazani hosil qilish amalidizyunksiya(lot. disjunctio – farqlayman, ajrataman) – mantiqiy qo‘shish amalidebataladi\\Mantiqiy qo‘shish amaliga mos rostlik jadvali quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
Quyidagi sodda mulohazalar berilgan bo‘lsin: A= “Mantiqda matematik
belgilardan foydalanish g‘oyasi Gotfrid Vilgelm Leybnisga tegishli”;
B= “Leybnis binar arifmetikaning asoschisidir”.Mantiqiy qo‘shishning natijasi. Mantiqda matematik belgilardan
foydalanish g‘oyasi Gotfrid Vilgelm Leybnisga tegishli yoki Leybnis
binar arifmetikaning asoschisidir. Natijaviy mulohazaning qiymati: yolg‘on.A yokiB, A orB, A ∨B, A +B, A U B ko‘rinishlardan biri orqali ikkita A va B mulohazadizyunksiyasi bеlgilanadi.Bеrilgаn А mulоhаzаga “emas” shaklidagi to‘liqsiz fe’lni qo‘shish orqali hosil
qilingan yangi mulohazaga sodda mulohazaning inkori dеyiladi.A mulohazani qiymati rost bo‘lganda yolg‘on, yolg‘on bo‘lganda rost qiymatgao‘zgartira oladigan amalga inversiya(lot. inversio – to‘ntaraman) – mantiqiy inkor amalideyiladi.Inkoramaliga mos rostlik jadvali quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:Inkor amali har bir mulohazaning asl ma’nosiga qarama-qarshi bo‘lgan angi
mulohazani hosil qiladi. Masalan, A =“Bizning uyimiz shahar markazida joylashgan” mulohazaning inkori ⏋A =“Bizning uyimiz shahar markazida joylashgan emas” bo‘ladiA emas, not A, ⏋A, Ā ko‘rinishlardan biri orqali A mulohazaning inversiyasi bеlgilanadi.A mulohaza rost, B mulohaza yolg‘on bo‘lgandagina yolg‘on, qolgan holatlardarost bo‘ladigan mulohazaga A hamda B mulohazalarning implikatsiyasi deyiladi.“=>” belgi implikatsiya belgisi deb ataladi. A=>B mantiqiy ifoda “Agar A bo‘lsa, u holda B bo‘ladi”yoki “A mulohazadan B mulohaza kelib chiqadi”, degan ma’nolarni anglatadi.Implikatsiya amaliga mos rostlik jadvali quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:Implikatsiya so‘zi mahkam bog‘layapman degan ma’noni anglatadi.Masalan: A =“Agar 72 soni 9 ga karrali bo‘lsa, u holda bu son 3 gaham karrali bo‘ladi”. A mulohazaning implikatsiyasi rost, chunkimurakkab mulohaza tarkibidagi sodda mulohazalarning ikkalasiham rost.B =“Agar –3<–1 bo‘lsa, u holda 9<8 bo‘ladi”. B mulohazaning implikatsiyasi yolg‘on, chunki –3<–1shart – rost, 9<8 esa yolg‘on
A=>B, A–>B ko‘rinishlardan biri orqali A mulohazaning implikatsiyasi bеlgilanadi.AvaB mulohazalar bir vaqtda rost yoki bir vaqtda yolg‘on bo‘lganda rostbo‘ladigan mulohazaga A va B mulohazalarning ekvivalensiyasideyiladi.“<=>” belgi ekvivalensiya belgisideb ataladi. A<=>Byozuv “A mulohazadan B mulohaza va B mulohazadan A mulohaza kelib chiqadi” yoki “A bo‘ladi, faqat va faqat shu holdaki, agar B bo‘lsa” yoki “A ekvivalent B” deb o‘qiladi.
