1-Мавзу. Иқтисодиёт, бозор, иқтисодий сиёсат асослари ва таркиби иқтисодий
Download 0.78 Mb. Pdf ko'rish
|
1-мавзу тақдимоти
|
(алоҳида ажратилмайди ҳамма учун, рақобатга эга эмас бир киши фойдаланиши иккинчига камайтирмайди,
бўлинмайди) 2. Давлатнинг иқтисодий функциялари тўғрисидаги назариялар Давлатнинг янги иқтисодий функцияларига қуйидагиларни киритиш мумкин илмий-тадқиқот ва тажриба-конструкторлик ишлар ҳамда инновацион жараёнларни қўллаб-қувватлаш инсониятнинг глобал муаммоларини ҳал қилишда иштирок этиш экологик инқирозлар ва унинг оқибатларига қарши курашиш иқтисодий жиҳатдан орқада қолишни бартараф этиш Жаҳонда юз бераётган глобал ўзгаришлар ва “янги иқтисодиёт”га ўтиш жараёнларининг тезлашиши оқибатида давлатнинг янги иқтисодий функциялари пайдо бўла бошлади. рақамли иқтисодиётнинг кўламини кенгайтириш 3. Давлатнинг иқтисодий сиёсатини амалга ошириш механизми қуйидаги чора-тадбирлардан иборат: - ташкилий-бошқарув; - меъёрий-ҳуқуқий; - молиявий-иқтисодий; - ижтимоий-психологик. Давлатнинг иқтисодий сиёсатининг таъсир этиш усуллар Маъмурий Иқтисодий Институционал ДИС йўналишлари Молиявий Ташқи- иқтисодий Ижтимоий Инвестицион Илмий- техник (инновацион) Давлат иқтисодий сиёсатининг амалга ошириш дастаклари Солиқ сиёсати – солиқларни жорий этиш, солиққа оид ҳуқуқий база яратиш, жорий этилган солиқларнинг амалиётда ишлаш механизмини шакллантириш ва самарадорлигини оширишга қаратилган давлатнинг тегишли ваколатли органлари томонидан комплекс тарзда олиб бориладиган чора-тадбирлар йиғиндисидир. Фискал сиёсатнинг муҳим қисми солиқ сиёсатидир фискал мақсад – ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг умумдавлат, ҳудудий ва маҳаллий дастурларини молиялаштириш мақсадида миллий даромаднинг бир қисмини бюджет тизимига жалб этиш; иқтисодий мақсад – ижтимоий ишлаб чиқаришда таркибий ўзгаришларни амалга ошириш, миллий даромад ва ЯИМни ҳудудлараро, тармоқлараро ва ижтимоий қайта тақсимлаш, талаб ва таклифни бошқариш, тадбиркорлик ва инвестицион фаолиятни рағбатлантириш мақсадида иқтисодиётга солиқ механизми орқали таъсир кўрсатиш; Солиқ сиёсатини амалга оширишда давлат қуйидаги мақсадларни кўзлайди: ижтимоий мақсад – аҳолининг кам таъминланган қатлами, ногиронлар ва уруш ҳолатлари қатнашчиларига солиқдан имтиёз ва енгилликлар тақдим этиш ҳамда солиққа тортишнинг прогрессив тизими ҳисобига аҳоли даромадлари даражасидаги тенгсизликни маълум даражада йўқотиш; экологик мақсад – экологик тўловлар ва молиявий жарималарнинг ролини кучайтириш орқали атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва табиатдан оқилона фойдаланишни таъминлаш; Солиқ сиёсатини амалга оширишда давлат қуйидаги мақсадларни кўзлайди: назорат мақсади – давлат бюджетига тушумларнинг ўз вақтида ва тўлиқ тушишини, шунингдек, солиқ қонунчилигига риоя қилинишини таъминлаш мақсадида сайёр ва камерал текширишларни ўтказиш. Солиқ назорати туфайли олинадиган маълумотлар давлат томонидан ҳам солиқларнинг ўзини режалаштиришда, ҳам мамлакат ва ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш борасида тактик ва стратегик қарорларни қабул қилишда фойдаланилади; халқаро мақсад – икки томонлама солиққа тортишни бартараф қилиш, божхона тўловларини қисқартириш ва миллий солиқ тизимларининг ўзаро уйғунлигини таъминлаш бўйича икки ва кўп томонлама битимларни тузиш орқали бошқа мамлакатлар билан иқтисодий алоқаларни мустаҳкамлаш. O’zbekiston Respublikasi fuqarolarning eng muhim siyosiy huquqlaridan biri davlat vakillik organlariga saylash va saylanish huquqidir ( Konstitutsiyaning 