1-mavzu. Falsafaning fan va dunyoqarashga doir mohiyati Режа

Фалсафа бадиий ижод сингари шахсийдир. Фалсафий фикрлар бадиий ижод каби файласуфнинг фикр салоҳияти, ҳис-туйғулари, иродаси орқали ифодаланади. Шунга кўра, Аристотель фалсафаси, Гегель фалсафаси, деб юритилади. Ҳиссий эстетикага асосланган фалсафада ўзига хослик, индивидуалликни фалсафанинг муҳим томони деб қараб, унинг универсал томонига эътибор бермайдилар. Оқибатда, фалсафадаги плюрализмга асосланиб, унинг бир бутунлигини рад этадилар; интуитив ва ижодий томонига ортиқча эътибор бериб, методологик бирликни назар-писанд қилмайдилар; эстетик кўтаринкилик урғуни кучай тириб, ахлоқий босиқликка аҳамият бермайдилар. Инсон ҳаёти ва тақдирига мавҳум қараб бўлмаслигини кўрсатиб, уни конкрет ҳал қилишни биринчи ўринга қўядилар.
ХХ аср файласуфлари ичида ана шундай ғояни илгари сурувчилар кўпроқ ёзувчи, рассом ва шу каби бадиий ижод вакиллар бўлганлар. Булар ҳаммаси яхши, бироқ ҳозирги замон фалсафасида фан билан бадиий ижоднинг яқинлашуви, эътиқод билан ҳақиқатнинг уйғунлиги, рационаллик билан иррационаллик бирлиги тўғрисида гап кетмоқда. Бугунги кунда дунёни ақлий тушуниш билан ҳиссий-эстетик тушунишнинг монандлиги, объект билан субъектнинг уйғун ва нисбийлиги, дунёнинг барқарорлиги ва нобарқарорлиги масаларини ўрганишга катта эътибор берилмоқда.
Мамлакатимизда миллий истиқлол ғояси ва уни одамлар онгига сингдириш масаласи кун тартибига қўйилган экан, миллий фалсафанинг ривожланишига алоҳида аҳамият бериш жоиз. Биз бирор фан тўғрисида фикр юритганимизда ёки унга тавсиф берганимизда миллий сўзини ишлатмаймиз.
Фалсафа илмийлик билан миллийликни уйғунлаштиради. Фалсафанинг миллийлиги халқнинг қалби, урф-одати, анъанаси, ахлоқини ифода этишда, унинг дунёқарашини, мақсадларини ўзида акс эттиришда намаён бўлади. Шунга кўра, ҳатто дунё динларига ҳам, фанга ҳам миллий сўзини қўшиб бўлмайди. Фалсафага эса миллий сўзи қўшилиб, унинг сифат белгисини ташкил этади, масалан, немис фалсафаси, юнон ёки француз фалсафаси каби.
Алоҳида таъкидлаш лозимки, фалсафа фан сифатида миллийликни умуминсонийликка кўтаради. Чунки фалсафа фаннинг қадриятлар даражасида инсонга хизмат қилишининг маънавий асосини беради.