1-Mavzu: Bolalar muvozanatli ovqatlanishining asosiy tamoyillari

1-Mavzu: Bolalar muvozanatli ovqatlanishining asosiy tamoyillari
1. Bolalar organizmining anatomik va fiziologik xususiyatlari
2. Bolalar ovqatlanishida oqsillar, yog‘lar, uglevodlar, vitaminlar, minerallarning ahamiyati
I. Bolalar organizmining anatomik fiziologik xususiyatlari
Bolalar va o`smirlar organizmi bir qator muhim xususiyatlarga ega:
Bolalarning tana to`qimalari 25% oqsillar, yog`lar, uglevodlar, mineral tuzlar va 75% suv
*Sut tishlari
*Oziq-ovqat mahsulotlariga nisbatan past tolerantlik
*So`lakning past fermentativ faolligi
*Ijobiy azot balansi
*Assimilatsiya dissimilatsiyadan ustun turadi
*Fermentlarning past faolligi
*Umumiy mushaklarning va oshqozon-ichakning mushak qatlamining sust rivojlanganligi
*Oshqozon hajmining kichik hajmligi
*Tezkor o`sish, yuqori harakatchanlik, yuqori darajadagi issiqlik almashinuvi
*Ichak yuzasi so`rilishining yuqoriligi
*Jigar massasining kattaligi, yuqori ta`sirchanligi, regenratsiya qobilyatining mavjudligi, oshqozon osti bezi kabi jigar funktsional yetuklikka 6-9 yoshda yetishadi
*Suvga talabning yuqoriligi
*Skelet, pay to`qimalarining shakllanishi, defferensial tormozlanish darajasining pastligi va boshqalar.
II. Bolalar kunlik energiya sarfi va kundalik ovqatlanishning energetik qiymati
Inson hayotini tavfsiflovchi asosiy jarayon energiya va moddalar almashinuvi (metabolizmi) bo`lib, u assimilatsiya va dissimilatsiya hodisalaridan iborat.
Assimilatsiya- inson organizmida hujayralar, to`qimalar, va turli a`zolarning murakkab organik moddalarning paydo bo`lishi va qayta tiklanishi hazm bo`ladigan oziq-ovqatning oddiy moddalari tufayli sodir bo`ladi.
Disimilatsiya- murakkab organik moddalarning oddiy moddalarga aylanishi. Natijada hosil bo`lgan suv, karbonat angdrid, mochevina teri, siydik ayirish, nafas olish orqali tashqi muhitga ajratiladi.
Assimilatsiya – energiya sarfi bilan,
Dissimilatsiya energiya hosil qilish bilan kechadigan jarayondir.
Moddalar almashinuvi (Metabolizm)- bu inson tanasida oziq moddalar bilan sodir bo`ladigan biokimyoviy reaktsiyalar to`plamidir.
Inson energiya xarajatlariga mos keladigan oziq-ovqat bilan ta`minlash uchun kunlik energiya sarfini aniqlash kerak.
Bola tanasining energiya sarfi:
Organizmning asosiy hayotiy funksiyalarini bajarish
To`qima moddalarining o`sishi, rivojlanishi va zahiraga yi`g`ilishi
Bolalarda harakat, jismoniy faollik, qichqiriq, yig`lash uchun
Oziq-ovqatnibg o`ziga xos dinamik ta`siridan
Asosiy almashinuv (asosiy metabolik energiya)- bu ichki organlar faoliyati va issiqlik almashinuviga sarflanadigan energiya.
Muskullar faol bo`lmagan holatida , och qoringa, atrof-muhit harorati 20-22̊̊ C darajada, asosiy metabolik energiya darajasi- tana vaznining 1 kg uchun 1 soatga 1 KKAL hisoblanadi.
Bolalarda energiya almashinuvining xususiyatlari:
Bolalardagi asosiy metabolizm kattalarnikiga qaraganda 1,5-2 baravar yuqori:
Tana massasi birligida to`g`ri keladigan tana yuzasi yoshi kattalarnikiga qaraganda kattaroq:
Yuqori harakatchanlik:
Kattalarga qaraganda ko`proq issiqlik yo`qotilishi:
Turli yoshdagi bolalarning kuniga 1 kg vazniga o`rtacha energiya sarfi (kkal).
1 yoshgacha 100 kkal
1 yoshdan 3 yoshgacha 90-100 kkal
4 -6 yoshdagi bolalarda 80-70 kkal
7-10 yoshda 65-45 kkal
Inson hayotiy jarayonlarga sarflaydigan energiya manbayi oziq-ovqatdir. Oziq-ovqat tarkibidagi energiya yashirin holatda bo`ladi va metabolism jarayonida ajralib chiqadi.
Oziq-ovqat tarkibidagi yashirin energiya miqdori uning energetic qiymati yoki kalloriyasi deb ataladi.
Kundalik ovqatlanishning energetik qiymati yiki kalloriyasi insonning kunlik energiya sarfiga teng bo`lishi kerak.
Bolalarda va o`smirlarda energetik qiymat energiya sarfidan 10% ga yuqori bo`lishi kerak chunki ozuqa moddalarning bir qismi organizmning o`sishi va rivojlanishini ta`minlash uchun sarflanadi.
Kundalik ovqatlanishning energetik qiymati yiki kalloriyasi insonning kunlik energiya sarfiga teng bo`lishi kerak.
Bolalarda va o`smirlarda energetik qiymat energiya sarfidan 10% ga yuqori bo`lishi kerak.
Oziq-ovqat tarkibidagi energiya manbayi oqsillar, yog`lar va uglevodlardir. Uglevodlar va oqsillarning energetic qiymati koeffisiyenti 4 kkal/g., yog`larniki esa 9 kkal/g.
Oziq-ovqatlar energetik qiymatini hisoblash yo`li bilan aniqlash mumkin. Buning uchun mahsulotlarning kimyoviy tarkibini va ular tarkibidagi moddalarning 1 gramm energetik qiymatini bilish kerak.
Bolalar va o`spirinlarda oziq moddalariga bo`lgan ehtiyoj ularning yoshiga teskari proportsiyanaldir. (bolalar qancha kichik bo`lsa, shuncha katta energetik ehtiyoji bo`ladi) chunki bola hayotining birinchi yillarida ayniqsa tezroq o`sadi.
bolani barcha oziq-ovqat tarkibiy qismlari, vitaminlar, makro va mikro elementlar bilan yetarli darajada ta`minlash uning immun tizimining holatini yaxshilaydi, organizmning atrof-muhitidagi salbiy omillarga chidamliligini oshiradi. Ovqatlanish bolaning markaziy asab tizimining rivojlanishiga, aql-idrokiga va ish qobilyati holatiga ta`sir qiladi.
Ratsionda nafaqat oqsillar, yog`lar, uglevodlar balki makro va mikro elementlar ham muvozanatli bo`lishi kerak.
NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Bolalar organizmining anatomik fiziologik xususiyatlari haqida tushcha bering?
   
2. 
   Bolalar kunlik energiya sarfi va kundalik ovqatlanishning energetik qiymati haqida bayon eting?