117-moddasi). Fuqarolar ushbu huquq orqali davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o’z vakillari orqali davlarning eng muhim siyosiy masalalarini muhokama qilish va hal etishda faol ishtirok etadilar ( Konstitutsiyaning 32- moddasi). Saylov huquqi- fuqaroning saylovdagi ishtiroki, vakillik organlariga saylash va saylanish kabi sub’ektiv huquqini ta’riflab berish uchun ishlatiladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga o’ttiz besh yoshdan kichik bo’lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita saylovgacha kamida o’n yil O’zbekiston hududida muhim yashagan O’zbekiston fuqarosi saylanishi mumkin. O’zbekistonning 25 yoshga to’lgan fuqarosi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatiga yoki Senati a’zolariga saylanishi mumkin. Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga deputatlar saylovi umumiydir. Saylov kunigacha 21 yoshga to’lgan O’zbekiston fuqarolari saylanish huquqiga egadirlar. Bozor qonunlari asosida rivojlanayotgan va davlat aralashuvi yuqori bo'lgan mamlakatlarning barchasida davlat erkin xalqaro ayirboshlash yo'liga ma’lum to‘siqlar qo‘yadi va bunday holat milliy manfaatlarni himoya qilish zarurligi bilan tushuntiriladi. Bularga mamlakat iste’mol bozorlarini himoyalash, ichki bandlikni osliirish, yangi tarmoqlami rivojlantirish va hokazolar kiradi. Iqtisodiy raqobatga bardosh bo'lgan davlatlar ham, bunday raqobatga chidamsiz davlatlar ham litsenziyalash va kvotalami o'rnatish, bojxona bojlari va tariflarni kiritish, mahsulot sifati va uning xavfsizligini ta’minlovchi stand artlarni o'rnatish hamda tashqi iqtisodiy faoliyatga ta’sir etuvchi boshqa bir qator vositalardan keng foydalanadilar, shu orqali o‘z tashqi iqtisodiy siyosatlarini yurgizadilar. Tashqi iqtisodiy siyosat bu milliy joriy va strategik maqsadlarga muvofiq tashqi iqtisodiy munosabatlar sohasida davlat idoralari tomonidan amalga oshiriladigan chora tadbirlar yig‘indisidir. Tashqi iqtisodiy siyosatning makon jihati jahon va mamlakat iqtisodiyotiga ta’sir ko'rsatishning asosiy yoiialishlari bo'yicha davlatning harakatlarini belgilaydi. Ushbu belgiga binoan davlatning tashqi iqtisodiy siyosati tarkibiga tashqi savdo siyosati, tashqi investitsiya siyosati, valuta siyosati, bojxona siyosati kiradi Davlatning tashqi savdo siyosati xalqaro darajada tovarlar, ishlar, xizmatlar, axborotlar, intellektual faohyat natijalari bilan amalga oshiriladigan ayirboshlashni qamrab oladi va eksport va import siyosat lari birgalikda tashqi savdo siyosatini tashkil etadi. Tashqi investitsiya siyosati xorijiy investitsiyalarini mamlakat hududiga jalb etish va ulardan foydalanish hamda milliy investitsiyalarini xorijga olib chiqishni tartibga solishga doir chora-tadbirlar majmuidan iborat. Valuta siyosati davlat va xalqaro valuta moliya tashkilotlari tamonidan amalga oshiriladigaa valuta munosabatlari sohasidagi iqtisodiy choralar hamda tashkiliy shakl va usullar yig'indisini tashkil etadi. Valuta siyosati davlatning valuta mablag'laridan maqsadli foydalanish bo'lib. valuta mablagiarini shakllantirish va ishlatishining asosiy yo'nalishlarini hamda bunday mablag‘lardan samarali foydalanishga yo'natirilgan chora-tadbiriami ishlab chiqishni o‘z ichiga oladi. Valuta siyosatining amal qilish sohasi bo'lib valuta bozori, qimmatbaho metallar va toshlar bozori hisoblanadi.Davlatning valuta siyosati diskont va deviz siyosatlariga bo'linib, moliya tizimining bir maromli faoliyatini va mamlakat to'lov balansi muvozanatini ta’minlash kabi