1-Ma’ruza. “Umumiy kimyoviy texnologiya” fanining mazmuni, predmeti va metodi. Reja

Xomashyoning klassifikatsiyasi
Kimyo sanoati juda ham katta miqdordagi xomashyoni qayta ishlab, ularni kerakli mahsulotlarga aylantiradi. Ko‘p hollarda 1 t mahsulot olish uchun 3—5 t xomashyoni sarf qilishga to‘g‘ri keladi. Xalq xo‘jaligi turli soxalarining kimyo sanoati mahsulotlariga bo‘lgan talabining yil sayin ortib borishi xomashyo zaxirasini va uning turlarini kengaytirishni talab etadi.
Sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarishda ishlatiladigan tabiiy materiallar xomashyo deb ataladi. Xomashyo ko‘p hollarda maxsulotning tannarxini va sifatini belgilaydi. Tayyor mahsulot tannarxining 60—70% ni xomashyo tashkil qiladi.
Kimyo sanoatida xomashyo turli belgilariga qarab bir necha turlarga bo‘linadi. Kimyoviy tarkibiga qarab ikki turga bo‘linadi: anorganik va organik. Kelib chiqishiga qarab quyidagi asosiy guruxlarga bo‘linadi: 1) mineral; 2) mineral bo‘lmagan; 3) o‘simlik; 4) hayvonot.
Bu to‘rtta guruh o‘z navbatida bir necha guruhlarga bo‘linadi.
Er qa’ridan olinadigan hamma foydali qazilmalarga mineral xomashyo deb ataladi va ular ma’danli, noma’dan va yonuvchan xomashyo sinflarni tashkil etadi. Ularni qayta ishlab asosan metallar, metall qotishmalari, hamda kimyoviy mahsulotlar olinadi. Masalan, sulьfidli rudalarni qayta ishlaganda mis, rux va nikelь metallari bilan-bir vaqtda sulьfat kislota ham olish mumkin.
Xomashyolarga tarkibida oltingugurt tutgan tog‘ jinslari, fosfatlar, tabiiy kaliyli tuzlar, osh tuzi, qum, tuproq va boshqalar kiradi. Ular asosan o‘g‘itlar, tuzlar, kislota va ishqorlar,ssement, shisha va keramik buyumlar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
YOnuvchi mineral xomashyoga er qa’rida uchraydigan ko‘mir, neftь va tabiiy gaz kiradi. Ulardan asosan issiqlik energiyasi ishlab chiqarishda yoqilg‘i sifatida va qator kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarishda foydalaniladi.
O‘simlik va hayvonot xomashyolariga yog‘och, teri, jun, ipak va x.k. kiradi. Havo va suv ham arzon xomashyo turiga kiradi. Havodan azot va kislorod olinadi. Suvdan esa vodorod va kislorod olish mumkin. Suv yana ko‘pchilik jarayonlarda qatnashadi, hamda qattiq suyuq va gaz moddalarni eritishda ishlatiladi.
Turli moddalarni xomashyo sifatida ishlatilishi ularning bahosiga, erdagi zahirasiga, qazib olinishiga hamda texnikaning rivojlanish darajasiga bog‘liq.
Xomashyo muammosini hal qilishda, asosan, quyidagi yo‘nalishlarda izlanishlar olib borish zarur:
1. Xomashyoning arzonroq turlarini qidirib topish va ishlatish.
2. Konsentrlangan (boyitilgan) xomashyoni ishlatish.
3. Xomashyoni kompleks ishlatish.
4. Oziq-ovqat uchun ishlatiladigan xomashyoni boshqasiga almashtirish.