1-mavzu. Kirish. Metrologiyaasoslari

Mikrometrik o‘lchash asboblari. Mikrometr — ikki nuqtali o‘lchash sxemasiga ega bo‘lgan, nuqtalar- dan biri rezbali juftlik (murvat va gayka) yordamida siljiydigan, korpusi skoba shaklidagi o‘lchash vositasidir. Skoba (7) da (14.9 – rasm, a,d) qo‘zg'almas nuqtani tasvirlovchi qo‘zg'almas tovoncha (1) va rezbali juftligining band (2) da mahkamlangan gaykasi (5) joylangan ikkinchi o‘lchash nuqtasini tutib turuvchi murvat (3) baraban (4) bilan biriktirilgan. Baraban (4) korpusida murvat (3) ni yuzi ma'lum kuch bilan kontakt qilishini ta'minlaydigan barqarorlashtiruvchi qurilma (6) joylashgan. Band (2) yuzasida uni o‘qi bo‘ylab uzluksiz chiziq o‘tkazilgan. Bu chiziq baraban (4) orqali murvat (3) ning to‘la aylanishlarini sanash uchun xizmat qiladi. To‘liq aylanishlar baraban (4) ni nol chizig'i chiziq (8) bilan to‘g'ri kelganda hisoblanadi.
Barabanning qiya yuzasida baraban (4) ning aylanish qismlarini o‘qish uchun bo‘linmalar (10) chizilgan. Ko‘pincha murvat qadami 0,5 mm ga teng qabul qilinadi, u mahalda barabanga 50 interval chiziladi, ya'ni baraban bir intervalga buralganda murvatning siljishi 0,01 mm (0,5:50 = 0,01) ga teng bo‘ladi.
O‘qish qulayligi uchun murvat qadami 0,5 mm. ga teng bo‘lganda band (2) dagi chiziqlar o‘q chizig'ining ikki tomonida ko‘rsatiladi. O‘q chizig'ining bir tomonidagi chiziqlar barabanni (va murvatni) noldan 1;2;3 mm va hokazo siljishiga to‘g'ri keladi, ikkinchi tomonidagi chiziqlar esa barabanni noldan 0,5;1,5;2,5 mm ga va hokazo siljishiga to‘g'ri keladi. Murvat qadamiga karra bo‘lgan o‘lchash natijasi o‘qilganda, avval barabanning qiya yuzasi banddagi qaysi birboiinmani ochganligiga e'tibor beriladi va rezba qadamiga karra ko‘rsatish o‘qiladi, undan keyin, bandni o‘q chizig'iga to‘g'ri kelgan barabanning qiya yuzasidagi chiziqqa qarab, o‘nli va yuzli kasr qismlari o‘qiladi (14.9-rasb, b).
14.9-rasmda ko‘rsatilgandek, pastki bo‘linmalari butun mm. larga to‘g'ri keladi va har bir 5 mm da raqamlangan, yuqorisidagi bo‘linmalar 9 esa 0,5, mm. da tugallanadi. Tashqi o‘lchashlarga mo‘ljallangan mikrometrlar rezbalarni, tishli g'ildiraklarni o‘lchash uchun ishlab chiqariladi. Eng ko‘p tarqalgan mikrometrlar siliiq mikrometrlardir (14.9-rasm).
Mikrometrlar 0 - 25 mm; 25 - 50 mm; 50 - 75 mm va hokazo ko‘lamlar uchun ishlab chiqariladi. Eng katta o‘lchash chegarasi 600 mm, lekin amalda 100 mm gacha bo‘lgan mikrometrlar qo‘llanadi.

a ) b)

d)

14. 
    9-rasm. MK tipidagi mikrometrning sxemasi (a), o‘lchash natijasi ma’lumotini olish (b), o‘lchash diapozoni 25-30 mm bo‘lgan mikrometrning umumiy ko‘rinishi (d).
    

Mikrometrik o‘lchash vositalari ichiga mikrometrik chuqurlik oichagichi ham kiradi. Uning prinsipial sxemasi shtangen chuqurlik o‘lchagichiga o‘xshaydi (14.10-rasm). Konstruksiyasi mikrojuftlik (1) va mikrojuftlik o‘rnatilgan planka (2) dan iborat. O‘lchash ko‘lami, odatda, 100 yoki 200 mm ni tashkil qiladi va almashinuvchi tayoqchalar (3) bilan jihozlanadi.

14.10-rasm. Mikrometrik chuqur o‘lchagich.