1-Мавзу Инсон ва компьютер ўзаро таъсирининг асослари

---

1-Мавзу Инсон ва компьютер ўзаро таъсирининг асослари 
Инсон-машина интерфейси (ҲМИ) (инглизча Human-Machine interface, ҲМИ) - 
бу инсон операторининг ўзи бошқарадиган машиналар билан ўзаро таъсирини 
таъминлайдиган муҳандислик ечимларини қамраб оладиган кенг тушунчадир. 
Инсон-машина интерфейси тизимларининг яратилиши эргономика ва 
қулайлик тушунчалари билан чамбарчас боғлиқ. 
ҲМИ дизайни қуйидагиларни ўз ичига олади: 
-иш жойини яратиш: кресло, стол ёки бошқарув панели, асбоблар ва бошқариш 
воситаларини жойлаштириш (маълумотларни киритиш мосламалари) (эргономика 
буларнинг барчаси инсон физиологиясига жавобгардир), иш жойини ёритиш ва
микроиқлим.
Бундан ташқари, операторнинг барча бошқариш воситалари билан ўзаро 
муносабати кўриб чиқилади: уларнинг мавжудлиги ва зарур саъйи-ҳаракатлари, 
бошқариш ҳаракатларининг мувофиқлиги (мустаҳкамлиги), дисплейларнинг 
жойлашуви ва улардаги ёзувлар ҳажми (барчаси) бу фойдаланиш мумкин бўлган 
соҳадир. 
Самолёт ва космик кема учувчилари каби бир нечта бошқарувли мураккаб 
машиналар учун самарали ҲМИ ни яратиш энг қийин вазифалардан биридир. 
Саноат муҳитида ҲМИ кўпинча стандарт воситалар: оператор панеллари, 
компютерлар ва стандарт дастурлар ёрдамида амалга оширилади. 
Инсон-компютернинг ўзаро алоқаси (инглиз тилидаги инсон-компютернинг 
ўзаро алоқаси, ҲCИ) - бу инсон фойдаланиши учун мўлжалланган интерфаол 
компютер тизимларини ишлаб чиқиш, баҳолаш ва жорий қилиш усулларини 
такомиллаштириш, шунингдек ундан фойдаланишнинг турли томонларини 
ўрганувчи ривожланаётган илмий йуналишдир.

---

"Сичқонча" манипулятори - инсон ва компютернинг ўзаро таъсир қилиш 
воситаларидан бири 
Инсоннинг компютер билан ўзаро алоқаси (ҲCИ) - бу одамлар (фойдаланувчилар) 
ва компютерлар ўртасидаги ўзаро муносабатларни ўрганиш, режалаштириш ва 
лойиҳалашдан иборат. Кўпинча бу информатика, хулқ-атвор, дизайн ва 
тадқиқотнинг бошқа соҳалари тўплами сифатида қаралади. Фойдаланувчилар ва 
компютерларнинг ўзаро таъсири фойдаланувчи интерфейси (ёки шунчаки 
интерфейс) даражасида, дастурий ва аппарат воситаларини ўз ичига олади; масалан, 
дисплей экранларида акс эттирилган расмлар ёки объектлар, аппарат киритиш 
мосламалари (масалан, клавиатура ва сичқонлар) орқали фойдаланувчи киритиши в 
самолёт ва электр стантциялари каби катта автоматлаштирилган тизимлар билан 
фойдаланувчиларнинг ўзаро алоқаларидир. 
Тарихи 
Инсон ва компютернинг ўзаро таъсири кўп йуналишли илмий векторлар 
(компьютер графикаси, муҳандислик психологияси, эргономикаси, ташкил этиш 
назарияси, когнитив фан, информатика ва бошқалар) контекстида ривожланди. 
Инсон-компютер ўзаро муносабатларининг эргономик босқичининг 
бошланишини Иван Сутҳерланднинг диссертатцияси деб ҳисоблаш мумкин 
(Сутҳерланд, 1963), бу компютер графикасининг фан сифатида ривожланишини 
белгилаб берган. Шу билан бирга, компьютер графикасида CАД / CАМ 
тизимларининг мураккаб моделларини самарали бошқариш учун эргономик 
лойиҳалар зарур эди. Ушбу соҳадаги тадқиқотлар одам-машина симбиози 
(Лиcклидер, 1960), инсон интеллектининг ўсиши (Енгелбарт, 1963) ва Дйнабук (Кай, 
Голдберг, 1977) ишларида давом эттирилди. Илмий изланишлар натижасида ушбу 
воситаларни ишлаб чиқиш, уларсиз ҳозирда компютер билан ишлашни тасаввур 
қилиш қийин: "сичқонча", битли хариталар, "ойна", иш столининг метафораси, 
нуқта ва клик-таҳрирловчилар. 
Худди шундай, инсон томонидан ишлаб чиқарилган компютер операциялари 
муаммолари муҳандислик психологиясининг классик мақсадларининг табиий 
давоми эди, бундан ташқари янги муаммолар муҳандислик психологиясида илгари 

---

кўриб чиқилмаган муҳим когнитив, алоқа ва интерактив хусусиятга эга ва шу билан 
бирга муҳандислик психологияси йуналишининг ривожланишига ҳисса қўшди. 
Эргономик тадқиқотлар, шунингдек, иш шароитлари ва стрессни (стрессни) 
келтириб чиқарадиган ҳодисалар ўртасидаги боғлиқлик таъкидланди.
Масалан: мунтазам ишлаш давомида , ўтириш ҳолати, дисплейлардаги визуал 
тасвирларни идрок этиш ва бошқалар, илгари ўзаро боғлиқ деб ҳисобланмаган 
вазият ва холатлардир . 
Жуда куп илмий изланишлар ниҳоят: "Компютер технологияларидан 
фойдаланиш ишлаб чиқариш технологиясини лойиҳалашга қандай мос келади?" 
компютерлар билан ўзаро муносабатларни меҳнатни самарали ташкил этиш 
даражасига олиб чиқди ва уни ижтимоий бошқарув муаммоларига ҳам киритди. 
Ушбу илмий йўналиш 1958 йилда “Вопросы психологии” журналида Америка 
асарларини шарҳлашдан бошланди.