1-mavzu: Autocad dasturi

18-mavzu: Berilgan tomonlar orqali to‘rli sirt hosil qilish. Sirtlarni tahrirlash

Reja:

1. 
   Berilgan tomonlar orqali to‘rli sirt hosil qilish.
   
2. 
   Sirtlarni tahrirlash
   

Tayanch so`z va iboralar: Edgesurf, ketma-ket, tomon, chiziq, splayn, poliliniya, yoy, kesma, elliptik yoy, to‘rt qirra, fazoviy, shakl, tahrirlash, массив, зеркало, поворот tayanch o‘qlar, aylana (krug) buyrug‘i, многоугольник (ko‘pburchak) tugmasi, отрезок tugmasi, поверхность Кунса tugmasi, to‘rt qirraga орбита tugmasi


Edgesurf (П-Кунса). Berilgan to‘rtta tomonni ketma-ket ko‘rsatish orqali sirt hosil qilinadi. Tomon chiziqlari splayn, poliliniya, yoy, kesma va elliptik yoy bo‘lishi va ular uchlari bilan uchrashgan (kesishgan) bo‘lishi kerak. Sirtni tashkil qiluvchilari M va N yo‘nalishlar bo‘yicha bikubik egri chiziqlardan, ya’ni to‘rt qirraga
tortilgan fazoviy egri chiziqlardan tashkil topgan (54-rasm).
Tomonlarning chiziqlari fazoviy bo‘lmaganda hosil qilingan shakl fazoviy bo‘lib ko‘rinsada, undagi barcha to‘r nuqtalari tekislikda joylashgan bo‘ldi. Bunga shaklni orbita atrofida aylantirganda iqror bo‘lish mumkin.

48. 
    rasm.
    

to’rt tomonni ko’rsatish
natija

19-mavzu: Sirtlarni tahrirlash

Sirtlarni tahrirlash uchun imkoniyatlar cheklangan. Tahrirlash uchun quyidagi buyruqlar majud:

3M массив – bir sirtni uch yo‘nalish bo‘yicha ko‘paytirish yoki biror o‘q atrofida aylantirib ko‘paytirish;
3M зеркало – sirtning aksini biror o‘qqa nisbatan qurish;
3M поворот – tayanch nuqtasi yoki tayanch o‘qlar atrofida sirtni biror burchakka burash. Ma’lumki sirtlar to‘r shaklida quriladi va har bir to‘rning koordinatalari mavjud. To‘r koordinatalarining qiymatini o‘zgartirish orqali sirt ham o‘zgartiriladi.


Misol. Rasmda ko‘rsatilgan giperboloik paroboloid (gipar) fazoviy sirtni chizish talab etilsin.
Gipar uchlarining koordinatalari aniq bo‘lmagani uchun avval bitta giparni tekislikdagi proyeksiyasini chizib olish kerak.
aylana (krug) buyrug‘i yordamida aylana markazi
sichqoncha bilan ekranda ko‘rsatilib va radiusi klaviaturadan 25 raqami kiritilib chiziladi.
- многоугольник (ko‘pburchak) tugmasi yordamida aylana atrofiga tomonlar soni 4 ga teng bo‘lgan ikkita aylana chiziladi (55-rasm,a)
- отрезок tugmasi yordamida aylana markazini D va B nuqtalar bilan tutashtiruvchi chiziqlar chizib olinadi (55-rasm,b). So‘ngra Delete tugmasi va bilan keraksiz chiziqlar belgilanib yo‘q qilinadi. - отрезать tugmasi bilan esa otriqcha chiziqlar qirqib tashlanadi ya’ni chizmada faqat giparga taalluqli bo‘lgan chiziqlar qoldiriladi (55- rasm,v). Bu chiziqlar bir tekislikda yotadi ya’ni.
a) b) v) 55-rasm


Chiziqlarning A va C uchlari koordinatalarini Z o‘qi bo‘yicha o‘zgartirish lozim. AD kesma belgilanadi va Свойства oynasida Конец Z yozuvi zonasiga 15 raqami kiritiladi; AB kesma belgilanib Начало Z yozuvi xonasiga ham 15 raqami kiritiladi; DC va BC kesmalar belgilanib Начало Z xonasiga 20 raqami kiritiladi. Belgilangan kemalarning qaysi uchi ko‘tarilishini ko‘rish uchun tugmasi bilan izometriya ko‘rinishiga o‘tkazib ishonch hosil qilish mumkin (57-rasm, a).
- поверхность Кунса tugmasi sichqoncha yordamida bosiladi va chizilgan chiziqlar ustiga sichqonchaning chap tugmasi bilan ketma-ket bosib chiqiladi. To‘rt qirraga tortilgan fazoviy egri chiziqlardan tashkil topgan sirt hosil bo‘ladi (57-rasm, b).

56. 
    расм
    

1. 
   b) v)
   

g) d)

56. 
    rasm
    

To‘rli segmentni belgilab - массив tugmasi yordamida uni S nuqta atrofida aylantiriladi. (20-rasmga qarang). Elementning ko‘payish soni 8 to‘lish burchagiga esa 360 kiritiladi, markaz koordinatasi esa chizmadan S nuqtani ko‘rsatib tanlanadi. Natijada qurilmoqchi bo‘lgan fazoviy sirtning yuqoridan ko‘rinishi hosil bo‘ladi (57-rasm, v).

- 3M орбита tugmasi bilan shaklga fazoviy ko‘rinish tanlanadi. - Гурро tugmasi bilan giparning to‘ri sirt bilan qoplangan ko‘rinish beriladi (57-rasm, g,d).
Topshiriq. Yuqorida olingan ko‘nikmalardan foydalanib 58-a, rasmda ko‘rsatilgan konoid fazoviy sirtni chizishni mustaqil bajarib ko‘ring.
Eslatma: Konoid sirtni hosil qilish uchun 58-b, rasmda ko‘rsatilgandek aylana va ikita aylanaga ichki chizilgan muntazam ko‘pburchak va bitta yoy chiziladi. Kichik ko‘pburchak Z o‘qi buyicha yuqoriga ko‘tariladi, yoy esa 90 gradus ga buraladi.

56. 
    расм
    

Nazorat uchun savollar va topshiriqlar

1. 
   Berilgan tomonlar orqali to‘rli sirt hosil qilish.
   
2. 
   Sirtlarni tahrirlash
   
3. 
   Rasmda ko‘rsatilgan giperboloik paroboloid (gipar) fazoviy sirtni chizish talab etilsin.
   

Adabiyotlar:

1. 
   M.Aripov, A.Haydarov : Informatika asoslari.
   
2. 
   A.Sattorov : Informatika va axborot texnologiyalari.
   
3. 
   T.X.Xolmatov, N.I.Tayloqov, U.A.Nazarov: Informatika va hisoblash texnikasi
   
4. 
   Qulnazarov B.B. Ibragimov X.M. Chizmachilik va kompyuter grafikasi asoslari (o‘quv qo‘llanma). Samarqand, 2006 y. - 256 bet.
   
5. 
   Ibragimov X.M. Kompyuter grafikasi asoslari (ma’ruzalar matni). Samarqand, 2008
   

y. -105 bet.