1-Mavzu: Kirish. Kasbiy faoliyatda hayot faoliyati xavfsizligi haqida tushuncha. Ta’lim tехnоlоgiyasining mоdеli

O’qituvchi______________________________________
17-Mavzu: Tarbiyachining elektr jihozlaridan to`g`ri foydalanish qoidalari.

Bugungi kunda maishiy turmush tarzimizga shiddat bilan texnologik yangiliklar kirib kelmoqda. Insonlarning ishini engillashtirishga, vaqtimizni tejashga, qulayliklar yaratishga moslashtirilgan bu maishiy elektr jihozlarni tanlashda, ularni to’g’ri ishlatishda va saqlashda ma’suliyatli va ehtiyotkor bo’lish darkor.

Xonadonda buzuq holdagi elektr jihozlari, ochiq holatda qolgan elektr simlariga behosdan tegib ketilsa, u o’zining salbiy tomonlarini namoyon etib, bir soniyadan kam vaqt ichida fojeaviy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Xonadonimizdagi ishlayotgan televizor, kompyuter, changyutgich, mikroto’lqinli pech, dazmoldan odadit bo’lamagan begona tovushlar eshitilsa, ularning elektr tarmog’iga ulash simlari biron-bir sababga ko’ra shikastlansa, elektr rozetkalar, yoqib-o’chirish moslamalari va ularning himoya qatlamlari buzilib, elektr simlari yaroqsiz holga kelgan bo’lsa, ularni tezda bartaraf etish uchun mutaxasisga murojat etish lozim. Aks holda ushbu holatlar o’zimiz va oilamiz a’zolari xayoti uchun havf tug’dirishi mumkin.
Elektr jihozlarni(televizor, kompyuter, kir yuvish mashinasi yoki mikroto’lqinli pech) xarid qilishdan oldin, uning sifat setrifikati, elektr quvvati, iste’mol qiladigan tok va kuchlanishi bilan oldindan tanishib chiqib, ularni ishlatish jarayonida nimalarga ahamiyat berishimiz kerakligini bilib olish maqsadga muvofiq bo’lar edi.
Elektr rozetkasining maksimal tokiga nisbatan ortiqcha tok yuklamasini yuklash uning qizishiga va yong’in chqishiga sababchi bo’lishi mumkin. Agar rozetka yoki yoqib-o’chirish moslamasining qizib ketishi holati vujudga kelsa, ularni zudlik bilan umumiy tarmoqdan uzish chorasini ko’rish lozim.
O’lkamizga qish fasli kirib kelishi bilan xonadonlarda ham qo’shimcha elektr energiyasi quvvati iste'mol qilinishi boshlanadi, yani tun kunga nisbatan uzayishi bilan elektr yoritgichlar ko’proq ishlatilishi, uyingizni isitish tizimida nosozliklar mavjud bo’lsa, elektr isitish jihozlarini ishga tushishi oqibatida elektr yuklama oshadi va bu elektr energiyasi hamda sarmoyangizni ortiqcha sarflanishiga olib keladi. Buning oldini olish maqsadida uyingizni isitish tizimini soz holatda va uylardagi kirish yo’laklaridagi eshik-romlarni mavsumga tayyor holda bo'lishini ta’minlash maqsadga muvofiq bo’lar edi.
“Energiyadan oqilona foydalanish to‘g‘risida”gi 1997-yil 25-apreldagi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq elektr va issiqlik energiyasini ishlab chiqarish va ulardan foydalanishni tartibga solish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. Quyidagilar:
Elektr energiyasidan foydalanish qoidalari 1-ilovaga muvofiq;
Issiqlik energiyasidan foydalanish qoidalari 2-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. “O‘zbekenergo” davlat-aksiyadorlik kompaniyasi, “O‘zdavenergonazorat” agentligi:
bir oy muddatda ko‘rsatib o‘tilgan qoidalarni vazirliklar, idoralar, xo‘jalik birlashmalari bo‘yicha respublikaning barcha elektr va issiqlik energiyasidan foydalanuvchilariga, shu jumladan joylardagi davlat hokimiyati organlariga yetkazsinlar, shuningdek belgilangan tartibda aholini xabardor qilsinlar;
“O‘zteleradio” kompaniyasi, O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi bilan birgalikda ommaviy axborot vositalarida elektr va issiqlik energiyasidan foydalanish qoidalari mazmunini keng yoritsinlar.

1. 
   Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining birinchi o‘rinbosari K.N. To‘laganov zimmasiga yuklansin
   

