18-MAVZU: Atom yadrosining tuzulishi va xossalari
Yadro tarkibini tashkil etuvchi neytron va protonlar yadro kuchlari hisobiga o’zaro mustahkam bog’langan bo’ladi. Nuklonlar oralig‘idagi bog’ energiyasi haqida massa defekti kattaligi asosida ma’lumotga ega bo’lish mumkin.
Yadro massasi uning tarkibini tashkil etuvchi proton va neytronlar massalari yig’indisidan kichik bo’lishi aniqlangan. Bu farq (massa defektining kattaligi)ni quyidagi tenglikdan topish mumkin:
Δm=Z • Mp +(A -Z)Mn -M
Bu form ulada Z — protonlar soni, Mp va Mn — jami proton va neytron massasi, A — massa soni, M — yadro ning tajriba yo’li bilan
aniqlangan massasi.
Birga teng bo’lgan massaning atom birligi uchun E ning qiymatini quyidagicha hisoblash mumkin:
E = 1 m.a.b • (1.66×10-27\1 m.a.b)x(3•10⁸)m²c-² = 1,5×10-10J(leV/1.6•10-19)=
= 9,3 • 10⁸ eV =931,5 MeV (1 J = g – m c², leV/atom 96500.
Yadro nuklonlari orasidagi bog’lanish energiyasi ular tabiatiga bog’liq emas, ya’ni ikkita proton, ikkita neytron yoki bitta proton va bitta neytron orasidagi bog’lanish energiyasi bir xil. Lekin bu energiya qiymati har xil yadrolar uchun turlicha bo’ladi. Masalan, neytron energiyasi 12C yadrosida 18,7 MeV ga teng, 9Be yadrosida esa 1,6 MeV gagina yetadi. Aniqlanishicha, yadrodagi protonlar va neytronlar soni juft bo’lganda (juft-juft yadrolar) nuklonlar orasidagi bog’lanish energiyasi, ayniqsa, katta bo’lar ekan. Bunday yadroli atomlar tabiatda keng tarqalgan. Toq-toq, toq-juft nuklonli yadrolarda bog’lanish energiyasi ancha zaif, ular tabiatda kamroq tarqalgan.
Ular orasida toq-toq nuklonli yadrolar to’rttagina: 12D, 36Li, 714N va 510B . Yadro tarkibida 2, 8 , 14, 20, 28, 50, 82 proton yoki neytron va 126, 152 neytron tutgan yadrolar, ayniqsa, mustahkam ekanligi aniqlangan. Bundayraqamli (Z va N qiymatlari) yadrolar «sehrli yadrolar», raqamlar esa «sehrli sonlar» deb yuritiladi. Agar shunday yadrolarda ham proton, ham neytronlar soni «sehrli» bo’lsa masalan’
Do'stlaringiz bilan baham: |