Ekvivalensiya amaliga mos rostlik jadvaliquyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
Masalan, A =“972 soni 9 ga karrali”, B =“972 soni raqamlarining yig‘indisi 9 ga karrali” mulohazalari berilgan bo‘lsin. U holda A va B mulohazalarning ekvivalensiyasi “972 soni 9 ga karrali bo‘ladi, faqat va faqat shu holdaki, qachon bu son raqamlarining yig‘indisi 9 ga karrali bo‘lsa” kabi bo‘ladi. Bu ekvivalensiya – rost.A<=>B, A<–>B ko‘rinishlardan biri orqali A mulohazaning ekvivalensiyasi
bеlgilanadiIxtiyoriy murakkab mulohazani mantiqiy ifoda kо‘rinishida ham yozish mumkin.Murakkab mantiqiy ifodalar mantiqiy amallar yordamida bog‘langan bir yoki bir necha oddiy(murakkab) mantiqiy ifodalardan tashkil topadi. Bu mantiqiy ifodalar mantiqiy o‘zgaruvchilar,munosabatlar, mantiqiy amallar va qavslarni о‘z ichiga oladi. Masalan, (A ∨⏋B) & (C <=>⏋D)Mantiqiy ifodalarda mantiqiy amallar quyidagi ketma-ketlikda bajariladi: inversiya ( ⏋);konyunksiya (&); dizyunksiya (∨); implikatsiya (=>); ekvivalensiya (<=>).


2.Axborot o’lchov birliklari haqida tushuncha bering.
Har qanday kattalikni o'lchash uchun mos etalon birliklar mavjud. Masalan, uzunlikni o'lchash uchun metr, massani o'lchash uchun - kilogramm, vaqtni hisoblash uchun soniya va boshqalar ishlatiladi. Axborotlar ham har xil ko’lamga ega bo’lib, ularning o’lchov birligi mavjud. Axborotlarning eng kichik o’lchov birligi 1 bit deb olingan. 1 bit 1 yoki 0 ga teng bo’ladi. Аxborotni oʼlchashda signalning mavjudligi “1” bilan yoki yoʼqligi “0” bilan ifodalanadi. Kompyuterda har bir belgi 8 bit hajmdagi joyni egallaydi. Axborotlarni o’lchash uchun hosilaviy o’lchov birliklar ham mavjud:1 bayt = 8 bit; 1 kilobayt(kb) = 210 bayt =1 024 bayt;1 megobayt(mb) = 210 kb = 1024 kb =220 bayt =1 048 576 bayt;1 gegobayt(gb) = 210 mb = 1024 mb = 230 bayt =1 073 741 824 bayt;1 terobayt(tb) = 210 gb = 1024gb=240 bayt =1 099 511 627 776 bayt;1 petobayt(pb) = 210 tb=1024tb = 250 bayt = 1125899906842624 bayt;
"Bit" so`zi “Binary digit” - “Ikkilik son” so'zlarini qisqartirish natijasida olingan bo`lib, ikkilik raqam, ya'ni faqat ikkita qiymatni oladigan son - 0 yoki 1 degan ma’noni bildiradi. Sakkizta bitlar ketma-ketligi yoki boshqacha qilib aytganda, sakkizta 0 va 1 ikkilik belgilar (masalan, 10001101) bayt deb ataladi. 1 bayt = 8 bit. Kompyuter klaviaturasidagi har qanday belgi (katta yoki kichik harflar, raqamlar, belgilar, shu jumladan bo'sh joy belgisi) hajmi 1 baytni tashkil qiladi. Endi biz matnning ma'lumot hajmini hisoblashimiz mumkin. Undagi belgilar sonini hisoblash kerak. Olingan qiymat baytlarda ko'rsatilgan ma'lumotlar hajmi bo'ladi Masalan, hujjat 30 sahifadan iborat bo'lib, har bir sahifada har biri 70 belgidan iborat 50 satr, shu jumladan so'zlar orasidagi bo'shliqlar mavjud. U holda har bir sahifada 70 * 50 = 3500 bayt ma'lumot, va butun hujjatda esa - 3500 * 30 = 105000 bayt bo'ladi. Natijadan ko'rinib turibdiki, atigi 30 varaqni o'z ichiga olgan hujjat hajmi katta son bilan belgilanadi. Gidromelioratsiya so’zida nechta bit bor?
