1-ma’ruza. Mavzu: futbolning paydo bo‘lishi va rivojlanishi futbolning paydo bo‘lishi va rivojlanish bosqichlari

FIFAning oliy organi kongressdir.
FIFAning joriy faoliyatini ijroiya qo‘mita bilan bir qatorda yana bir necha maxsus qo‘mitalar boshqarib boradi. Ular quyidagilardir: favqulodda holatlar, moliyaviy, jahon kubogini utkazish bo‘yicha, Olimpiya turnirlari, o‘smirlar chempionatlari, hakamlik, texnik, intizom, tibbiy va h.k. qo‘mitalardir.
1930 yili Birinchi jahon chempionati Urugvayda bo‘lgan.
1954 yili Osiyo futbol konfederatsiyasi (OFK) tuzilgan bo‘lib, hozirda vaqtda 44 yaqin mamlakatlar birlashtirilgan.
1954 yili Evropa futbol ittifoqi (UEFA) tuzilgan.
1994 yili O‘zbekiston O‘zbekiston futbol federatsiyasi 1994 yil 21 mayda tuzilgan va ayni paytda 200 dan ortiq milliy federatsiyalarni birlashtirib turgan xalqaro futbol federatsiyalari uyushmasi (FIFA) bilan yaqindan hamkorlik olib boradi. Hududiy joylaShuv jihatidan O‘zbekiston futbol federatsiyasi Osiyo futbol konfederatsiyasi (OFK) tarkibiga kiradi.
OFK (Osiyo futbol konfederatsiyasi) kubogi 1956 yildan beri o‘tkazilib kelinmoqda. OFK ga bugungi kunda 44 ta mamlakat a’zodir. Bu musoboqalarda Koreya uch marta, Eron uch marta, Saudiya Arabistoni uch marta, YAponiya ikki marta, Isroil va Quvayt bir martadang‘olib bo‘lishgan. O‘zbekiston respublikasi ham 1992 yildan buyon OFK ga a’zo bo‘lib, konfederatsiya tomonidan o‘tkaziladigan barcha musoboqalarda muvoffoqiyatli ishtirok etib kelmoqda.
OFK o‘zining terma jamoalar o‘rtasida Osiyo chempionatini o‘tkazish bilan bir qatorda Osiyo chempionatlari kubogi hamda Osiyo kubok egalari kubogini ham o‘tkazib keladi. Bu musoboqalarda mamlakatimizninig nufuzli jamoalaridan “Paxtakor”, “Neftchi”, “Nabohor”, “Do‘stlik”, “Bunyodkor” va “Nasaf” jamoasi muvoffoqiyatini alohida ta’kidlab o‘tish jozdir.
Mamlakatimizda futbol o‘tgan asrning 70 yillarida paydo bo‘ldi.
O‘lkamizning shahar va qishloqlarida XX asr boshlarida avval “Shayton o‘yini”, keyinchalik “Yovvoyi o‘yin” deb nom olgan o‘yinlar paydo bo‘ldi. Mahalliy futbol ishqibozlari futbol o‘yinini o‘ynash uchun maydon qidirishar edi. Lekin eng asosiysi eng katta muammo to‘p bo‘lgan, chunki to‘plar do‘konlarda sotilmas edi. Lekin bu muammoni ham yo‘lini topishdi. CHarm to‘p ichiga latta-putta tiqib o‘ynashardi. Lekin to‘p engil bo‘lib unchalik o‘ynab bo‘lmasdi. U tezda yirtilib ketardi, ikkinchidan sakramasdan.
Keyinchalik ishqibozlar pul yig‘ib xarbiylardan haqiqiy to‘p sotib olishdi.
Shu tariqa Qo‘qon shahrida 1912 yilda mahalliy yigitlardan tashkil topgan dastlabki jamoalar vujudga keldi va davrning o‘ziga xos bu yangiligi tez kunlarda Farg‘ona vodiysi, shahar va qishloqlariga, keyinchalik esa butun Turkiston o‘lkasiga tarqaldi.