Elektr texnikasini ishlatish uchun xavfsizlikning texnik qoidalari
1. Foydalanilayotgan elektr jihozlarining postlari, mas'ul shaxs bo'lishi kerak.
2. Elektr texnikasi, anormallik, elektr xodimlarini xabardor qilishlari kerak, ruxsatisiz ishlashga yo'l qo'yilmaydi.
3. Tel korpus yopishqoq lenta bilan o'ralgan bo'lishi kerak va ishlatilgan elektr jihozlari yaxshi topilgan bo'lishi kerak.
4. Har qanday elektr jihoziga qo'l tegmasdan qo'lingiz niqoblangan, quruq bo'lishi kerak va keyin ishlaydi.
5. Yangi elektrotexnika birinchi navbatda yukni ko'tarish kerakmi yoki yo'qligini tekshirib ko'rish kerak.
6. Sug'orish yoki sug'urta taqiqlangan o'rniga zaryadlovchi simdan, simdan yoki mis simdan ruxsat berilgan nominal oqimga mos ravishda o'rnatilishi kerak.
7. Energiya jihozlari yoki vaqtinchalik yoritish liniyasidagi kalitlarga har qanday vaqtinchalik kirishni taqiqlash.
8. Sovutgich yoki ashyolarga ashyolar yoki ashyolarga asqotishga hech qachon ruxsat berilmasin.
9. Olovni to'g'ridan-to'g'ri yog'och test stendiga to'siq qo'ying, pastki qismida issiqroq g'ishtli pad bo'lishi kerak.
10. Transformator quruq joyga joylashib, namlikdan saqlanish uchun, masalan, erdan foydalanish kerak, siz yog'och bilan yostiqni ushlab turishingiz kerak. Transformatordan tashqariga chiqqandan keyin kuchni vaqtincha pastga tushiring va dastani nolga qaytaring.
11. Elektr uskunasini ishlatish uchun dastlab elektr simini, vosita va mexanik asboblar qismini to'g'ri o'rnatilgani, yoki yo'q bo'lganda tekshirib ko'rishingiz kerak.
12. Eshikni tozalaydigan temir tutqichni ishlatmang, ammo eshikni nam mato bilan arting.
13. Pichoqni o'chirib yoqish uchun ishni to'xtatib qo'yish kerak.
14. Yangi o'rnatiladigan elektr jihozga mahsulotning ko'rsatmalariga, elektr qurilmalarini tekshirishga oid sertifikat va montaj qilish va ulardan foydalanish bo'yicha yo'riqnomalar qoidalariga rioya qilish kerak.
15. Har bir postning o'ziga xos sharoitlariga mos ravishda elektr jihozlari, masalan: portlashdan himoyalanmagan joylar portlashdan saqlaydigan vositalardan foydalanishi kerak, korroziv gazlar to'liq yopiq uskunadan foydalanishi kerak.
16. Elektrga ishlov berish moslamasi texnikani ta'mirlash, texnik xizmat ko'rsatish, soqol va muntazam ta'mirlash uchun mas'ul shaxsga ega bo'lishi kerak. Ta'minot sanasi quyidagilar:
(1) bir yil davomida yopiq qaytib uskunalar.
(2) olti oy davomida yarim yopiq aylanma uskunalar.
(3) ketma-ketadigan motorli uchqun yarmidan ko'p bo'lmasligi mumkin, olti oy cho'tkasi tekshirishi kerak.
17. Elektr pechlari uchun elektr pichoqli kalitlarga, portlashdan himoyalanmagan elektr yoritgichlar va cho'tkalar bilan jihozlangan elektr jihozlari kabi portlovchi atmosferada quyidagi elektr jihozlardan foydalanmaslik kerak.
18. Ko'rsatkichni nolga tenglashtirgandan so'ng kuchsiz o'choq, o'choq, elektr va boshqa elektr jihozlari ishlatilishi kerak va kuch tugmasini bosing.
19. O'zaro almashinuv transformatori:
(1) Markerni nolga ishlatishdan oldin va keyin elektr vilkasini chiqaring, chiqish nuqtasini sinab ko'rish uchun qalam bilan, agar kuchlanish fişten chiqarilsa, qayta ulanishning yo'nalishini o'zgartiring (ikkita FireWire istisnoi), to'g'ri kabellar, masalan, shakl:
(2) Besleme zo'riqishida, terminalda ulanish kuchida ko'rsatmalarga muvofiq kirish voltajına teng bo'lishi kerak.
(3) transformator quvvatidan foydalanishga e'tibor berish va oqimga ruxsat berish yukdan oshmasligi kerak.
(4) cho'tkaga shikast etkazmaslik uchun el tekisini asta-sekin sozlash uchun aylanayotgan burilish.
(5) ishlatilgandan so'ng, chiqadigan kuchlanish nolga o'rnatiladi, keyin quvvatni o'chiradi.
(6) uglerod cho'tkasi yarim Supero'tkazuvchilar shtampdan ko'proq foydalanadi, uglerod cho'tkasi yaxshi bo'lishi kerak.
20. Y-turi uchun uch fazali kuchlanishli trafo ulanishi usuli, chiziqni ishlatishdan oldin o'qilishi kerak, so'ngra kabel orqali ulanishi kerak.
yigirma bir. Elektr ta'minotida kuchlanish aniqlanmagan bo'lsa, elektr jihozlariga o'zboshimchalik bilan ulanmaslik kerak, elektr xodimlari ishlatishdan oldin tekshirilishi kerak.
yigirma ikki. Qalam bilan ishlatiladigan yozuvlar, shaxsiy foydalanish uchun javobgar bo'lishi kerak, ularni parchalamoq yoki kontaminatsiyalash uchun bepul, testdan foydalanishdan oldin elektr ruchkani qo'llash kerak.
yigirma uch. Pechdagi elektr tokining pastki qismiga tushib qolmaslik uchun, o'chirish, qisqa tutashuv oqimi va shunga o'xshash holatlarga olib kelishi uchun suvni tozalash yuzasiga o'rnatilgan dastlabki asbobni ishlating.
yigirma to'rt. Elektr jihozlarini ta'mirlashda, pastdagi qismni pastga qarab yopib qo'yish va ta'mirlash tugagandan keyin sug'urta qopqog'ini olib tashlash kerak. Umumiy quvvat kaliti hech qanday postning ochiq yoki yopilishiga imkon bermaydi, agar kerak bo'lsa, u bilan shug'ullanadigan mas'ul shaxsni xabardor qiling.
25. Vaqtinchalik yoritgichlar o'rnatilishi mumkin emas, chunki elektr xodimlarining ishni bajarish uchun ruxsatdan oldin ekspertizadan o'tishlari talab etiladi.