Axborotlarni himoyalash.Axborotlarni himoyalash ularni kodlash (shifrlash) orqali amalga oshiriladi.Axborotni ma’lum bir qonun-qoida asosida komyuterda qayta ifodalash shu axborotni kodlash deb ataladi.
Axborotni himoyalashning bir necha usullari mavjud bo’lib, ular axborotdagi belgilarni boshqa belgilarga almashtirish, axborotdagi belgilarni sanoq sistemalari orqali ifodalash va h.k.lar.
1 Bit = Binary Digit (eng kichik)8 Bit = 1 Bayt ,1024 Bayt = 1 KB (kilo bayt),1024 KB = 1 MB (mega bayt),1024 MB = 1 GB (giga bayt)
1024 GB = 1 TB (terra bayt),1024 TB = 1 PB (peta bayt),1024 PB = 1 EB (ekza bayt),1024 EB = 1 ZB (zetta bayt),1024 ZB = 1 YB (yotta bayt),1024 YB = 1 Bronto Bayt,1024 Bronto Bayt = 1 Geop Bayt,Geop Bayt - eng yuqori xotiradir
3.Qadimiy kodlash
1901 yilning 11 dekabr sanasida muhandis Gulelmo Markoni Morze alifbosi orqali boshqa qit’aga birinchi signalni jo‘natishga muvaffaq bo‘ladi. Bu signal, yirik ko‘lamli hisoblanmasa-da, bir qit’adan boshqa qit’aga yuborilgan ilk aloqa bo‘lgan. Markoni Kornuoll grafligidan (Buyuk Britaniya) Nyufaundlendga (Kanada) faqat inglizcha S harfidan iborat bitta signal translatsiya qilgan edi, xolos. Markoni tomonidan signal jo‘natish uchun barpo etilgan balandligi 150 metr bo‘lgan antenna, aytish kerak, kuchli shamollarga ham qiyinchilik bilan dosh bergan. Kodlash — bir kodnish belgilarini yoki belgilar guruhini boshqa kod belgilariga yoki belgilar guruhiga keltirish. Biror aloqa kanaliga yoki qandaydir boshqa qurilmaga axborot shaklini moslashtirish talab etilganda amalga oshiriladi. Mas, harflar ketma-ketligi koʻrinishidagi axborotlar telegraf kodi yordamida maʼlum impulsi toklarga aylantiriladi. Boʻlarni hisoblash qurilmasiga kiritilganda oʻnli sistemadagi sonlar ikkilik sistemasiga oʻzgartiriladi va boshqa K.dan koʻp sohalarda foydalaniladi. Mas, informatsiyalar nazariyasila haddan tashqari 1) turli axborotlarni ifodalovchi shartli belgilar (timsollar) tizimi. K. belgilarining biror maʼnoni anglatgan tugal ketmaketligi soʻz deyiladi. K. soʻzlarida foydalaniladigan turli timsollar soni uning a s o s i deyiladi. K.ni yozma tarzda ifodalash uchun koʻpgina raqamlar, sonlar (mas, 0; 1; ...57; 927 va boshqalar), maxsus belgilar [mas, " — " (tire), " . " (nuqta) va ularning "omixta"lari] ishlatiladi (qarang Morze alifbosi, Telegraf kodi); 2) raqamli hisoblash mashinalari (RHM) da programmalar (dasturlar) tayyorlash uchun qoʻllaniladigan shartli belgilar tizimi. RHM da koʻpincha ikkilik pozitsion K. va ularga keltiriladigan K. qoʻllaniladi. RHM da arifmetik amallarni bajarishda algoritmlarni soddalashtirish uchun toʻgʻri, teskari, qoʻshimcha K.lardan foydalaniladi. Toʻgʻri K., odatda, sonlarni RHM ning xotira qurilmasida saqlashda, teskari va qoʻshimcha K.lar esa sonlar ustida arifmetik va boshqa amallarni bajarishda ishlatiladi; 3) telemexanikad a — maʼlumotlarni aloqa kanali orqali uzatish uchun moʻljallangan signallar tizimi; bunda radio xalaqitlarga turgʻunlikni taʼminlash uchun korretsiyalovchi (tuzatuvchi) K.lar tuziladi. K.ning ayrim elementlarini ifodalash va uzatish uchun amplitudasi, chastotasi, fazasi va boshqa alomatlari turlicha boʻlgan signallar qoʻllaniladi; 4)astronomiyada — kometalar, yangi va oʻrta yangi yulduzlar kashf qilinganligi, sayyoralarda noyob hodisalar koʻzatilganligi va boshqa haqida rasadxonalar va astronomik telegrammalar xalqaro markaziy byurosi orasida oʻzaro telegraf axborotlari almashishda qoʻllaniladigan soʻz va raqamlar tizimi. Shakli Xalqaro astronomiya ittifoqi, KOSPAR (Ilmiy uyushmalar xalqaro kengashi) va boshqa xalqaro ilmiy tashkilotlar tomonidan belgilanadigan K. va axborot-bibliografik K.dan foydalaniladi. Sunʼiy kosmik obʼyektlarni kuzatish st-yalarining ishini uyushtirish uchun maxsus K. tuziladi; 5) harbiy K. — harbiy mazmundagi maxfiy maʼlumotlarni yashirin uzatish uchun qoʻllaniladigan shartli belgilar tizimi. Shartli belgilar shtablar tomonidan tuzilishi va raqamli, harfli va boshqa maxsus belgili boʻlishi mumkin.


4.Tasvirni axborot hajmi haqidagi formulalarni izohlang.
Tasvirlarninghajminio’lchash:Raqamlidetektorlarningrezolyutsiyasiva bit chuqurligiyaxshilanishdadavometarekan, foydalanuvchitez-teztasvirsifatiyaxshilanganidanxursandbo'ladi. Yangitizimingizningfaylhajminihisoblashningtezkorusullaridanbiribudetektordagipiksellarningumumiysoninihisoblash, ularni bit chuqurlikdagibitlarsonigako'paytirishvanatijani 8 gabo'lishdir (chunkibaytda 8 bit bor) 1-qadam: Detektorningumumiypiksellarsoniniolishuchungorizontalpiksellarsoninivertikalpiksellarsonigako'paytiring. 2-qadam: Ma'lumotlarning umumiysoniniolishuchunpiksellarningumumiysoninidetektorning bit chuqurligigako'paytiring (16 bit, 14 bit vaboshqalar).
3-qadam: Bitlarningumumiysonini 8 gabo'lishfaylhajmigabaytlardatengbo'ladi. 4-qadam: Faylhajminikilobaytdaolishuchunbaytlarsonini 1024 gabo'ling. Yana 1024 gabo'lingvafaylhajminimegabaytdaoling. Misollar: Perkin Elmer 1621: 2048 x 2048 = 4.194.304 (4.2 megapiksellidetektor) 4.194.304 piksel X 16 bit = 67.108.864 ÷ 8bit = 8.388.608 bayt ÷ 1024 = 8.192 kilobayt ÷ 1024 = 8 megabayt
VARIAN 2520: 1,920 x 1536 = 2949120 (2,95megapiksellidetektor) 2.949.120 X 16 bit = 47185920 ÷ 8bit = 5.898.240 bayt 5.760 Kilobayt ÷ 1024 = 5.625 Megabayt) Axborotningsintaktiko‘lchovbirliklari: Axborotningsintaktiko‘lchovi.Qiymatlarhajmi V xabardabelgilar (razryad) sonibilan o’lchanadi.Turlisanoqtizimlaridabirrazryadturlichauzunlikkaegabo‘lganligisababliularningqiymato‘lchovbirliklari ham o‘zgaradi: ikkilik sanoq tizimida o‘lchov birligi – bit (ikki razryad) (axborotni o'lchov birligi sifatida, ya’ni 8 bitdan iborat bo‘lgan «bayt» o‘lchov birligi ham ishlatiladi); o‘nliksanoqtizimidao'lchovbirligi – dit (o‘nlikrazryad).AxborotmiqdoriI nitizimholatiningnoaniqliktushunchasi (tizimentropiyasi)niko‘ribchiqmasdananiqlabbo‘lmaydi.Xabarningixchamlikkoeffitsiyenti (darajasi) quyidagiifodabilanko‘rsatiladi:
Y =I/V ,</sub> bu yerda 0 <sub>Topshiriq – 1.Kitob 100 sahifadan, harbirsahifaesa35 satrdaniborat. Agar harbirsatrda50 ta simvolborbo’lsa, kitobdagiaxborothajmini toping. Buninguchunquyidagiamallarbajariladi: Bittasahifadagiaxborothajmi35 × 50 = 1750 baytgateng.
