1 Мавзу: Экспериментал психологиянинг предмети


Download 0.82 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/35
Sana04.08.2023
Hajmi0.82 Mb.
#1665114
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   35




53
Lateralizatsiya haqidagi barcha ma`lumotlar, o`ng va chap yarim sharlarda oliy 
psixik funktsiyalar bir xil taqsimlanmaganligini tasdiqlaydi. Barcha kishilar uchun 
xos bo`lgan yarim sharlararo umumiy farqlardan tashqari, individual farqlar ham 
mavjud. Masalan, barcha o`naqaylarda chap yarim shar dominanta (ustun) bo`ladi 
deb hisoblab kelingan bo`lsa, ayrimlarda o`ng yarim shar ustun bo`lishi ham mumkin 
ekan. 
Miyaning chap va o`ng yarim sharlari vaqtni turlicha idrok qilishi aniqlangan. 
Ma`lum bo`lishicha, o`ng yarim shar tashqaridan keladigan signallarni real vaqtda 
qayta ishlaydi. Vaqtinchalik uzib qo`yilgan vaqtda esda qoldirilgan materiallar xuddi 
faol holatda idrok qilingan vaqtga ko`chiriladi.
Tadqiqotlar, xotirada har ikki yarim sharning o`ziga xos o`rni borligini 
aniqlagan. Vaqtinchalik uzib qo`yilgan o`ng yarim shar bilan, odam eshitgan 
so`zlarini takrorlab borishi, uzoq vaqt esda saqlab turishi mumkin. Ammo chap yarim 
shar uzib quyilganda qarama-qarshi holatni kuzatish mumkin. So`zlarni esda 
qoldirish buziladi, ammo obraz xotirasi saqlanib qoladi.
Nutq uchun mas`ul bo`lgan chap yarim shar- ixtiyoriy xotirani ham 
ta`minlaydi ixtiyorsiz tanish o`ng, so`zlarni qayta esga tushirish esa chap yarim shar 
bilan bog`liq. Insonning hissiy holatlarida chap va o`ng yarim sharlar turlicha ishtirok 
etadi. Sog`lom odamlarga maxsus linzalar yordamida o`ng va chap yarim sharlar 
uchun alohida qisqa metrajli kinofil’mlar namoyish etilgan. Tamoshabinlar fil’mning 
hissiy tomonini-xajviy, «yoqimli», «yoqimsiz», «dahshatli» deb baholashlari kerak 
edi. Aniqlanishicha, o`ng yarim shar borliqni yoqimsiz rangda “ko`rar” ekan, chap 
yarim sharning ayrim qismlarining shikastlanishi odamda o`zini “yo`qotib” quyish, 
ojizlik tushkunlikka berilish kabi holatlarni vujudga keltiradi. O`ng yarim sharning 
buzilishi aksincha, yaxshi qayfiyat, har bir narsani ijobiy baholash kabi holatlarni 
yuzaga chiqaradi.
CHap va o`ng yarim sharlar bir-birining o`rnini to`ldirishi mumkinmi? 
O`ng yarim shar tashqi muhitdan kelayotgan signallar va ichki holatlarning 
ahamiyatini baholashga yordam beradi. E.YU.Artem’evaninng ta`kidlanishicha, chap 
yarim shar shikastlanganda «menga nima bo`lyapti?» degan savolga javob berish 
qiyinlashsa, o`ng tomonlama buzilishda, «men bilan sodir bo`layotgan holatning 
ahamiyati qanday?» degan savolga javob berish buziladi. YArim sharlarning o`zaro 
ta`siri natijasida bir yarim sharda axborot qayta ishlanayotgan paytda boshqasining 
funktsiyasi yomonlashadi. Masalan, odamda vaqtincha faoliyat ko`rsatayotgan o`ng 
yarim shar bilan so`zlarni idrok qilish bo`ziladi. O`ng va chap yarim sharlarning bir-
birini tormozlovchi ta`sir ko`rsatishini quyidagi tajriba uchun normal holatdagi 
odamlar hal eta olmaydigan vazifalar tanlandi. So`ngra shu topshiriqlarni vaqtincha 
o`ng yarim shari “o`chirib” qo`yilgan kishilarga berildi. Ular bu ishni nisbatan oson 
bajardilar. Odam biror bir muammoni hal kiliyotgan paytda o`ng yarim shar chap 
yarim sharning mantiqiy ovozini “bo`g`ib” qo`yadi, o`ng yarim shar “o`chirilgan”da 
uni bemalol eshitish mumkin.
Har ikki yarim sharning navbat bilan faollashib turishni quyidagi misolda 
ko`rishimiz mumkin. Tutilib gapiradigan kishilarning ko`pchiligida chap yarim shar 



54
ustunlik qilmas ekan, aksincha nutq markazining har ikki yarim sharda simmetrik 
holdagi markazlari mavjud ekan. Ob`ektlarning aloqa va bog`lanishlari haqida yangi 
axborotlarni bilishga olib keluvchi fikrlash jarayoni har ikki yarim sharning ham 
ishtirokini talab qiladi. Bunda gox o`ng, gox chap yarim shar ustunlik qiladi. Agar 
chap yarim shar ustunlik qilsa, fikrlash faoliyati anglangan va verbal’ (nutqiy) holda 
ifodalangan bo`ladi. O`ng yarim shar ustunlik qilsa, aksincha bo`ladi. YAna chap 
yarim shar dominantlik qilganda muammoning echimi birdaniga topilgandek 
taassurot qoldiradi. Ko`p hollarda ushbu muammo intuitsiya yo`li bilan xal bo`ldi, 
deb o`ylanadi. Intuitsiya bilishning maxsus usuli bo`lib, izlanayotgan xulosaga 
birdaniga kelishlik illyuziyasi sodir bo`ladi. 

Download 0.82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling