1-mavzu atom, yadro va elementar zarralar fizikasida relyativistik munosabatlarning tutgan o`rni

ω
(M-yadro massasi, σ-bet kerim koeffitsienti) σ=10²⁰erg/sm²
E_σ= 4πσR²A^2/3 = U_σA^2/3;
Yadro tamshisinin` terbemeli energiyasi
ω<sub>1</sub> »
Tamshi modeline sa`ykes yadronin` betlik terbelmeli energiyasin yadronin` qozg`an (oyang`an) hallari energiyasi dep qaraw mumkin. Ha`mme jup-jup yadrolar birinshi oyang`an halinin` xarakteristikasi 2<sup>+</sup>. Birinshi oyang`an halda bir foton, ekinshisinde eki foton ha`m t.b. Spinleri 1 ha`m 3 bolg`an hallar bolmaydi. 3.1-su`wrette yadrolardin` terbelmeli oyang`an energiya qa`ddilerinin` teoriyaliq sxemasi keltirilgen.

N=3 E=3 ________________0⁺ 2⁺ 3⁺ 4⁺ 6⁺

N=2 E=2 _______________0⁺ 2⁺ 4⁺
N=1 E= ________________2⁺
N=0 E=0 ________________0⁺

3.1-su`wret.

Real yadrolar haqiyqattan da terbelmeli tamshi modeldin` ko`rsetkenindey sa`ykes spektrlerge iye.

Tamshi modeline tiykarlanip, Veytszekker derlik ha`mme yadrolar ushin ta`jriybelerdi qanaatlindiratug`in yadronin` baylanis energiyasinin` yarim emperikaliq formulasin jaratti.
Tamshi modeline sa`ykes izobar yadrolarda β-idirawg`a salistirg`anda β-turaqliliq sha`rtin ha`m β-idiraw turlerin ko`rsetiw mumkin. Bulardan tisqari, bul model tiykarinda yadrolardin` bo`liniwin tusindiriw an`sat. Ma`selen, yadrodag`i protonlar Kulon o`z-ara ta`sirlesiw energiyasinin` betlik deformatsiyasina ta`siri Z-tin` u`lken ma`nislerinde sezilerli boladi. Eger protonlardin` Kulon energiyasi betlik teren`lik energiyasinan u`lken bolsa, sha`rtti qanaatlandiratug`in yadro betlik deformatsiyalarina salistirg`anda turaqli bolalmay qaladi ha`m o`z-o`zinen eki bo`lekke bo`leklenip ketedi. Yadronin` bo`liniwine salistirg`anda turaqliliq sha`rti ta`jriybe na`tiyjelerine sa`ykes keledi.
Solay etip, tamshi modeli terbelmeli hallar, β-idirawg`a salistirg`anda turaqliliq sha`rtlerin, yadronin` baylanis energiyalarin, yadronin` bo`liniw sha`rtlerin jaqsi tusindiredi, biraq magikaliq yadrolarda yadronin` oyang`an halinin` qa`siyetlerin tusindire almaydi.