Kitobdagiaxborothajmi(harxilo’lchovbirliklarida):1750 × 100 = 175 000 baytgateng.175 000 / 1024 = 170,8984Kbayt. 170,8984 / 1024 = 0,166893 Mbayt.Mustaqilbajarishuchuntopshiriqlar:350 saxifadan iborat kitob, har bir saxifa 42 satrdan va har bir satr 58 ta belgi joylashgan bо‘lsa, kitobni axborot xajmini hisoblang. (bit, bayt, Kbayt, Mbayt, Gbayt da ifodalang)15 Gbayt axborotga 4Gbayt fleshkadan nechta kerak bо‘ladi.Quyidagisonlarnikalkulyatoryordamidama’lumothajmi – V ni toping (bit vaditlarda):
11101101; 11101111; 110110; 11111111111; 1239; 2345; 23146; 27934; 110,11; 101,1;1111,01; 111,010;234,56; 6543,56; 2319,98; 234,6;Axborotning semantik o'lchovi: Axborot ma’nosining mazmuni yoki axborotning miqdorini semantik darajada o‘lchash uchun tezaurus o‘lchovidan foydalaniladi. Bu o'lchov axborotning seman­tik xususiyatlarini foydalanuvchining kelgan habarni qabul qilish qobiliyati bilan bog‘laydi. Buning uchun foydalanuvchi tezaurus tushunchasi ishlatiladi.
5.Axborot uzatish tezligi haqida yoritib bering.
Axborot miqdori va uzatish tezligiAxborot ham, boshqa ko'pgina tushunchalar (masalan, vaqt, ish, harorat masofa va h.k) kabi o'lchanadi. Ammo uning o'lchov birligi siz bilan matematika yoki fizika kursida tanishgan o'lchov birliklarimizdan farq qiladi.
Axborotni o'lchash uchun unda ishtirok etgan harf, raqam va boshqa belgilar 0 va 1 raqamlaridan iborat kod bilan almashtiriladi. Masalan, 3 raqami - 00000011 kabi; 8 raqami - 00001000 kabi; A harfi - 01000001; m harfi esa - 01101101 kabi ifodalanadi.
