1-ma’ruza. Energetikaning muhum o‘rni. Energetikaning strukturasi

8-rasm

D arxaqiqat, tarmoqdagi kuchlanish V_T=const bo‘lganda generatorlardagi umumiy magnit okimi F xam o‘zgarmasdir. Bunda agar qo‘zg‘atish tokining kiymati normaldan oshirilsa, F= const bo‘lishi ta’minlash uchun yakor reaksiyasi magnitsizlantiruvchi xarakterga ega bulishi kerak. Bunday yakor reaksiyasi esa faqat induktiv xarakterdagi tok xosil qiladi. Demak, qo‘zg‘atish toki nominaldan yuqori bo‘lsa, generator elektr tarmog‘iga sig‘imli, past bo‘lsa, induktiv xarakterli tok berib ishlaydi. Bunday hol generatorning yuklama olib ishlashda xam sodir bo‘ladi. (U – simon diagrammaga karang).

Sinxron generatorning U simon diagrammasi. Kuchlanish va chastotasi o‘zgarmas elektr tarmog‘i bilan parallel ishlashga ulangan generatorning tarmoqqa beradigan aktiv P=mVI cos quvvati o‘zgarmas bo‘lsa, stator tokining rotorning qo‘zg‘atish tokiga bog‘lanishi V–simon egri chizik bilan ifodalanadi. 9-rasmda sinxron generatorning V–simon diagrammasi ko‘rsatilgan.

9-rasm

U nda, R_­2=0; R₂=0,5R_Nva R₂=R_Nda olingan U- simon egri chiziqlar berilgan. Agar qo‘zg‘atish toki rasmdagi punktlar bo‘yicha o‘zgarsa, stator toki faqat o‘zining minimal, ya’ni I_min=I cos ga teng aktiv qismiga ega bo‘ladi. Bunda sinxron generator cos =1 rejimida ishlaydi. Demak, qo‘zg‘atish tokining o‘zgarishida generator kuvvatining faqat reaktiv kismi o‘zgaradi. Agar i_K> i_KH bo‘lsa, stator toki elektr tarmog‘idagi kuchlanishga nisbatan o‘zuvchi, i_KKHda esa orqada qoluvchi bo‘ladi.

Elektromagnit kuvvat. Sinxron generatorni aylantirish uchun birlamchi motordan berilgan R₁quvvatning bir qismi mexanik ishqalanishga va po‘lat o‘zaklarning qizishiga hamda qo‘zg‘atkichdagi isroflarga sarflanadi, qolgan qismi R_EM elektromagnit usulda, ya’ni Amper konuniga muvofiqstatorga uzatiladi. R₁ quvvatning ana shu R_EM qismi Elektromagnit quvvat deb ataladi. Uning bir kismi R_E2 statorchulg‘amining qizishiga sarflanadi, qolgan R₂=R_EM-R_E2 qismi esa generatordan olinadigan aktiv (foydali) quvvatni tashkil qiladi. R_E2 quvvat nominal aktiv R_N kuvvatning 1% dan xam kichik buladi. SHu sababli u xisobga olinmaydi va R_EM=R₂ deb qabul qilinadi. 9-rasmda noayon qutbli sinxron generatorining elektromagnit quvvati R_EM ifodasini aniklashga doir diagramma kursatilgan. Ma’lumki uch fazali tokdagi aktiv kuvvat R₂=3U_FI_F cos . SHu sababli R_EM ni xam, 9-rasmdagi diagrammaga asosan R_EM=3U_rI_rcos =3E₀Icos deb olish mumkin. Bunda, U_rcos =E₀cos ; AS=ABcos =IX_ccos =E₀sin ; cos = bo‘ladi. Demak, r_em=3U_rI_rcos =3U_rI =3U_rE₀ formuladan elektromagnit quvvatining burchagi sinusiga proporsionalligi kelib chikadi. 10-r asmda burchagi tushunchasiga doir diagramma ko‘rsatilgan. Unda bilan