Biz yukorida tabarruk nomlarini sanab utgan fut-bolimiz kaldirgochlari saflari kengaya bordi, jamoa-larda yangi nomlar paydo bula boshladi. Yuldoshxon Faezov va Jura Saidov (Kukon), Qurbon Badaliy (Buxoro), Musa Xujaev (Fargona), YOkub Valishoev, Usmon Umarov, Teshavoy Karimjonov (Toshkent) va boshka fidoiy futbolchilarning nomlari el ogziga tushdi. Kun sayin kupayib borayotgan charm tup muxlis-lari barcha futbolchilarga xavas kilishar, kadrlashar va xurmatlashardi, eshlar esa ularning izlaridan borishardi².
Shu tarika respublikamiz xududida maxalliy mil-lat vakillaridan tashkil topgan «Muskomanda» («Musulmonlar komandasi») uchun asos solindi. U terma jamoa tarzida yuzaga kelib, kuplab shaxarlar vakillarini uz ichiga olardi. «Muskomanda» tarkibidan joy olish uchun kurash usha davrlarda barcha eshdagi futbolchilar orasida uziga xos kurik tanloviga aylanib ketdi. Jamoa esa tobora shakllanib, uz tarkibini esh va iktidorli futbolchilar bilan tuldirib borardi. Bi-ron bir shaxarga «Muskomanda» a’zolari tashrif buyuradigan bulsa, u shaxar usha kunlarda futbol maskaniga aylanib ketib, etti eshdan etmish eshgacha bulgan ishkibozlar uyingox tomonga oshikishardi. Xaqiqatan xam «Muskomanda»ning obrusi kun sayin oshib borar­di, u uzining jozibali uyinlari bilan kupchilik keksayu-eshlarni sexrlab kuygandi.
Jamoa a’zolaridan Oxunjon Boymatov xamda Ruzi­mat Niyozovlarning biroz bo`lsa xam kosibchilikdan xabarlari bor edi. Ular asta-sekin tup tikish sirlarini xam o`rgana boshladilar. Yukorida aytib o`tilganidek, o`sha yillari to`plarga talab nixoyatda kuchli bo`lgan. Oxunjon va Ruzimat Niyozovlar atroflariga Shu soxaga moyil bulgan eshlarni olib, tup tikish ishiga astoydil kirishib ketdilar. Pishiq va bejirim to`plar barcha futbolsevarlarga ekib koldi, xatto Moskvadan xam 400 dona tupga buyurtma olindi.
Shaxarlarda yangi tuzilgan jamoalar urtasida kizi-karli uchraShuvlar utkazish yulga kuyildi. 1912 yidda Skobelev (xozirgi Fargona) va Andijon jamoalari uzaro kuch sinashishdi. Fargonadagi dastlabki uchrashuvda maydon egalari 3:1 xisobida golib chikishgan bulsa, Andijonda xam maydon egalari omadli bulish-di — 3:2. Usha yillari Shuningdek, Toshkent, Samarkand, Qo’qon, Namangan jamoalari xam turli xil uch-raShuvlarda katnashganlar.
1915 yilda birinchi marta Turkiston birinchiligi tashkil etilib, unda «Skobelev futbolchilar tugaragi» jamoasi birinchi uringa sazovor buldi. Jamoa tarki­bini aka-uka Martinyuklar, Grenkel, Sukanov, Xolopov, Kulakov, Mishkevich, Lapshionov, Maslov, Ovcharov va boshkalar tashkil etishardi. 1995 yilda usha birinchi chempionatning 80 yilligiga bagishlab Fargonada utkazilgan yubiley tadbirida futbolimiz faxriylaridan Musa Xujaev va Jura Xonazarovlar xam ishtirok etganlar.

1^ https://ru.wikipedia.org/wiki/Правила_игры_в_футбол

2^ www.uz-football.com-O‘zbekiston futbol yangiliklari sayti