Axborotning eng kichik o'lchov birligi sifatida bit qabul qilingan. Bit axborotning raqamli ifodasidagi 0 yoki 1 belgisi bo'lib, ingliz tilidagi "binary digit" so'zlaridan olingan va "ikkilik raqam” degan ma'noni anglatadi. Masalan: 100101101 da 9 ta bit bor, chunki unda 9 ta raqam (0 va 1) ishtirok etmoqda.Bitdan kattaroq o'lchov birligi sifatida bayt qabul qilingan: 1 bayt = 8 bit. Masalan: 11011011 da 1 bayt axborot bor, chunki unda 8 ta bit (raqam) qatnashmoqda, 1011010100100011 da esa 2 bayt axborot bor, chunki unda 16 ta bit (raqam) qatnashmoqda.Axborotda qatnashgan har qanday belgi 1 bayt hajmli deb hisoblanadi. Masalan, "B” harfi 1 bayt hajmga ega; "MA” esa 2 bayt hajmli; "MAS” 3 bayt hajmli va h.k.Baytdan katta o'lehov birligi ham mavjud. U kilobayt (Kbt) deb nomlanadi va   baytga teng:  Kilobaytdan katta o'lchov birliklari ham qabul qilingan bo'lib, ular megabayt (Mbt), gigabayt (Gbt), terabayt (Tbt), petabayt (Pbt) kabi belgilangan: Demak, 1 Pbt hajmli axborotda  ta belgi ishtirok etar ekan.Ma'lumki, axborot ustida uzoq masofaga uzatish amali bajarilishi mumkin. Axborotni kompyuter yordamida uzatish uchun esa sarflanadigan vaqt uning hajmiga bog'liq bo'ladi. Axborotning vaqt birligi ichida uzatilgan miqdori axborotni uzatish tezligi deb ataladi. Axborot uzatish tezligining birligi sifatida bod kiritilgan: 1 bod = 1 bit/1 sekund.Masalan, 120 megabayt axborot 8 minutda uzatilgan bo'lsin. U holda axborot uzatish tezligini quyidagicha hisoblash mumkin:
120 Mbt/8 minut =122880 Kbt/8 minut = 15360 Kbt/minut = 15728640 bayt/minut = 262144 bayt/sekund = 2097152 bit/sekund = 2097152 bod.Hozirgi kunda axborot uzatish tezligining birliklari sifatida quyidagilar ishlatiladi:Kilobayt/sekund, Kilobit/sekund. Megabit/sekund.


6.Mantiqiy sxemalar.
Oldinda aytilganiday barcha raqamli qurilmalar sodda mantiqiy elementlar asosida quriladi. Asosan bu mantiqiy elementlarni mantiqiy algebraning sodda funksiyalari bajaradi. Eng sodda mantiqiy elementlar bir argumentli funksiyalar orqali tavsiflanadi. Eng ko‘p qo‘llaniladigan mantiqiy funksiyalarni va ularning sxemalardagi tasvirlarini ko‘rib chiqamiz. Barcha bir argumentli funksiyalar orasidan faqat (mantiqiy YOQ) funksiya amaliy axamiyatga ega. Invertor uchun rostlik jadvali quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi .</sub>

x	f
1	0
0	1

<sub>Invertorning grafik tasviri 12-rasmda ko‘rsatilgan.



12-rasm.
Ikki argumentli funksiyani amalga oshirish ham katta amaliy axamiyatga ega. Barcha mumkin bo‘lgan funksiyalar 3.3-jadvalda keltirilgan. Biz hammasi bo‘lib 16 ta turli funksiyalarni hosil qilamiz. 13-jadval.
14-jadvalda funksiyalarning nomi, shartli belgilanishi va bu funksiyalarni amalga oshiruvchi mantiqiy elementlarning nomlari keltirilgan.
