1-mavzu. Dunyo mamalakatlari tipologiyasi

13-mavzu. G‘arbiy Yevropa mamlakatlariga aholining immigratsiyasi.
Jahon mamlakatlarida aholi tarkibi va joylashuviga migratsiyalar katta ta’sir ko‘rsatadi. Migratsiya (lotincha migratio – "ko‘chish”) – aholining bir hududdan boshqa hududga doimiy yoki vaqtincha muddatga ko‘chishi. Bitta manzilgoh ichidagi ko‘chish migratsiya hisoblanmaydi. Migratsiyalar bir necha mezonlarga ko‘ra tasniflanishi mumkin. Hududiy miqyosi jihatidan tashqi va ichki migratsiyalar ajratiladi. Tashqi migratsiya deganda, boshqa davlatga ko‘chish tushuniladi. Ba’zida tashqi migratsiyalar materik ichidagi va materiklararo migratsiyalarga bo‘linadi. Ichki migratsiya bir davlat ichidagi boshqa hududga ko‘chish hisoblanadi. U, o‘z navbatida, rayon ichidagi va rayonlararo migratsiyalarga bo‘linadi.

Zamonaviy migratsiyaning yana bir muhim jihati shundan iboratki, xalqaro migrantlarning sifat tarkibi (masalan, ta’lim darajasi nuqtayi nazaridan) o‘zgarib bormoqda, davlatlararo migratsiya oqimlarida yuqori malakali mutaxassislarning ishtiroki faollashmoqda. Bu vaziyat immigratsiya markazlari bo‘lmish rivojlangan davlatlar uchun ijobiy ahamiyat kasb etsa, emigratsiya o‘choqlari – rivojlanayotgan va o‘tish iqtisodiyotidagi davlatlar uchun esa buning aksi, ya’ni salbiy holat hisoblanadi.

G'arbiy Yevropaga joylashish istagida bo'lgan muhojirlar sonining keskin o'sishi Buyuk Britaniya, Frantsiya, Germaniya, Belgiya, Portugaliya, Gollandiya kabi davlatlarni 1993 yilda migrantlarni qabul qilishni cheklash choralarini ko'rishga majbur qildi. 1994 yilda Avstriya, Daniya va Italiya ham xuddi shunday yo'l tutdilar. Bu choralar shunchalik qattiq ediki, bir qator inson huquqlarini himoya qiluvchi nohukumat tashkilotlariga ko'ra, ular xalqaro boshpana institutining asoslarini buzishi mumkin edi. Ushbu chora-tadbirlar natijasi esa noqonuniy migratsiya oqimining ko'payishi bo'ldi. Yevropadagi “noqonuniy muhojirlar”ning asosiy manbai Bolqondir. Bu mintaqadagi yomon qo'riqlanadigan chegaralar va umumiy tartibsizlik noqonuniy muhojirlarga undan G'arbga kirish eshigi sifatida foydalanishga imkon beradi. Birgina Yugoslaviyada 200 mingga yaqin xitoyliklar G‘arbiy Yevropaga noqonuniy tashish imkoniyatini kutmoqda. Bolqondagi vaziyatdan “jonli tovarlar”ni noqonuniy olib o‘tuvchi jinoyatchilar faol foydalanmoqda. 1989 yil noyabr oyida Berlin devorining qulashi G'arbiy Evropadagi xalqaro qochqinlarni himoya qilish tizimiga bosimni 1980-yillardagidan ham ko'proq kuchaytirdi, chunki sobiq sotsialistik lager mamlakatlaridan odamlarning ommaviy oqimidan qo'rqish paydo bo'ldi. Butun mamlakatdan Italiyaga albanlarning tartibsiz chiqib ketishi va sobiq Yugoslaviyadan qochqinlarning ommaviy oqimi G‘arbiy Yevropa davlatlari hukumatlarini migrantlar oqimini nazorat qilish mexanizmlari haqida jiddiy o‘ylashga majbur qildi.
G'arbiy Evropada boshpana so'rab murojaat qilganlar soni 1992 yilda 700 000 taga etdi. Qabul qiluvchi davlatlar bunchalik ko'p sonli muhojirlarni qabul qilishga tayyor emas edi. Shu fonda Yevropa hukumatlari harbiy harakatlar natijasida sobiq Yugoslaviya hududidan qochib ketgan boshpana izlovchilarning keng ko‘lamli oqimiga qarshi vaqtinchalik himoya rejimini joriy etish orqali hal qildi. Mintaqadan eng ko'p qochqinlarni qabul qilgan Germaniya hukumati boshqa Yevropa davlatlarini vaqtinchalik himoya rejimlariga qo'shimcha sifatida yukni o'zi bilan bo'lishishga ko'ndirish uchun behuda harakat qildi. Germaniya 1993 yilda boshpana olish huquqining so'zsiz kafolatini bekor qilish uchun o'z konstitutsiyasiga o'zgartirish kiritganida, bu boshpana izlovchilarning mamlakatga kirishini cheklashga qaratilgan yangi siyosatni ishlab chiqishni oldindan belgilab berdi.
Hozirgi vaqtda eng katta migratsiya to‘lqini rivojlanayotgan mamlakatlardan rivojlangan Mamlakatlarga tomon yo‘nalgan. Bunda eng ko‘p xorijiy migrantlarni AQSH qabul qiladi. Oxirgi yillarda bu davlatdagi immigrantlar soni 45 mln kishidan oshgani qayd etilgan. G‘arbiy Yevropa davlatlari orasida esa eng ko‘p immigrantlar Germaniya, Buyuk Britaniya va Fransiyaga kelgan. Bu davlatlarning har birida 7-10 mln immigrant yashamoqda. G‘arbiy Yevropaga immigrantlarning asosiy qismi Janubi-g‘arbiy va Janubiy Osiyo, Shimoliy Afrika hamda Sharqiy Yevropa davlatlaridan bormoqdalar. Boshqa rivojlangan davlatlardan Avstraliya, Kanada, Yangi Zelandiya, Isroil va JAR ko‘plab xorijiy migrantlarni qabul qilmoqda. Shunday ekan, barcha rivojlangan davlatlarda migratsiya saldosi (balansi) musbat hisoblanadi.