1-Mavzu: Auditga kirish fanining predmeti va usullari reja

1.6. Auditning turlari va shakllari
Auditning asosan quyidagi turlari mavjud:
-Majburiy auditorlik tekshiruvi.
-Tashabbus tarzidagi (ixtiyoriy) auditorlik tekshiruvi.
-Nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlar tashabbusiga ko‘ra audit o‘tkazish xususiyatlari.
-Auditorlik tashkilotlarining professional xizmatlari
Buxgalteriya keng tarmoqli bo'lgani sababli buxgalteriya bo'yicha mutaxassislar turli solialarda faoiiyat yuritadilar.
Bu sohalar bir-biri bilan o‘zaio bog‘liq. Misol uchun, auditor bir vaqtning o'zida buxgalterlik faoliyalini ham yuritishi va universitetda buxgalteriya sohasida pedagogik faohyat ham ohb borishi munikin. Ammo bizning bosh mavzuyimiz yuqoridagi jadvalda dastlabki bo‘lgan audit sohasi bo'yicha bo‘ladi. Audit umumiy tushuncha bo‘lib, u tekshirilayotgan subyektda yuritiladigan buxgalteriya hisobi xususiyatiga ko‘ra bir necha tarmoqlaiga bo‘linadi.
Misol uchun, rivojlangan davlatlarda audit quyidagi yo‘nalishlarga ajralgan: - korxonalar auditi (Umumiy audit);
- bank muassasalari auditi;
- sug‘urta auditi;
- bixja auditi;
- budjetdan tashqari fondlar auditi;
- investitsion institutlar auditi.
O'zbekiston Respublikasida tashqi auditning yuqorida keltirilgan yo'nalishlaridan asosan quyidagi ikkitasi keng rivojlangan:
- korxonalar auditi (Umumiy audit);
- bank muassasalari auditi.
Respublikamizdagi auditorlik firmalari ham audit sohasidagi xizmatlarini asosan shu ikki tarmoq auditi bo‘yicha ko'rsatadilar. Ushbu firmalarda faoliyat yurituvchi auditorlar o‘z bilim va malakalaridan kelib chiqqan holda umumiy audit yoki bank muassasalari auditi bo'yicha ixtisoslashadilar.
Respublikamizda umumiy audit sohasida faoliyat yuritish uchun auditor, aw alo, auditorlik malaka sertiiikatiga ega bo‘lishi lozim. Korxonalar auditi sohasida ixtisoslashgan auditorlar xizmat ko‘rsatuvchi, savdo va ishlab chiqaruvclii korxonalaniing moliyaviy hisobotlari auditini o‘tkazadilar va ushbu hisobotlarning BHMS ga asosan tuzilganini tekshiradilar yoki undan chetlanishlar bo'lgan holatlarni aniqlaydilar. Audit tekshiruvi yakunida auditorlik xulosasi tayyorlanadi.
Umumiy auditorlik xulosasidan foydalanuvchilar guruhiga quyidagilar kiradi:
- investorlar;
- kreditorlar;
- mahsulot yetkazib beruvchilar;
- xaridorlar;
- xodimlar;
- davlat muassasalari;
- keng jamoatchilik.
Bank muassasalari auditorlari bank moliyaviy hisobotlari auditini o'tkazadilar. Bunda banklar taqdim etgan buxgalterya ma’lumotlaribank moliyaviy holati va operatsiyalarining natijalarini buxgalteriya hisobining xalqaro standartlariga mos ravishda aks ettirayotganligiga ishonch hosil qilinadi yoki bu u standartlar buzilgan holatlar aniqlanadi.

1¹ Темур тузуклари. Тошкент: 1996, 125 бет.

 Жогирдор – жогир эгаси. Тож – тахт олдида к¢рсатган хизматлари учун бериладиган инъом; ер – сув, мол – мулк.
^ Холиса – Давлат ихтиёрида б¢лган ва барча солиšлардан озод этилган ер – сув ва мол – мулкни тасарруф этувчи олий идора.





2 Темур тузуклари. Тошкент: 1996, 90 бет.