14. Jadval</sub>

Funksiya	Funksiyaning nomlanishi	MND Sh	VA, YOKI, YO’Q bazislarida ifodalanish	Funksiyaning belgilanishi	Mantiqiy elementlarning nomi	Shartli belgilashlar
f0	Doimiy		0	0	Nolning generatori	0
f1	Konunktsiya	x1x2	x1x2	x1x2	VA elementi	x1 x2
f2	Teskari inkor	x1x2	x1x2	x1=x2	Inkor	x1 x2
f3	X ni takrorlash	x1x2 v x1x2	x1	x1		x1
f4	Inkor	x1x2	x1x2	x1=x2	Inkor	x1 x2
f5	X ni takrorlash	x1x2 v x1x2	x2	x2		x2
f6	2 modul asosida qo’shish	x1x2 v x1x2	x1x2 v x1x2	x1x2	MOD-2	M2 x1 x2
f7	Dizyunktsiya	x1x2 v x1x2 v x1x2	x1x2	x1 v x2	YOKI elementi	1 x1 x2
f8	Veb funktsiya (Pirs strelkasi)	x1x2	x1x2	x1x2	YOKI –YOQ Elementi	1 x1 x2
f9	Ekvivalentlik	x1x2 v x1x2	x1x2 v x1x2	x1=x2	Ekvivalentlik	1 x1 x2
f10	X invers	x1x2 v x1x2	x2	x2	YOQ elementi	x2

_{16 ta funksiyadan biz uchun f1, f6, f7, f8 и f14 lari asosiy bo‘ladi
Mantiqiy funksiyalarni tasvirlashning kanonik shakllari. Mantiqiy qurilmani sintez qilish bir nechta bosqichlarga bo‘linadi. Birinchi bosqichda so‘z bilan, jadval ko‘rinishida yoki boshqa shakllarda berilgan funksiyalarni qandaydir bazisdan foydalanib, mantiqiy ifoda ko‘rinishida tasvirlash kerak. Keyingi bosqichlar, sintez jarayonida eng kam miqdordagi elektron asbob va qurilmaning funksio‘nal sxemasini ratsio‘nal qurishni ta’minlaydigan funksiyalarning eng kichik shakllarini hosil qilishga mo‘ljallanadi.Birinchi bosqich uchun mantiqiy qurilmani qurish uchun qanday bazis ishlatilganligidan qat’iy nazar, odatda VA, YOKI,YO‘Q bazisi qo‘llaniladi.
7.Axborot turlari va xossalarini yoritib bering
Axborot tushunchasi Informatika sohasining asosiy resursi bu – axborotdir.Axborot - olamdagi butun borliq, undagi ro’y beradigan xodisalar va jarayonlar xaqidagi xabar va ma’lumotlardir. Axborot inson nutqida, kitobdagi matnlarda, musavvir tasvirida va boshqalarda mavjuddir.Axborot va uning turlari Axborot manbalari va iste’molchilarning har xilligi axborot shaklining turli ko’rinishda bo’lishiga olib keladi:Belgili – turli ishoraviy belgilardan iborat axborotlar.
Matnli – xarf, raqam va belgilar to’plamidan tarkib topgan axborot.
Grafik – tasvirlardan iborat bo’lgan tasavvur ko’rinishidagi axborot.
Informatikasohasining asosiy resursi bu – axborotdir.
Axborotning asosiy xossalari:
to’liqlik;yaroqlilik;ishonchlilik;dolzarblik;tushunarlilik.
Axborot - olamdagi butun borliq, undagi ro’y beradigan xodisalar va jarayonlar xaqidagi xabar va ma’lumotlardir. Axborot inson nutqida,kitobdagi matnlarda, musavvir tasvirida va boshqalarda mavjuddir.
Axborot va uning turlari.
Axborot manbalari va iste’molchilarninghar xilligiaxborot shaklining turli ko’rinishda bo’lishiga olib keladi:
Belgili – turli ishoraviy belgilardan iborat axborotlar. Bular biror voqea-xodisalar haqidagi axborotlarni uzatishda foydalaniladi.
Matnli – xarf, raqam va belgilar to’plamidan tarkib topgan ma’lum ma’noni anglatuvchi so’zlardan iborat axborot.
Grafik – tasvirlardan iborat bo’lgan tasavvur ko’rinishidagi axborotlar.
Video va audeo ko’rinishdagi ma’lumotlar Axborot nima?
Ma’lumki, axborot (lotincha informatio - tushuntirish, xabar olish bayon etish,) - biror hodisa, kishi faoliyati yoki muayyan bilim haqidagi ma’lumotlar to’plamini ifodalaydigan fanning umumiy tushunchalaridan biridir. Axborot inson sezgi organlari orqali tashqi dunyodan oladigan xabarlar mazmuni va ma’nosidir.Kundalik hayotda kimningdir manfaatiga mos keluvchi ixtiyoriy ma’lumot yoki xabarni axborot deb atashadi. Masalan, qandayodir muhim hodisa yoki kimningdir faoliyatiga doir ma’lumotlar. «Xabar bermoq» iborasining ma’nosi «avval noma’lum bo’lgan biror xabarni yetkazishdir.}