vazifalarni qamrab oladi. Hukumat va iqtisodiy-siyosiy tsiklning o’rni. Uzoq muddatli iqtisodiy o’sish bir tekis va uzluksiz bormaydi, u iqtisodiy beqarorlik davrlari bilan uzilib turadi. Iqtisodiy o’sish ketidan doimo tanazzul kelib turadi. Vaqti-vaqti bilan ob’ektiv qonunlarning o’zgartirib bo’lmaydigan ta’siri ostida takror ishlab chiqarish harakatida uzilishlar paydo bo’lishi va ularning iqtisodiyot nomutanosibliklarining keskin shaklda namoyon bo’lishi holati iqtisodiyotning siklli rivojlanishi deb ataladi. Iqtisodiy sikl deganda, odatda iqtisodiyot rivojlanishining bir holatidan boshlanib, birin-ketin bir necha fazalarni bosib o’tib, o’zining dastlabki holatiga qaytib kelgunga qadar o’tgan davr tushuniladi. Iqtisodiyotning rivojlanishidagi harakati bir sikl bilan to’xtab qolmaydi, balki u to’xtovsiz to’lqinsimon harakat sifatida davom etadi. Siklli harakat iqtisodiy o’zgarishning muhim omili, makroiqtisodiy muvozanat elementlaridan biri bo’lib, milliy xo’jalik turli tarkibiy qismlarining amal qilishidagi notekislikni, uning rivojlanishidagi inqilobiy va tadrijiy bosqichlarning, iqtisodiy taraqqiyotning almashuvini aks ettiradi. Ayrim sohalardagi inqirozlarga quyidagilarni kiritish mumkin: Pul-kredit sohasidagi inqiroz - mamlakat pul-kredit tiziminish tang ahvolga tushishi bo’lib, bunda tijorat va bank krediti keskin qisqaradi, qimmatli kog’ozlar kursi, bank foizi tushib ketishi natijasida banklar sinib, yalpi holda bankrotlikka uchraydilar.Valyuta inqirozi - bu milliy valyuta obro’sining tushib ketishi, bankda valyuta zahirasining tugab, milliy valyuta kursining keskin pasayishi holati hisoblanadi. Birja inqirozi - birjada qimmatli kog’ozlar kursining tezda tushib ketishi, ularni emissiya qilishning qisqarishi, fond birjalari faoliyatidagi chuqur tushkunlik, tanglik holati. Atrof- muhitni, eng avvalo inson sog’lig’ini yo’qotish, umrini qisqartirishga olib keladigan darajadagi vaziyatni vujudga kelishida ifodalanuvchi inqiroz ekologik inqiroz deyiladi. U sanoatning shiddatli tarzda o’sishiga yo’l qo’ymaydi.Tarmoqlar inqirozi - milliy xo’jalikning biron-bir tarmog’ini qamrab, ishlab chiqarishning tarkibiy o’zgarishi yoki normal xo’jalik aloqalarining buzilishi tufayli yuz beruvchi inqiroz.Ishlab chiqarishning ayrim sohalari bilan tarmoqlar rivojlanishi o’rtasidagi chuqur nomutanosibliklar oqibatida kelib chiquvchi inqirozlar tarkibiy inqirozlar deyiladi. Tarkibiy inqirozlar bilan iqtisodiy tebranishlar va shu jumladan iqtisodiy faollikning mavsumiy tebranishlari ham mavjud bo’ladi. Masalan, bayramlar arafasidagi harid qilish, iste’molchilik tovarlarining faollik sur’atida, asosan chakana savdoda sezilarli har yillik tebranishlarga olib keladi. Qishloq xo’jaligi, avtomobilь sanoati, qurilish ham qandaydir darajada mavsumiy tebranishlarga duchor bo’ladi.Iqtisodiy faollik iqtisodiyotdagi uzoq muddatli tamoyillarga, ya’ni uzoq muddatli davr, masalan, 25, 50 yoki 100 yil davomida iqtisodiy faollikning ortishi yoki pasayishiga bog’liq . Bu yerda shuni ta’kidlash lozimki, ayrim mamlakatlarda (masalan AQSH) uzoq muddatli tamoyil sezilarli iqtisodiy o’sish bilan tavsiflansa, boshqalari uchun iqtisodiy o’sishning sekinlashuvi xos. Iqtisodiy faollikning tebranishini tushuntiruvchi ko’plab qarashlar mavjud bo’lishiga qaramasdan ko’pchilik iqtisodchilar, ishlab chiqarish va bandlik darajasini bevosita aniqlovchi omil umumiy yoki yalpi sarflar darajasi hisoblanadi, deb tasdiklaydi. Download 0.78 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|