Obyekt va model

---

www.UzReferat.ucoz.net 
Loyiha ishi 
Mamarizayeva G 
Obyekt va model 
Avvalgi boblarda narsa yoki jarayonni o`rgamshda ularni
obyektlari atalishi haqida ma'lumot bergan edik. Har bir
o`rganilayotgan obyek o'zining xususiyatlari (tavsifi) bilan ajralib
turadi. Masalan, yer shari lavsifi-sharsimon, og'irligi 5976•10
21
kilogramm, radiusi taqriban 6378 kilometr, orbital tezligi
sekundiga taqriban 30 kilometr; koptokning tavsifi - sferasimon,
og'irligi 2,2 kilogramm, radiusi 15 santimetr, rezinadan yasalgan
va hokazo. Obyektlarning bu kabi xususiyatlarini yig'ish
ma'lumotlar omborini tuzishda qisman o'rganiladi. 
Ko'p hollarda ma'lum bir sohaga oid izlanishlar olib borilayot- 
ganda haqiqiy obyekt emas, balki uning qandaydir ma'nodagi nusxasi
o`rganiladi. Bunga bir tomondan, ma'lum bir sabablarga ko'ra
(chaqmoqning turg'un emasligi, quyoshning uzoqligi, obyekt bilan
ishlash katta mablag' talab etishi yoki inson hayotiga havf tug'diri- 
shi va hokazo) haqiqiy obyektni to’g’ridan-to’g’ri o'rganishning
ilojisi bo`lmasa, ikkinchi tomondan, izlanishlar uchun obyektning
qandaydir ma'nodagi nusxasini o'rganish yetarli bo`ladi. Albatta,
bu hollarda obyektning nusxasi izlanish olib borilayotgan
sohaning talablariga javob berishi kerak bo'ladi.
Model – haqiqiy obyektning izlanish olib
borilayotgan soxaning ma’lum talablariga 
jovob beradigan nusxasi. 

---

www.UzReferat.ucoz.net 
Model so'zi (lotincha modulus - o'lchov, me'yor) Sizga samolyot 
sozlik, mashinasozlik yoki kemasozlik to'garaklari orqali tanishdiz.
Hayotda obyektlarning modellariga juda ko'p misollar keltirish
mumkin. Masalan, yerning modellari bo'lib globus yoki xarita;
samolyotning modeli bo`lib kichiklashtirilgan nusxasi, avtomashi- 
naning modeli bo'lib o'yinchoq, chaqmoqning modeli bo'lib yuqori
kuchlanishli elektr manbaidagi qisqa tutashuv yoki payvandlash
elektrodining yonishi; inson-ning modeli bo'lib uning hujayrasi
yoki qo'g'irchoq yoki fotosurati; inson miyasining hisoblashga oid
modeli bo'lib kalkulyator yoki kompyuter xizmat qiladi. 
Haqiqiy obyekt va uning modeli o'tkazilayotgan tajribalarda bir
xil natija bersagina izlanish olib borilayotgan soha talablariga javob
beradi. Masalan, samolyot va uning kichik nusxasi bo'lgan
model bir xil aerodinamik qonunlarga bo'ysunadi. Model uchun
topilgan natijalar haqiqiy samolyot uchun ham o'rinlidir. Loyiha- 
lashtirilgan haqiqiy samolyot qurilgach, uni laboratoriya-dagi
maxsus qurilmalar – samolyotga havo oqimini yuboruvchi
stendlarda sinab ko'riladi. Bu holda laboratoriyadagi stendlar atmos- 
feraning modeli bo'lib xizmat qiladi. 
Hayotda shunday jarayonlar bo'ladiki, ularning modeli sifatida
matematik munosabatlar va formulalar qaraladi. Bu holda tanlangan
model haqiqiy obyektning xususiyatlarini o'zida mujassamlash- 
tirgan bo'lishi zarur, ya'ni o'rganilayotgan obyekt va tanlangan
model xususiyatlari bir xil munosabat va formulalar orqali
ifodalanishi lozim.
 

---

www.UzReferat.ucoz.net 
O’rganilayotgan obyektning matematik munosabat- 
lar, belgilar va bog’lanishlar orqali ifodasi
matematik madel dep ataladi. 
O`rganilayotgan obyektning matematik munosabatlar va belgilar
orqali ifodalash jarayoni matematik modellashtirish deyiladi. 
Avvalgi darsda ko'rilgan knob sahifasidagi satrlar sonini topish
masalasi kvadrat tenglama ko`rinishida ifodalandi. Demak, 
masalani kvadrat tenglama ko`rinishida ifodalash jarayoni 
matematik madeli bo’lar ekan. 
Hozirgi kunda ham modellashtirish kimyo, gialogiya,
tibbiyot, iqtisod kabi fan yo’nalishlarida keng qo’llanilib, juda
qiziqarli natijalar olmoqda. 

---

www.UzReferat.ucoz.net